Nikolaus von Amsdorf

Nikolaus von Amsdorf (ur. 3 grudnia 1483 w Torgawie (niem. Torgau); zm. 14 maja 1565 r. w Eisenach) był niemieckim teologiem, reformatorem religijnym i pierwszym luterańskim biskupem w Niemczech.

Nikolaus von Amsdorf
Nikolaus von Amsdorf.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Georg von Amsdorf, zarządca miasta Mühlberg; matka Katharina, siostra Johanna von Staupitza (1465-1524); dziadek ze strony ojca Hieronymus von Amsdorf, nadpisarz kancelarii księcia Saksonii, wójt w Torgawie; kawaler.

Życiorys

Nikolaus von Amsdorf uczęszczał od 1497 do Thomasschule w Lipsku i latem 1500 r. wstąpił na tamtejszy uniwersytet. 15 lutego 1502 r. uzyskał tytuł bakalaureata i 18 października tegoż roku przeniósł się na uniwersytet do Wittenbergi. Tam został w 1511 r. licencjatem teologii, rok wcześniej dziekanem wydziału filozoficznego, a w semestrach letnich 1513 i 1522 był rektorem.

W 1516 r. zbliżył się do kręgu skupionego wokół Marcina Lutra (1483-1546), Filipa Melanchtona (1497-1560) i Andreasa Bodensteina (1486-1541) i stał się jednym z orędowników nowej nauki o usprawiedliwieniu. W 1519 r. towarzyszył Lutrowi podczas dysputy w Lipsku. W tym samym roku zabiegał o zreformowanie uniwersytetu w Wittenberdze i o zniesienie roli relikwii. W 1521 r. brał udział w sejmie Rzeszy w Wormacji, był świadkiem porwania Lutra i był współpracownikiem przy tłumaczeniu Biblii. W 1524 r. przybył do Marburga i został tam pierwszym superintendentem. W tym czasie rozwinął żywą działalność publikacyjną i zwrócił się w pismach polemicznych przeciw starej papieskiej nauce, anabaptyście Melchiorowi Hofmannowi (1500-1543), a zwłaszcza przeciw jego rozumieniu objawienia. W tym czasie działał także w Einbeck i Goslar, gdzie pomagał przeprowadzić Reformację oraz brał udział w dysputach religijnych w Hagenau (1540).

Chociaż w 1541 r. kapituła Naumburga wybrała jako nowego biskupa Juliusa von Pfluga (1499-1564), to książę Saksonii Jan Fryderyk I Wettyn (1503-1554) nie uznał tego wyboru i w 1542 r. mianował biskupem Nikolausa von Amsdorfa. Wydarzenie to stało się jedną z przyczyn przyszłej wojny szmalkaldzkiej. Jeszcze podczas oblężenia Wittenbergi napisał pismo "Daß der Papst der rechte Antichrist ist". Po przegranej przez protestantów wojnie szmalkaldzkiej utracił w 1547 r. stanowisko biskupa i schronił się najpierw w zamku Grimmenstein, a później w Weimarze. W tych ciężkich czasach nadal pozostał pocieszycielem i doradcą uwięzionego księcia. Brał również udział przy zakładaniu uniwersytetu w Jenie, gdzie wprawdzie nigdy nie uczył, ale pod jego wpływem uniwersytet stał się opoką luteranizmu, w przeciwieństwie do Wittenbergi, w której dominowali filipiści (zwolennicy Filipa Melanchtona).

Jego ostre wypowiedzi przeciw Interim augsburskiemu, które ujął w kilku pismach spowodowały, że musiał opuścić Weimar i za radą księcia przeprowadził się do Marburga. Dzięki niemu miasto stało się centralnym punktem oporu przeciw Interim. Równie ostro atakował Andreasa Osiandera (1498-1552) z powodu jego nauki o usprawiedliwieniu. Po kapitulacji Marburga uwięziony książę Jan Fryderyk znalazł mu schronienie w Eisenach, gdzie spędził resztę życia. Zmarł w wieku 82 lat i został pochowany przed ołtarzem w kościele Georgenkirche.

Dzieła (wybór)

  • Widder die lügen prediger dea hohen Thumbs zu Magdeburg. Nicola.Amsdorff , 1525.
  • Vermanung Nicolai von Amßdorff an die von Magdeburg, wider den rotten unnd sectengeist d. Ciclops, 1525.
  • Vermanung Nicolai von Amsdorff an die von Magdeburg, widder den rotten secten geyst Doctor Ciclops, 1525.
  • Das Melchior Hofman ein falscher Prophet vnd sein leer vom J[ue]ngsten tag vnrecht falsch vnd widder Gott ist. Niclas Amsdorff, 1528.
  • Vom Glawben vnd guten wercken, was die vormögen zur rechtfertigung vn[d] seligkeyt, Christliche vnderrichtung der prediger der Ertzbischofflichenn Kirche[n] zu Magdeburgk, was sie dor von gelert haben, 1528.
  • Ein schöner Sermon, von dem wort, zeichen, und Sacrament, 1532.
  • Dispvtatio Magdebvrgensis, 1533.
  • Consilium et ratio epistolae de Erasmo, ad Lutherum Nicolai Amsdorffii, 1534.
  • Ein Getichte, darin angezeigt wird, Wie from Hertzog Heinrich von Braunschweig, Vnd wie böse die Luterischen sein, 1541.
  • Warhafftige Copey einer Schrifft so die Ehrwirdigen Herrn Predicanten zu Leiptzig an Hertzog Moritzen zu Sachsen gethan etc. Desgleiche[n] eine andere Copeyschrift des hochwirdigen Herrn Nicolai Amszdorff von Gott bestetigten Bischoff zur Neumburg an den Bischoff zu Merszburg etc. ..., 1547.
  • Antwort, Glaub vnd Bekentnis auff das schöne vnd liebliche Interim Niclasen von Amssdorffs des veriagten Bischoffs zur Naumburgk, 1548.
  • Confessio Et Apologia Pastorum & reliquorum ministrorum Ecclesiae Magdeburgensis, 1550.

Literatura

  • Friedrich Wilhelm Bautz: Amsdorf, Nikolaus von. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 1, Bautz, Hamm 1975. 2., ISBN 3-88309-013-1, s. 152-154.
  • Heinrich Theodor Flathe: „Amsdorf, Nikolaus von.” W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 1, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, s. 412-415 (online).
  • Hermann Wendorf: „Amsdorf, Nikolaus von.” W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 1, Duncker & Humblot, Berlin 1953, ISBN 3-428-00182-6, s. 261 (online).