Albrecht Altdorfer

Albrecht Altdorfer (także Albrecht Altdorffer; ur. ok. 1480 w Altdorf koło Landshut lub w Ratyzbonie; zm. 12 lutego 1538 w Ratyzbonie) - niemiecki malarz, rytownik i mistrz budowlany. Był czołowym przedstawicielem szkoły dunajskiej. Jego sceny biblijne i legendarne nie różnią się od jego przedstawień rycerstwa. Najbardziej znanym obrazem Altdorfera jest Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos (Alexanderschlacht, 1528–29). We wszystkich obrazach główny nacisk kładł na kolor. (wyznanie katolickie)

Albrecht Altdorfer
Albrecht Altdorfer (autoportret).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia


  • Ojciec : prawdopodobnie malarz Ulrich Altdorfer, który w 1491 wywędrował z Ratyzbony;
  • Brat : Erhard Altdorfer;
  • Ożenił się : z Anną N.N. (zmarł 27 lipca 1532).

Życiorys i twórczość


MUC Ruhmeshalle 10 Albrecht Altdorfer
Popiersie Albrechta Altdorfera w Ruhmeshalle w Monachium.
Źródło: Wikimedia Commons

Początkowo sądzono, że Albrecht Altdorfer pochodził z Szwajcarii, później przyjmowano za miejsce jego urodzenia Altdorf koło Landshut w Bawarii, zwłaszcza że jego nazwisko mogłoby na to wskazywać. Natomiast znajdujący się herb na jego nagrobku należał do rodziny rajców Altdorfer zamieszkałej w Landshut, Ratyzbonie, Abensbergu itd. Wprawdzie za jego ojca uważa się malarza Ulricha Altdorfera, który w 1499 roku otrzymał pozwolenie na wyprowadzenie się z Ratyzbony, ale nie jest to niczym potwierdzone. Pierwsza notatka o naszym malarzu pochodzi z 1505 roku, kiedy to przybył do Ratyzbony i za dwa guldeny został obywatelem miasta. Historyk Ratyzbony Christian Gottlieb Gumpelzhaimer (1766–1841) w książce Regensburgs Geschichte, Sagen und Merkwürdigkeiten von den ältesten bis auf die neuesten Zeiten pisze, że malarz do Ratyzbony przybył z Amberga. W Ratyzbonie Altdorfer ożenił się z Anną, ale małżeństwo pozostało bezdzietne. W 1519 roku został członkiem Zewnętrznej Rady Miasta Ratyzbony, która w tym samym roku wydała decyzję o wypędzeniu Żydów z miasta i zburzeniu synagogi. Pod uchwałą tą widnieje podpis Altdorfera. Na miejscu byłej synagogi rozpoczęto w tym samym roku budowę kościoła Wallfahrtskirche zur schönen Maria (obecnie kościół protestancki Neupfarrkirche), dla którego wykonał flagę z obrazem Marii i herbem miasta. Poza tym wykonał dla kościoła także drzeworyt z Marią. Od 1526 roku był członkiem Wewnętrznej Rady Miasta Ratyzbony i miejskim mistrzem budowlanym (Baumeister). W tej roli zbudował m.in. rzeźnię (1527) i opracował umocnienia miejskie (1529/30). Dwa lata później odrzucił proponowane mu stanowisko burmistrza, ponieważ wykonywał ważne dzieło dla księcia Wilhelma IV z Bawarii (1493–1550), prawdopodobnie obraz Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos (Alexanderschlacht, 1528–29). W 1533 roku razem z 14 innym rajcami podjął decyzję o zniesieniu katolickiej mszy w kościele Wallfahrtskirche zur schönen Maria i wprowadzeniu nabożeństw luterańskich. Jako poseł miasta podróżował w 1533 roku do Wiednia, aby prosić króla Ferdynanda I (1503–1564) o przebaczenie z powodu działań politycznych i religijnych w Ratyzbonie.

Albrecht Altdorfer 003
Pokutujący św. Hieronim, 1507, 23,5x20,4, Galeria Malarstwa (Gemäldegalerie) w Berlinie.
Źródło: Wikimedia Commons

Różne inne podróże prowadziły Albrechta Altdorfera jako czeladnika do Bawarii (Landshut), północnego Tyrolu (kontakty z warsztatem Jörga Kölderera (ok.1465/70–1540)) i być może do Wiednia, gdzie w latach 1502–04 działał Lucas Cranach (1472–1553). W 1511 podróżował do Donautal (rysunek miejscowości Sarmingstein w Strudengau) i do St. Wolfgang. W latach 20-tych przebywał przypuszczalnie w północnych Włoszech.

