Hannah Arendt

Hannah Arendt (ur. 14 października 1906 w Linden (obecnie część Hanoweru) jako Johanna Arendt, zm. 4 grudnia 1975 w Nowym Jorku) – pochodzenia żydowskiego niemiecko-amerykańska teoretyczka polityki, filozofka i publicystka. Prześladowania Żydów i własne we więzieniu skłoniły ją w 1933 r. do emigracji. Po pozbawieniu obywatelstwa niemieckiego w 1937 r. była bezpaństwowcem do 1951 r., w którym otrzymała obywatelstwo amerykańskie. Arendt pracowała jako dziennikarka i nauczycielka akademicka oraz opublikowała ważne pisma dotyczące politycznej filozofii. Nie chciała, aby określano ją „filozofką”, dystansowała się od określenia „filozofia polityczna” i w to miejsce stosowała pojęcie „teoria polityczna” oraz przykładała wagę do tego, że pracuje jako historyczka. Lekceważyła niemieckich intelektualistów, którzy po 1933 r. popierali Adolfa Hitlera (1889–1945).

Hannah Arendt reprezentowała koncepcję „pluralizmu” w obszarze politycznym. Stosownie do tego istnieje między ludźmi potencjalna wolność i równość w polityce. Ważne jest, aby przyjąć perspektywę drugiego. W porozumieniach politycznych, traktatach i tworzeniu konstytucji powinny brać udział na konkretnych poziomach właściwe osoby. Na podstawie takiego poglądu Arendt była krytyczna wobec czystej reprezentatywnej demokracji i preferowała system rad oraz formy demokracji bezpośredniej.

Jej głównym dziełem politycznym jest Korzenie totalitaryzmu (The Origins of Totalitarianism, 1951), a filozoficznym Kondycja ludzka (The Human Condition, 1958). Publiczne wypowiedzi Arendt dotyczące wydarzeń politycznych były często kontrowersyjne. Jej odwagę cywilną przyjmowano często za nieustępliwość i zwalczano, co szczególnie dotyczyło pracy Eichmann w Jerozolimie (Eichmann in Jerusalem), w której mówiła o „banalności zła” na temat procesu w 1961 r. skazanego na śmierć przez powieszenie SS-Obersturmbannführera Adolfa Eichmanna (1906–1962).

Hannah Arendt Niemand hat das Recht zu gehorchen, Geburtshaus Lindener Marktplatz 2 Ecke Falkenstraße in Hannover-Linden-Mitte
Graffiti z słynną wypowiedzią Hannah Arendt: „Nikt nie ma prawa do posłuszeństwa”.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Paul Arendt (1873–1913), inżynier;
  • Matka: Martha geb. Cohn (1874–1948);
  • Poślubiła: 1) w 1929 w Nowawes Günthera Sterna (1902–1992, rozwód 1937),2) w 1940 w Paryżu Heinricha Blüchera (1899–1970).

Życiorys

Johanna Arendt urodziła się 14 października 1906 w Linden (obecnie część Hanoweru). Jej przodkowie pochodzili z Królewca, dokąd jej ciężko chory ojciec wrócił z rodziną w 1909 roku. Po wczesnej śmierci ojca wychowywała ją matka, zwolenniczka socjaldemokracji. Wyrastała w wykształconych kręgach królewieckich i poznała judaizm liberalny (reformowany). Wprawdzie nie należała do żadnej wspólnoty religijnej, ale uważała siebie zawsze za Żydówkę.

Już w wieku 14 lat czytała Krytykę czystego rozumu Immanuela Kanta (1724–1804), Psychologię światopoglądów Karla Jaspersa (1883–1969) i pisma Sørena Kierkegaarda (1813–1855). Jednak z powodu konfliktu z nauczycielem musiała opuścić szkołę w Królewcu, udała się do Berlina, gdzie dokończyła naukę i jako wolny słuchacz uczęszczała na wykłady z teologii chrześcijańskiej m.in. katolickiego teologa Romano Guardini (1885–1968). Po powrocie do Królewca zdała w 1924 r. eksternistycznie maturę.

