Armin Theophil Wegner
Armin Theophil Wegner (ur. 16 października 1886 w Elberfeld (obecnie część Wuppertalu); zm. 17 maja 1978 w Rzymie) - niemiecki pisarz pacyfistyczny, autor liryki ekspresjonistycznej i licznych relacji z podróży.
Genealogia
Ojciec Gustav Wegner, urzędnik kolejowy; matka Marie z domu Witt: - ożenił się 1) w 1920 r. z poetką Lolą Landau (rozwód w 1939), 2) w 1945 r. z Irene Kowaliska; z pierwszego małżeństwa miał córkę Sibylle (ur. 1923), a z drugiego syna Michele (ur. 1941).
Życiorys
Armin Theophil Wegner uczęszczał w latach 1892-1904 do szkół w Berlinie, Głogowie i Wrocławiu. W 1905 r. uczył się rolnictwa na Śląsku. W 1908 r. zdał maturę w gimnazjum w Strzegomiu, po czym w latach 1909-1914 studiował prawo i ekonomię na uniwersytetach we Wrocławiu, Zurychu i Berlinie. W 1914 r. obronił pracę doktorską na temat strajku w prawie karnym.
W czasie I wojny światowej służył najpierw na froncie rosyjskim jako sanitariusz. W tym czasie napisał nieopublikowany memoraiał przeciw wojnie, w którym wzywał do utworzenia zjednoczonej Europy. W 1915 r. razem z ekspedycją sanitarną przybył do Imperium Osmańskiego, gdzie był naocznym świadkiem wypędzenia przez Turków pół miliona Ormian na Pustynię Syryjską, gdzie ginęli pozbawieni wody i schronienia od słońca. Narażając własne życie udokumentował te wydarzenia licznymi fotografiami. W 1916 r. jako oficer sanitarny interweniował w tej sprawie w niemieckim rządzie. Jego krytyka ludobójstwa Ormian spowodowała, że został zwolniony z misji sanitarnej i karnie przeniesiony do baraków z chorymi na cholerę. Nadzieja, że niemiecka dyplomacja cesarska wstawi się za Ormianami była podobnie płona, jak nadzieja, że uczynią to zwycięzcy wojny w 1918 roku. Mimo tego fotografie Wegnera stanowią także dzisiaj najważniejszy dowód ludobójstwa ormiańskiego narodu.
W 1917 r. Wegner wrócił do Wrocławia, gdzie opublikował tomik liryki Das Antlitz der Städte, który sąd pruski umieścił na liście pism zakazanych z powodu "nieobyczajnych" wierszy. W 1918 r. został redaktorem czasopisma Der Neue Orient. Wspierał rewolucję listopadową w 1918 (niem. Novemberrevolution) w Politischer Rat geistiger Arbeiter i napisał list otwarty do Karla Liebknechta, w którym wypowiedział się przeciw "rewolucyjnej władzy". W następnym roku był współzałożycielem Związku Przeciwników Służby Wojennej (niem. Bund der Kriegsdienstgegner). W tym samym roku napisał list otwarty Ein Vermächtnis in der Wüste (Ostatnia wola na pustyni) do prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki, Woodrowa Wilsona, w którym zwracał uwagę na wypędzenie ludu ormiańskiego oraz książkę Der Weg ohne Heimkehr (Droga bez powrotu do ojczyzny). Prowadził także w Berlinie odczyt na temat ludobójstwa Ormian, podczas którego pokazywał własnoręcznie zrobione zdjęcia. Podobne wyklady prowadził we Wrocławiu i w 1924 r. we Wiedniu. Jego konsekwentne opowiadania się po stronie Ormian, działalność jako sekretarza w Bund der Kriegsdienstgegner oraz zaangażowanie polityczne stały się powodem jego zwolnienia w 1920 r. z redakcji Der Neue Orient i rozwiązania współpracy z wydawnictwem.
W tym samym roku ożenił się z Lolą Landau, z którą zamieszkał w Neuglobsow (dzisiaj część miejscowości Stechlin). Na życzenie żony, która była pochodzenia żydowskiego i przyłączyła się do syjonizmu (ruch polityczny i społeczny dążącego do odtworzenia żydowskiej siedziby narodowej na terenach starożytnego Izraela) i jej przesiedleniu do Palestyny rozwiedli się w 1939 roku.
W 1927 r. brał udział w Brukseli w kongresie Liga gegen koloniale Unterdrückung (Liga przeciw kolonialnemu uciskowi). Na zaproszenie Związku Radzieckiego podróżował na przełomie 1927 i 1928 r. do Rosji i na Kaukaz. Napisana potem książka Fünf Finger über Dir (1930, Pięć palców nad tobą) odzwierciedla jego niechęć do komunizmu i politycznej przemocy. W 1929 r. razem z żoną udał się do Palestyny, czego efektem była powieść Moni oder Die Welt von unten (Moni lub świat widziany z dołu), która została przetłumaczona później na język holenderski i japoński.