Twórczość Albrechta Altdorfera dzieli się na trzy okresy. Prace powstałe do 1515 roku zaliczane są do lokalnego rozwoju szkoły dunajskiej (Donauschule). Liczne dzieła, przeważnie małego formatu ujawniają wprawdzie osobisty styl artysty, ale ukazują jeszcze jako mistrza małej formy. W drugiej fazie twórczości Albrecht Altdorfer zaczyna realizować duże zlecenia, przy wykonaniu których doszedł do rzeczywistej dojrzałości i objął czołową pozycję w szkole naddunajskiej, w Bawarii i austriackich krajach alpejskich. Powstałe po 1526 roku prace pokazują przy technicznym mistrzostwie całkowicie indywidualne pojmowanie sztuki, które zapewniło mu powszechne uznanie w sztuce europejskiej.

Albrecht Altdorfer 045
Las liściasty z św. Jerzym lub Św. Jerzy w walce ze smokiem, 28 × 22 cm, Stara Pinakoteka w Monachium.
Źródło: Wikimedia Commons

W 1506 roku zaczynają się pierwsze prace Albrechta Altdorfera, ryciny i rysunki, które obok scen religijnych i mitologicznych przedstawiają także lancknechtów i czarownice. Ryciny w małym formacie zdradzają znajomość grafiki Jacopo de' Barbari (ok. 1445–1516). Jedyny większy sztych, Kuszenie pustelnika (Die Versuchung des Einsiedlers), pokazuje zaskakujący zmysł układu malarskiego. Rysunki, które często wyróżnia charakter ludowych przedstawień, wykonane są na kolorowym papierze z rozjaśnieniami i podkreśleniami linii bielą (technikę tą stosował już Lukas Cranach) nie są studiami,lecz skończonymi dziełami. W 1507 roku zaczął malować małe obrazy o treściach świeckich i religijnych. Nasilenie działalności artystycznej przypada na lata 1509–15. Głębokie wyczucie natury pokazują idylliczne obrazy figuralne z 1510 roku, Święta rodzina przy studni i Walka św. Jerzego ze smokiem w lesie liściastym. Wkrótce powstały pierwsze wielkie obrazy z bogatymi pejzażami takie jak Chrystus na krzyżu (Christus am Kreuz) i dwa przedstawiające św. Jana. W latach 1509–12 zaobserwować można zmianę w rysunkach Albrechta Altdorfera. Na rysunkach utrzymanych w tzw. „jasnociemnym stylu” („Helldunkel-Manier“), znajdujących się w Berlinie, Brunszwiku, Dessau, Hamburgu, Londynie, Oksfordzie, Wiedniu i innych muzeach), przyodział postacie z Biblii, legend i mitologii we współczesne szaty i przedstawił jako „ostatnich rycerzy” przed średniowiecznymi zamkami i w leśnych okolicach. Na tych rysunkach na kolorowym papierze użył pierwszy raz czarne pióro do podkreślenia obrysów i ważniejszego cieniowania. W 1511 roku powstały pierwsze rysunki pejzaży bez postaci wykonane samym piórem. Od 1511 roku pojawiają się liczne ryciny z religijnymi i świeckimi tematami nawiązujące do Cranacha, ale z kompozycją wzorowaną na dziełach Michaela Pachera (ur. ok. 1430–1498).

Albrecht Altdorfer 032
Męczeństwo św. Sebastiana, ok. 1509–1516, 128,5 × 94,3,olej na drewnie, klasztor Sankt Florian.
Źródło: Wikimedia Commons