W 1924 r. podjęła studia na uniwersytecie w Marburgu i przez rok studiowała filozofię u Martina Heideggera (1889–1976) i Nicolai Hartmanna (1882–1950), a oprócz tego teologię ewangelicką, przy czym słuchała przeważnie wykładów teologa Rudolfa Bultmanna (1884–1976) oraz język grecki. Początkiem 1926 r. przeniosła się na jeden semestr do Edmunda Husserla (1859–1938) na uniwersytet do Fryburga w Bryzgowi, po czym kontynuowała studia filozoficzne w Heidelbergu i w 1928 r. doktoryzowała się pracą Pojęcie miłości u Augustyna. Próba interpretacji filozoficznej (Der Liebesbegriff bei Augustin. Versuch einer philosophischen Interpretation) u Karla Jaspersa (1883–1969). W dysertacji połączyła teorie filozoficzne Martina Heideggera z tymi Karla Jaspersa i już wtedy podkreśliła ważną rolę porodu (wskaźnik narodzin) dla jednostki, jak również dla jego bliźnich. Pismo jej było omawiane w ważnych publikacjach filozoficznych i literackich. Krytykę wzbudziło potraktowanie przez Hannah Arendt Augustyna z Hippony (354–430) jako filozofa a nie ojca Kościoła. Poza tym wytknięto jej, że nie cytowała nowej literatury teologicznej.

Po ślubie z poetą i filozofem Güntherem Sternem w 1929 r. mieszkała Drewitz, w Heidelbergu, rok we Frankfurcie nad Menem, a potem znowu w Berlinie. Pisała dla gazety Frankfurter Zeitung, uczęszczała na seminarium teologa Paula Tillicha (1886–1965) i socjologa Karla Mannheima (1893–1947) oraz napisała recenzję jego książki Ideologia i utopia (Ideologie und Utopie). Jednocześnie zajmowała się Żydówką okresu romantyzmu Rahel Varnhagen von Ense (1771–1833). Gdy okazało się, że pismo habilitacyjne Sterna nie zostanie zaakceptowane przez Theodora W. Adorno (1903–1969), oboje udali się do Berlina. Tam zaczęła Arendt intensywnie pracować nad dziełem o Rahel Varnhagen, które miało być podstawą jej habilitacji. Po pozytywnych orzeczeniach Jaspersa, Heideggera i Martina Dibeliusa (1883–1947) otrzymała na badania stypendium Notgemeinschaft der deutschen Wissenschaft. Jednocześnie zaczęła bardziej interesować się zagadnieniami politycznymi, czytać pisma Karola Marksa (1818–1883) i Lwa Trockigo (1879–1940) oraz nawiązała nowe kontakty w prywatnej Deutsche Hochschule für Politik (Niemiecka Wyższa Szkoła Polityki) w Berlinie. Wykluczenie Żydów pomimo asymilacji analizowała na podstawie zastosowanego po raz pierwszy przez Maxa Webera (1864–1920) pojęcia „parias” (outsider). Zainspirowana pismami Bernarda Lazare'a (1865–1903) przeciwstawiła mu pojęcie „parvenu” (nowicjusz, beniaminek). W 1932 r. opublikowała w czasopiśmie Geschichte der Juden in Deutschland artykuł Oświecenie i kwestia żydowska (Aufklärung und Judenfrage), w którym rozwinęła idee reprezentantów oświecenia Gottholda Ephraima Lessinga (1729–1781) i Mosesa Mendelssohna (1729–1786) oraz prekursora romantyzmu Johanna Gottfrieda Herdera (1744–1803) o samodzielności judaizmu.

