Albert Hardenberg

Albert Hardenberg (właściwie Albert Rizaeus, także Albert Rizaeus aus Hardenberg; ur. ok. 1510 r. w Hardenbergu (Overijssel) w Holandii; zm. 18 maja 1574 r. w Emden) - niemiecki teolog ewangelicko-reformowany i reformator w Bremie i Emden.

Albert Hardenberg, DomMuseum-02-2a
Albert Rizäus Hardenberg.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ożenił się w 1547 r. z Drusillą Sissinghe (zm. 1580); bezdzietny.

Życiorys

Zubożali rodzice przekazali 7-letniego Alberta do społeczności Braci Wspólnego Życia, ludzi niezwiązanych ślubami zakonnymi w Groningen. W 1527 r. Albert Hardenberg  został mnichem w klasztorze cystersów St. Bernarduskloster w Aduard koło Groningen. Młodego mnicha wysłano w 1530 r. na studia do Leuven, gdzie podczas studiowania teologii przyłączył się do wiary ewangelickiej. Po krótkim pobycie we Frankfurcie rozchorował się podczas dalszej podróży do Włoch i pozostał w Moguncji, gdzie w 1539 r. uzyskał tytuł doktora teologii oraz poznał polskiego szlachcica Jana Łaskiego, późniejszego reformatora wschodniej Fryzji i twórcę Kościoła kalwińskiego w Polsce.

Hardenberg udał się razem z Janem Łaskim do Leuven, gdzie krasomówstwo Hardenberg zjednało mu wielu słuchaczy. Z powodu swojej postawy przyjaznej Reformacji został oskarżony. Tysiące mieszkańców i studentów osiągnęło, że proces odbył się w Leuven, a nie w Brukseli. Wynikiem procesu było spalenie książek Hardenberga i wypędzenie go.

Po krótkim pobycie w Kloster Aduard udał się do Kolonii. W międzyczasie za radą Filipa Melanchtona, z którym połączyła go dozgonna przyjaźń, przebywał od 1543 r. w Wittenberdze, skąd udał się w 1544 r. do arcybiskupa Hermanna V. von Wieda, który powierzył mu przeprowadzenie Reformacji rozpoczętej przez Marcina Bucera i Melanchtona. Hermann von Wied mianował go pastorem w Kempen, który to urząd złożył w w 1547 r., gdy Hermann von Wied został zmuszony do oddania urzędu. Bezpośrednio po Sejmie Rzeszy w Wormacji w 1545 r. przebywał w Strasburgu, Bazylei i Zurychu.

W 1547 r. Hardenberg został kapelanem polowym w służbie hrabiego Christopha von Oldenburga, wcześniejszego kanonika w Kolonii, który dowodził wojskiem Magdeburga, Brunszwiku i Hamburga idącym na odsiecz Bremie podczas wojny szmalkaldzkiej. W zwycięskiej bitwie koło Drakenborgu (maj 1547), w wyniku której Brema została wyzwolona, Hardenberg wyróżnił się i jako ranny wkroczył wraz ze zwycięskim wojskiem do Bremy. W Bremie mianowano go kaznodzieją w katedrze St.-Petri-Dom. Jako taki nie podlegał zwierzchności miejskiej, ani radzie, nie miał też własnego zboru i nie musiał sprawować żadnych czynności urzędowych, oprócz wygłoszenia dwóch kazań i prowadzenia wykładów teologicznych za co przysługiwał mu tytuł profesora.

Początkowo jego relacje z pastorami z Bremy m.in. Jacobusem Probstem i Johannem Timannem, którzy w dużej mierze przyczynili się do wprowadzenia Reformacji w tym mieście były bardzo dobre. Umacniała to dodatkowo ich wspólna walka przeciw Interim augsburskiemu. Dopiero po śmierci Marcina Lutra, gdy ponownie rozpoczął się spór na temat Wieczerzy Pańskiej zmienił się stosunek Hardenberga do jego dotychczasowych kolegów. Przywiązywano w Bremie coraz większą uwagę do luterańskiej nauki o Wieczerzy Pańskiej i Johann Timann wykorzystał to, żeby reprezentować ich przeciw przeciwnikom. Napisał pismo Farrago etc., w którym zwalczał pogląd Hardenberga odbiegający od nauki Lutra. Kiedy Timann zażądał, żeby wszyscy pastorowie z Bremy poświadczyli jednolitość w nauce, Hardenberg z dwoma innymi pastorami wzbraniał się przeciw temu i w 1556 r. oficjalnie wybuchł spór o Komunię Świętą. Wszelkie próby jego załagodzenia i rozwiązania spełzły na niczym. Ostatecznie rada miasta zdecydowała się na wydalenie Alberta Hardenberga z miasta, aby ponownie w mieście zapanował spokój w życiu kościelnym. Hardenberg opuścił Bremę 18 lutego 1561 roku.

Wkrótce po jego odejściu nastąpił zwrot. Kiedy chciano pozbawić przewodnictwa w radzie miasta burmistrza Daniela von Bürena, przyjaciela Hardenberga, ten wymusił razem z 4000 obywateli opuszczenie miasta przez wielką liczbę pastorów, na czele z superintendentem Musäusem, a ich miejsca zostały obsadzone przez ludzi o poglądach Hardenberga. Tym oto sposobem Brema stała się miastem ewangelicko-reformowanym, ale sam Hardenberg nigdy już tutaj nie wrócił.

Czas do 1565 r. Albert Hardenberg spędził w klasztorze Kloster Rastede koło Oldenburga i zajmował się twórczością literacką. W 1565 r. podążył na wezwanie hrabiego von Knyphausen do Sangwarden i dwa lata później przeprowadził się do Emden, gdzie działał aż do śmierci. Pod jego wpływem Kościół w Emden, który już wcześniej skłaniał się w kierunku ewangelicko-reformowanym, został w tym bardziej świadomie utwierdzony. Jego książki do dzisiaj znajdują się w tamtejszej bibliotece.

Dzieła (wybór)

  • Bestendige Verantwortung, auß der Heiligen Schrifft, vnd war Catholischer Lehre, vnd haltung der Algemeinen Christlichen Kirchen, des Bedenckens vonn Christlicher Reformation, das der Hochwürdigst in Gott Vatter Fürst ... Herr Herr Herman, Ertzbischoff zu Cöllen & Churfürst ... hieuor hat außgeben, 1545, razem z Marcinem Bucerem.
  • Anatome propositionum Alberti Hardenbergii de coena Domini, 1561.
  • Das Jesu Christi warer Leib vnd Blut im heiligen Abendmal gegenwertig sey wider den Rottengeist zu Bremen Doc. Albert Harden..., 1560.

Literatura

  • W. Krafft.: „Hardenberg, Albert”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 10, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 558-560.
  • Jürgen Moltmann: „Hardenberg, Albert”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 7, Duncker & Humblot, Berlin 1966, ISBN 3-428-00188-5, s. 663.
  • Friedrich Wilhelm Bautz: Hardenberg, Albert. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, s. 523-526.

Linki