Po 1516 roku pojawił się u Albrechta Altdorfera nowy styl malarski, który pierwszy raz objawił się w wewnętrznych skrzydłach ołtarza ratyzbońskiego z 1515 roku. Powstała teraz seria dużych obrazów do ołtarzy i ryciny przedstawiające w cyklicznym porządku następstwa grzechu i wybawienie rodu ludzkiego. Głównym dziełem tego okresu są obrazy ukazujące mękę i legendę św. Sebastiana dla St. Florian koło Linzu. Obrazy nie są jak w okresie wcześniejszym rozjaśniane ostrymi światłami, lecz pokazują żywe kontrasty kolorystyczne. Na korzyść całości dzieła malarz świadomie zrezygnował ze szczegółów. Do tego okresu należy jedyny portret przedstawiający mieszczankę (Museo Thyssen-Bornemisza w Madrycie). Jednocześnie powstały teraz wybitne ryciny w części nawiązujące do nowego kultu „pięknej Marii”. Około 1520–25 sztuka Altdorfera osiągnęła apogeum. Jeśli w pierwszych obrazach z 1507 roku krajobraz był sceną działania, to teraz artysta namalował czyste pejzaże bez figuralnego sztafażu, najpierw w 1522 akwarele, potem ryciny i wreszcie obrazy. Pejzaże są nastrojowe, początkowo romantyczne, później pełne spokojnej klarowności motywów.

Albrecht Altdorfer - Crucifixion - WGA0222
Ukrzyżowanie, 1526, 29x21 cm, Galeria Malarstwa w Berlinie.
Źródło: Wikimedia Commons

Od około 1526 roku, w ostatnim okresie twórczości Albrechta Altdorfera, grafika ustępuje malarstwu. Obrazy stają się bardzo kolorowe i zawierają więcej detali (Historia Zuzanny, Monachium). Pojawia się nowy element: Chrystus jest po ukrzyżowaniu opuszczony przez bliskich i zostaje sam. Istotną rolę odgrywają tu ciemne chmury, dające głębię przestrzeni obrazu. Ukazuje się to najwyraźniej w głównym dziele malarskim Altdorfera, obrazie Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos (1529). W następnych pracach, które w formie nawiązują do Albrechta Dürera (1471–1528) i jego szkoły, coraz bardziej ujawnia się nurt wczesnego manieryzmu, który pokazują częściowo zachowane freski w Kaiserbad w pałacu biskupim w Ratyzbonie, przedstawiające cesarza Karola V z kochanką Barbarą Blomberg. Jeszcze bardziej erotyczne jest ostatnie dzieło Altdorfera Lot i jego córki (1537, Wiedeń). Ostatni uczeń Altdorfera Hans Mielich (1516–1573) był już przedstawicielem manieryzmu.

Battle of Issus by Altdorfer 1529 Pinakothek-Mus Munich
Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos, 1529, 158 × 120 cm, olej na drewnie, Stara Pinakoteka w Monachium.
Źródło: Wikimedia Commons

Obrazy (wybór)


  • 1507: Pokutujący św. Hieronim, 23,5x20,4, olej na drewnie, Galeria Malarstwa (Gemäldegalerie) w Berlinie;
  • 1507: Stygmatyzacja św. Franciszka, 23,5 × 20,4 cm, olej na drewnie, Galeria Malarstwa (Gemäldegalerie) w Berlinie;
  • 1510: Odpoczynek podczas ucieczki do Egiptu, 57 × 38 cm, olej na drewnie, Galeria Malarstwa (Gemäldegalerie) w Berlinie;
  • ok. 1510: Las liściasty z św. Jerzym lub Św. Jerzy w walce ze smokiem, 28 × 22 cm, Stara Pinakoteka (Alte Pinakothek) w Monachium;1512: Ukrzyżowanie, 101,5 × 116, olej na drewnie, Galeria Malarstwa w Kassel;
  • ok.1518–1520: Pejzaż z kladką, 41,2 × 35,5 cm, National Gallery w Londynie;
  • Bitwa Aleksandra Wielkiego z Dariuszem III pod Issos, 1529, 158 × 120 cm, olej na drewnie, Stara Pinakoteka w Monachium.

Literatura


  • Schmidt, Wilhelm, "Altdorfer, Albrecht" w: Allgemeine Deutsche Biographie 1 (1875), s. 356-358 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118502220.html#adbcontent
  • Baldass, Ludwig, "Altdorfer, Albrecht" w: Neue Deutsche Biographie 1 (1953), s. 208-212 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118502220.html#ndbcontent
  • Henrich, Dieter (Hg.), „Albrecht Altdorfer und seine Zeit. Vortragsreihe der Universität Regensburg”, Universität Regensburg 1981; URL: https://portal.uni-regensburg.de/96/

Linki


  • Obrazy, rysunki i grafiki Albrechta Altdorfera w Zeno.org.

Tematy pokrewne