Również w 1932 r. napisała recenzję książki Problem kobiet w teraźniejszości (Das Frauenproblem in der Gegenwart) pisarki Alice Rühle-Gerstel (1894–1943), w której doceniła emancypację kobiet w życiu publicznym, ale przeciwstawiła temu ich ograniczenia - zwłaszcza w małżeństwie i życiu zawodowym. Zauważyła „faktyczne lekceważenie” kobiet w społeczeństwie i skrytykowała obowiązki, które były niezgodne z ich niezależnością. Jednak Hannah Arendt trzymała się z dala od ruchu kobiecego.

Na krótko przed przejęciem władzy przez Adolfa Hitlera Karl Jaspers próbował ją przekonać do tego, że powinna traktować siebie jako Niemkę. Tę myśl odrzucała zawsze wskazując na swoją egzystencję jako Żydówki. Napisała: „Dla mnie Niemcy to język ojczysty, filozofia i poezja.” Poza tym czuła się zobowiązana do dystansu. Szczególnie krytykowała użyte przez Jaspera wyrażenie „niemiecki charakter”. Jaspers odpowiedział: „Dziwi mnie, że Pani jako Żydówka chce odróżniać się od Niemców.” Te kontrowersyjne stanowiska zajęli oboje także po wojnie.

Już w 1931 r. Arendt wychodziła z założenia, że nacjonaliści dojdą do władzy w Niemczech, w 1932 r. myślała o emigracji, jednak pozostała w Niemczech i stała się aktywna politycznie. Jej mąż uciekł w marcu 1933 r. do Paryża. Arendt zaczęła działać w Zionistische Vereinigung für Deutschland, aby dokumentować rozpoczynające się prześladowanie Żydów. Jej mieszkanie w Berlinie stanowiło przejściowe schronienie dla uciekinierów. W lipcu 1933 r. została aresztowana i trafiła na osiem dni do więzienia gestapo. O swoim motywie wypowiedziała się w 1964 r.: „Jeśli jest się atakowanym jako Żyd, należy się bronić jako Żyd”.

Już w 1933 r. Hannah Arendt reprezentowała pogląd, że reżim nazistowski powinien być aktywnie zwalczany. W ten sposób stanowiła przeciwieństwo wielu wykształconych Niemców, częściowo nawet pochodzenia żydowskiego, którzy chcieli układać się z nazistami, dogadać się z nowymi władzami lub nie doceniali początkowo dyktatury. Arendt nie chciała mieć nic wspólnego z oportunistycznymi, afirmatywnymi, czy nawet entuzjastycznymi uczonymi. Z tej postawy wyniknął też spór z Leo Straussem (1899–1973), którego konserwatywne poglądy odrzucała. Również zdegustowana była postawą Heideggera, który już 1 maja 1933 r. wstąpił do NSDAP. Zerwała z nim kontakt i pierwszy raz spotkała go dopiero w 1950 roku (chociaż podobno wcześniej byli kochankami). Także zakończyła przyjaźń z germanistą Benno von Wiese (1903–1987), gdy i ten zwrócił się ku nacjonalizmowi i w 1933 r. został członkiem partii nacjonalistycznej.

To głębokie wyobcowanie opisała w swoich pismach i w korespondencji. Była przekonana, że chodzi o decyzje woli, za które odpowiedzialna jest każda osoba. Jeszcze krótko przed śmiercią stwierdziła: „Wielu profesjonalnych myślicieli zawiodło odnośnie nacjonalizmu, gdy zaczęli angażować się dla reżimu.” Arendt nie żądała od każdego aktywnego sprzeciwu, gdyż już milczenie uznawała jako odrzucenie totalnej władzy.

W 1933 r. emigrowała przez Karlowe Wary, Genuę i Genewę do Francji. W Paryżu, bez dokumentów, działała ponownie w organizacji syjonistycznej,która pomagała żydowskiej młodzieży w ucieczce do Palestyny. Pracowała naukowo nad antysemityzmem i prowadziła wykłady przed różnymi zgromadzeniami oraz w Freie Deutsche Hochschule (Wolna Wyższa Szkoła Niemiecka).