W 1931 r. razem z żoną napisał słuchowisko Treibeis, w którym publicznie solidaryzowali się z pacyfistą i wydawcą Weltbühne Carlem von Ossietzky po jego oskarżeniu z powodu "zdrady kraju". W 1933 r. Wegner napisał list do Adolfa Hitlera, w którym wypowiedział się przeciw prześladowaniu Żydów. Z proroczym spojrzeniem na świat przestrzegał go przed późniejszymi następstwami "...hańba i nieszczęście, jakie przypadną przez to Niemcom, przez długi czas nie będą zapomniane...gdy nagle miasta w gruzach legną, rasy ludzkie wykrwawiają się... Z hańbą i pogardą będą o rasach ludzkich głosić, które nie tylko szczęście kraju lekkomyślnie zaryzykowały, lecz także jego pamięć na zawsze zhańbiły."
W maju 1933 r. jego książki znalazły się na liście zakazanych, a część uległa publicznemu spaleniu. W sierpniu był aresztowany przez gestapo i torturowany w Columbiahaus w Berlinie-Tempelhof. Spędził cztery miesiące w więzieniu i obozach koncentracyjnych w Oranienburgu, Börgermoor i Lichtenburgu. Po zwolnieniu z więzienia końcem grudnia 1933 r., które w dużej mierze zawdzięczał pomocy brytyjskiemu Religijnemu Towarzystwu Przyjaciół (kwakrzy), emigrował w 1934 r. do Anglii, gdzie ponownie spotkał się z żoną i córką. Lola Landau z córką wyjechała do Palestyny. Wegner owiedził je w Jerozolimie, po czym zamieszkał w 1936 r. we Włoszech w Positano. W 1938 r. wszystkie pisma Wegnera zostały uznane w Niemczech za szkodliwe i niepożądane.
Po rozwodzie z Lolą w 1939 r. związał się w 1940 r. z artystką Irene Kowaliska, którą poślubił w 1945 roku. W latach 1941-1943 był lektorem języka niemieckiego na uniwersytecie w Padwie. W 1947 r. na kongresie pisarzy niemieckich został uznany za zmarłego. W rym czasie mieszkał w Positano, na wyspie Stromboli i w Rzymie. W lartach 1949-1950 wygłaszał odczyty w Zurychu i Jerozolimie. W 1956 r. odbył podróż do Berlina i Wuppertalu.
W tym samym roku otrzymał Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (niem. Verdienstorden der Bundesrepublik Deutschland). W 1968 r. uhonorowany został odznaczeniem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata nadawanym nie-Żydom, za ratowanie Żydów oraz w stolicy Armenii Erywaniu otrzymał najwyższe odznaczenie państwowe, a jedną z ulic tego miasta nazwano jego imieniem.
W 1969 r. zaproszono go na sympozjum uchodźców z Trzeciej Rzeszy. W 1972 r. odbył podróż z odczytami po Stanach Zjednoczonych Ameryki.
Pisma (wybór)
- Gedichte in Prosa : ein Skizzenbuch aus Heimat und Wanderschaft. 1910.
- Der Streik im Strafrecht unter besonderer Berücksichtigung des Vorentwurfs. 1914.
- Das Antlitz der Städte. 1917.
- Der Weg ohne Heimkehr ; Wegner, Armin T. ; Ein Martyrium in Briefen. 1919.
- Im Hause der Glückseligkeit : Aufzeichnungen aus der Türkei.1920.
- Der Knabe Huessein : Türkische Novellen. 1921.
- Die Straße mit den tausend Zielen. 1924.
- Moni oder die Welt von unten : Roman eines Kindes. 1929.
- Fünf Finger über dir : Bekenntnis eines Menschen in dieser Zeit. 1930.
- Jagd durch das tausendjährige Land. 1932.
- Die Silberspur : Wunder der Welt auf der Fahrt durch neun Meere. 1952.
- Am Kreuzweg der Welten - Lyrik, Prosa, Briefe, Autobiographisches. Buchverlag Der Morgen, Berlin (Ost), 1982.
Literatura
- Reinhard M.G. Nickisch: Armin T. Wegner. Ein Dichter gegen die Macht. Grundlinien einer Biographie des Expressionisten und Weltreporters Armin T. Wegner (1886–1978). Hammer, Wuppertal 1982, ISBN 3-87294-191-7.
- Martin Tamcke: Wegner, Armin Theophil w Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 13, Bautz, Herzberg 1998, ISBN 3-88309-072-7, s. 585–588.