Hannah Arendt i jej mąż mieli już w Berlinie różne zainteresowania i kręgi przyjaciół. On przebywał wśród lewicowców, w otoczeniu Bertolda Brechta (1898–1956), a ona utrzymywała kontakty z syjonistami i innymi żydowskimi osobistościami. Początkowo oboje mieszkali w Paryżu, uczęszczali wspólnie do seminarium filozofa Alexandre'a Kojève'a (1902–1968) i na zgromadzenia z innymi intelektualistami przebywającymi na emigracji. Jednak w 1937 r. rozwiedli się. W tym samym roku pozbawiono ją obywatelstwa niemieckiego. W 1939 r. udało jej się sprowadzić matkę z Królewca. W styczniu 1940 r. poślubiła filozofa Heinricha Blüchera (1899–1970).

Początkiem maja 1940 r. francuska administracja ogłosiła w prasie, że cudzoziemcy pochodzenia niemieckiego mają zgłosić się do wywiezienia. Arendt przebywała przez tydzień z wieloma innymi kobietami na stadionie Buffalo (fr. Stade Buffalo) w Montrouge koło Paryża. Ponieważ uznano ją za „wrogą cudzoziemkę” była przez cztery tygodnie internowana w obozie w Gurs. W eseju My uchodźcy (We Refugees, 1943) napisała sarkastycznie, że „historia czasu stworzyła nowy gatunek ludzi – ludzi, którzy przez ich wrogów umieszczani są w obozach koncentracyjnych, a przez przyjaciół w obozach dla internowanych.” Po miesiącu udało jej się uciec z obozu i następny okres spędziła z mężem w Montauban, gdzie dzięki pomocy amerykańskiego dziennikarza Variana Mackeya Frya (1907–1967) otrzymali dokumenty umożliwiające wyjazd do Lizbony.

Podczas emigracji we Francji połączyła ją przyjaźń z jeszcze mało znanym filozofem Walterem Benjaminem (1892–1940), którego wspierała też materialnie. Po jego samobójstwie w 1940 r. na próżno próbowała opublikować jego pisma w 1945 r. w wydawnictwie Salmana Schockena (1877–1959). Dopiero w 1968 r. mogła wydać jego eseje – z własnymi uwagami i przedmową – w Stanach Zjednoczonych Ameryki.

W maju 1941 r. Hannah Arendt z mężem i matką dotarła przez Lizbonę do Nowego Jorku. Początkowo rodzina mieszkała w pokoju hotelowym i żyła z otrzymywanego stypendium syjonistycznej organizacji pomagającej uciekinierom. Od października 1941 r. Hannah Arendt pracowała w niemiecko–żydowskim magazynie Aufbau w Nowym Jorku. W inauguracyjnym artykule zatytułowanym „Mose and Washington” (Mojżesz i Washington) nawiązała w postaci Mojżesza do historii żydowskiego uchodźstwa. Argumentowała, że nowoczesny judaizm reformowany utracił związek z własną tradycją. Ten motyw stał się także tezą jej książki o Rahel Varnhagen von Ense (1771–1833). Celem działań Hannah Arendt było rozbudzenie na całym świeci politycznej świadomości w żydowskich środowiskach. W wielu artykułach nawoływała do budowy samodzielnej armii żydowskiej, działającej u boku aliantów. Żądania te, które sformułowała jeszcze przed masowym mordem Żydów w obozach koncentracyjnych, nie znalazły jednak zrozumienia.

Wprawdzie w tym czasie jeszcze jako w syjonistce wzrastało w niej coraz bardziej krytyczne nastawienie do światopoglądu syjonizmu, który porównywała z ideologiami socjalizmu czy liberalizmu. Uważała wolność i sprawiedliwość za fundamentalne podstawy polityki, które z wyobrażeniem narodu wybranego nie dały się pogodzić.

Od 1944 do 1946 r. Hannah Arendt była kierowniczką badań Conference on Jewish Relations, do 1949 r. lektorem w żydowskim wydawnictwie Schocken-Verlag, od 1949 do 1952 r. pracowała jako kierowniczka w organizacji zajmującej się ratowaniem i pielęgnowaniem dóbr kultury żydowskiej Jewish Cultural Reconstruction Corporation (JCR). Do momentu otrzymania pracy w 1951 r. przez Heinricha Blüchera prowadziła kursy filozofii w koledżu i prawie sama starała się o utrzymanie rodziny.

Na zlecenie JCR podróżowała w 1949/50 do Niemiec i opowiadała się za tym, aby niezniszczone dobra kultury żydowskiej, wśród nich całe biblioteki, przetransportować do Izraela lub do Stanów Zjednoczonych Ameryki. Podczas tego pobytu pierwszy raz od 1933 r. spotkała Karla Jaspersa i Martina Heideggera. Drugą podróż do Niemiec odbyła w 1952 r. i odtąd co roku spędzała kilka miesięcy w Europie, czasami w Izraelu, odwiedzała przyjaciół i krewnych, ale w czasie każdego pobytu w Niemczech spędzała czas z Karlem i Gertrud Jaspers.

W eseju Wizyta w Niemczech. Skutki działania reżimu nazistowskiego (Besuch in Deutschland. Die Nachwirkungen des Naziregimes, 1950) napisała o bardzo skomplikowanej sytuacji powojennej. Niemcy w krótkim czasie zburzyli moralne struktury świata zachodniego, co dla wszystkich wydawało się niemożliwe. Miliony ludzi z Europy Wschodniej napływają do zniszczonego kraju. „Można powątpiewać, czy polityka aliantów dążąca do wypędzenia mniejszości niemieckiej z nieniemieckich krajów – jakby nie było już dość poniewierki – była mądra; ale nie ulega wątpliwości, że sam pomysł, by żyć razem z Niemcami na tym samym terytorium, wywołał przerażenie, a nie tylko gniew wśród tych europejskich narodów, które w czasie wojny czuły morderczą politykę ludnościową Niemiec.” Stwierdza rzadką apatię ludności. Z powodu obozów zagłady i koncentracyjnych rozściela się nad Europą głęboki cień żałoby. Jednak ten koszmar zniszczenia i terroru nigdzie nie będzie mniej dyskutowany niż w Niemczech. „Obojętność z jaką Niemcy poruszają się przez ruiny, znajduje swój dokładny odpowiednik w tym, że nikt nie opłakuje zmarłych.” Natomiast krążyły liczne historie o cierpieniach Niemców, którzy kompensowaliby cierpienia innych, przy czym "bilans cierpienia" w Niemczech byłby milcząco uznany za zrównoważony. Ucieczka przed odpowiedzialnością i przypisywaniem winy władzy okupacyjnej były szeroko rozpowszechnione. „Przeciętny Niemiec szuka przyczyny ostatniej wojny nie w czynach reżimu nazistowskiego, lecz w wydarzeniach, które doprowadziły do wypędzenia Adama i Ewy z raju.”

Po wojnie Hannah Arendt opublikowała dwa artykuły na temat filozofii egzystencjalnej. W artykule z 1946 r. French Existentialism (Francuski egzystencjalizm) zajęła się myślami francuskich filozofów Alberta Camus (1913–1960) i Jean-Paula Sartre'a (1905–1980). Wyraziła nadzieję na powstanie nowego typu człowieka, który pozbawiony będzie „nacjonalizmu europejskiego” i opowie się za federalizmem. W drugim artykule z tego samego roku zatytułowany Was ist Existenzphilosophie? (Czym jest filozofia egzystencjalna?) zaprezentowała własne stanowisko wobec egzystencjalizmu. Krytycznie odniosła się w nim do poglądów Martina Heideggera (1889–1976), któremu zarzuciła nowoczesny nihilizm, a pozytywnie oceniła filozofię egzystencjalną Karla Jaspersa.

Hannah Arendt napisała końcem 1948 r. artykuł Frieden oder Waffenstillstand im Nahen Osten? (Pokój czy rozejm na Bliskim Wschodzie?), w którym zajęła się historią Palestyny i założeniem państwa Izrael. Jej zdaniem pokój na Bliskim Wschodzie można osiągnąć tylko dzięki zrozumieniu i uczciwym porozumieniom między Arabami i Żydami. Krytykowała większość przywódców syjonistycznych, ponieważ pomijali problem społeczności arabskiej. Palestynę widziała jako federację, która mogłaby obejmować inne państwa Bliskiego Wschodu. W tym czasie było niewiele osób po stronie arabskiej i żydowskiej reprezentujących ideę wielonarodowościowej Palestyny.

Bezpośrednio po II wojnie światowej zaczęła pracę o nacjonalizmie, którą w 1948 i 1949 rozszerzyła na stalinizm. Książkę podzieliła na trzy części: antysemityzm, imperializm i totalitaryzm. Amerykańskie wydanie z 1951 r. ukazało się pt. The Origins of Totalitarianism (Korzenie totalitaryzmu). W 1955 r. ukazała się zmieniona wersja niemiecka pt. Elemente und Ursprünge totaler Herrschaft (Elementy i źródła władzy totalnej). Pismo to opracowywała i rozszerzała do trzeciej edycji w 1966 roku. Nie jest ono pracą czysto historiograficzną, lecz raczej krytyką prób niewystarczającego wyjaśnienia antysemityzmu przez naukowców. Wysunęła tezę, że ruchy totalitarne przywłaszczają sobie każdy światopogląd i ideologię, i poprzez terror przekształcają w nową formę państwową. W przeciwieństwie do wielu autorów widziała jedynie narodowy socjalizm i stalinizm jako systemy totalitarne, a wykluczała z tego dyktatury jednopartyjne jak np. włoski faszyzm, hiszpański frankizm. Zdaniem Hannah Arendt różnica między nimi polegała na tym, że systemy totalitarne (narodowy socjalizm i stalinizm) odnoszą się do całego obszaru ludzkiego życia, nie tylko politycznego i opierają się na ruchu mas. W nacjonalizmie doszło do zupełnej zmiany porządku prawnego, przestępstw i masowych mordów, które stały się regułą. Oprócz terroru ważną oznaką władzy totalitarnej jest dążenie do panowania nad światem. Opracowała, jak na tle mas społecznych i rozpadu państw narodowych rozwinął się nowy imperializm, z tradycyjnymi formami politycznymi, zwłaszcza partiami oraz totalitarne ruchy z nowymi technikami masowej propagandy.

Wiosną 1959 r. Hannah Arendt została na jeden semestr profesorem gościnnym w Princeton University. Była pierwszą kobietą która tam uczyła. Od 1963 do 1967 r. była profesorką w University of Chicago i od 1967 do 1975 r. w Graduate Faculty der New School for Social Research w Nowym Jorku. W Stanach Zjednoczonych wyróżniona została licznymi tytułami doctora honoris causa. W 1962 r. wybrano ją na członka American Academy of Arts and Sciences i w 1964 r. przyjęto do American Academy of Arts and Letters. W Republice Federalnej Niemiec otrzymała w 1959 r. Nagrodę im. Lessinga (Lessing-Preis der Freien und Hansestadt Hamburg) i w 1967 r. Nagrodę im. Sigmunda Freuda (Sigmund-Freud-Preis) za prozę naukową nadawaną przez Niemiecką Akademię Języka i Literatury (niem. Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung, DASD) w Darmstadt, której członkiem była od 1958 roku. Później otrzymała kolejne wyróżnienia m.in. w 1975 r. duńską Nagrodę im. Sonning (dun.: Sonningprisen) za wkład w kulturę europejską.

GraveHannahArendt.
Grób na cmentarzu Bard College w Annandale-on-Hudson, Nowy Jork.
Źródło: Wikimedia Commons

Po pierwszym zawale serca w 1974 r. Hannah Arendt kontynuował nadal działalność pedagogiczną. 4 grudnia 1975 r. doznała drugiego zawału serca i w obecności przyjaciół zmarła w swoim gabinecie. Prochy Hannah Arendt zostały złożone obok jej męża Heinricha Blüchera na cmentarzu Bard College.

Cytaty

  1. „Ale chyba najbardziej uderzającym i przerażającym aspektem ucieczki Niemców od rzeczywistości jest zwyczaj traktowania faktów tak, jakby były to tylko opinie.”

    (Tekst oryginalny: „But perhaps the most striking and frightening aspect of the German flight from reality is the habit of treating facts as though they were mere opinions.” w Commentary, tom 10, s 344, American Jewish Committee, 1950.)

  2. „Filozof, który chce interweniować w sferę publiczną, nie jest już filozofem, ale politykiem; nie chce już tylko prawdy, ale władzy.”

    (Tekst oryginalny: „Der Philosoph, der in die Öffentlichkeit eingreifen will, ist kein Philosoph mehr, sondern ein Politiker; er will nicht mehr nur Wahrheit, sondern Macht.” w Wahrheit und Lüge in der Politik, . 34, Verlag Piper, 1972.)

  3. „Rewolucjoniści nie dokonują rewolucji! Rewolucjoniści to ci, którzy wiedzą, kiedy władza jest na ulicy i kiedy mogą ją podnieść!”

    (Tekst oryginalny: „Revolutionaries do not make revolutions! The revolutionaries are those who know when power is lying in the street and when they can pick it up.”) w Crises of the Republic, s. 206, Houghton Mifflin Harcourt, 1972.

  4. „.... alternatywa między kapitalizmem a socjalizmem jest nieprawdziwa - nie tylko dlatego, że żadne z nich nie istnieje nigdzie w stanie czystym, ale dlatego, że mamy tu bliźniaków, z których każdy nosi inny kapelusz.”

    (Tekst oryginalny: „... the alternative between capitalism and socialism is false - not only because neither exists anywhere in its pure state anyhow, but because we have here twins, each wearing a different hat.” w Crises of the Republic, s. 214, Houghton Mifflin Harcourt, 1972.)

  5. „Jeśli świat ma zawierać przestrzeń publiczną, nie może być wzniesiony dla jednego pokolenia i zaplanowany tylko dla żywych; musi wykraczać poza okres życia śmiertelnych ludzi.”

    (Tekst oryginalny: „If the world is to contain a public space, it cannot be erected for one generation and planned for the living only; it must transcend the life-span of mortal men.” w The Human Condition, The Public and the Private Realm, s. 55, Verlag University of Chicago Press, 1950.)

Dzieła (wybór)

  • Der Liebesbegriff bei Augustin. Versuch einer philosophischen Interpretation (Pojęcie miłości u Augustyna. Próba interpretacji filozoficznej), Berlin 1929.
  • The Origins of Totalitarianism (Korzenie totalitaryzmu). New York 1951.
  • Rahel Varnhagen: The Life of a Jewess. London 1958.
  • The Human Condition (Kondycja ludzka). University Press, Chicago 1958.
  • Between Past and Future (Między czasem minionym a przyszłym: osiem ćwiczeń z myśli politycznej), 1961.
  • Eichmann in Jerusalem: A Report on the Banality of Evil (Eichmann w Jerozolimie: rzecz o banalności zła). New York 1963.
  • On Revolution ( O rewolucji). New York 1963.
  • Some Questions of Moral Philosophy. 1965.
  • On Violence (O przemocy). New York, London 1970.
  • The Life of the Mind. New York 1978.
  • The Jewish Writings (Pisma żydowskie). New York 2007.

Literatura

  • Wolfgang Heuer: Hannah Arendt. 2009. ISBN 83-926276-0-1).

Linki