Berthold Auerbach

Berthold Auerbach c.1850
Berthold Auerbach ok. 1850 roku
Źródło: Wikimedia Commons

Berthold Auerbach (także Moses Baruch Auerbacher; ur. 28 lutego 1812 w Nordstetten (obecnie dzielnica Horb am Neckar); zm. 8 lutego 1882 w Cannes) - niemiecki pisarz. (wyznanie mojżeszowe)

Genealogia

  • Ojciec: Jakob Auerbach, kupiec;
  • Matka: Ethel, córka żydowskiego gospodarza;
  • Ożenił się: 1) w 1847 we Wrocławiu z Auguste Schreiber (zm. w 1848 po porodzie), 2) w lipcu 1849 w Lednicach (Czechy) z Niną, siostrą pisarza Heinricha Landesmanna (1821–1902, pseudonim Hieronymus Lorm);
  • Dzieci: syn August z pierwszego małżeństwa i troje z drugiego.

Życiorys

Berthold Auerbach był dziewiątym dzieckiem handlarza Jacoba i jego żony Ethel Auerbach. Dzieciństwo spędził w chłopskim krajobrazie rodzimej miejscowości. W 1825 roku rodzina przeprowadziła się do Herkommen. Przeznaczeniem Bertholda Auerbacha było zostać rabinem. Od 1825 roku uczęszczał do szkoły Talmudu w Hechingen, od 1827 do liceum w Karlsruhe, od 1830 do gimnazjum w Stuttgarcie, gdzie jego nauczycielem był Gustav Schwab (1792–1850) i od 1832 studiował w Tybindze. Udział w korporacji studenckiej Germania (Burschenschaft Germania) doprowadził do politycznych oskarżeń, co w konsekwencji pociągnęło za sobą odmowę dopuszczenia do egzaminu na rabina, dozór policyjny i ostatecznie dwumiesięczny pobyt w więzieniu w twierdzy Hohenasperg, gdzie zaczął swoją pierwszą powieść Spinoza (1837). Kontakty z Davidem Friedrichem Straußem (1808–1874) przybliżyły studentom liberalizm religijny.

Wczesne próby pisarskie Bertholda Auerbacha zaowocowały w 1836 roku pismem programowo-krytycznym Judaizm i najnowsza literatura (Judenthum und die neueste Litteratur. Zdeterminowany przez religijny i polityczny liberalizm „obraz życia” duchowo rozbudzonego judaizmu w okresie oświecenia przez Mosesa Mendelssohna (1729–1786) powstał w powieści Poeta i kupiec (Dichter und Kaufmann, 1840), po czym nastąpiło w 1841 roku tłumaczenie wszystkich pism niderlandzkiego filozofa Barucha Spinozy (1632–1677). W czasie pobytów nad Renem i Neckarem nawiązał liczne kontakty, m.in. z Ferdinandem Freiligrathem (1810–1876). Wielki sukces odniósł dzięki publikacji Szwarcwaldzkich historii wiejskich (4 tomy, 1843–54; 8 tomów, 1871), co uczyniło go obok Gustava Freytaga (1816–1895) najpopularniejszym niemieckim nowelistą w XIX wieku.

Berthold Auerbach połączył rodzimy realizm ludowy i psychologię moralistyczną oraz artystyczne i wychowawcze tendencje. Zręcznie nawiązywał do zabaw i burżuazyjnej wiary życiowej, obyczajów, sielanki, etycznego socjalizmu, co opisywał poważnie i z humorem, z lekką dozą krytyki kultury. Nie dorównał swojemu idolowi Johannowi Peterowi Hebelowi (1760–1826), ponieważ przeważał u niego sentymentalizm intelektualny, pełne siły przedstawienia charakterów i odczuwane obrazy życia. Z oddziałującą widowiskowością mieszał realność i idealność chłopskiej rzeczywistości w ludzkim i społecznym sensie. Uznanie zyskał u jemu współczesnych jak Jacob Grimm (1785–1863), Bettina von Arnim (1785–1859), Ferdinand Freiligrath, Nikolaus Lenau (1802–1850), Gustav Freytag, Georg Gottfried Gervinus (1805–1871). Jedynie Heinrich Heine (1797–1856) i Wilhelm Raabe (1831–1910) nie akceptowali jego twórczości. Szwarcwaldzkie historie wiejskie zostały przetłumaczone prawie na wszystkie języki europejskie i wpłynęły na twórczość takich pisarzy jak Honoré de Balzac, Iwan Turgieniew i Lew Tołstoj.

Podczas pobytu w Dreźnie w latach 1849–59 powstała powieść Nowe życie (Neues Leben), której tematem było przemienienie hrabiego w nauczyciela wiejskiego, co z uznaniem przyjął Lew Tołstoj. Następne lata zaowocowały kolejnymi powieściami, ale u schyłku życia powrócił do swego naturalnego pola działania, czyli do nowych wiejskich opowieści.

Berthold Auerbach prowadził także bogatą działalność dziennikarską i edytorską (Schatzkästlein des Gevattermanns, 1856; Deutsche Illustrierte Volksbücher, 1880). Pomimo sławy, otwartych drzwi na salony książęce i szerokiego kręgu wielbicieli starość Bertholda Auerbacha napiętnowana była dolegliwościami fizycznymi i psychicznymi oraz zaczynającym się ruchem antysemickim. Mowę nad jego grobem w Nordstetten wygłosił 15 lutego 1882 roku Friedrich Theodor Vischer (1807–1887).

Dzieła (wybór)

  • Judaizm i najnowsza literatura (Das Judenthum und die neueste Literatur), esej, 1836.
  • Spinoza, powieść, 1837.
  • Poeta i kupiec (Dichter und Kaufmann), powieść, 1840.
  • Szwarcwaldzkie historie wiejskie (Schwarzwälder Dorfgeschichten), opowiadania, 1843–1854.
  • Pismo i lud. Zarys literatury ludowej (Schrift und Volk. Grundzüge der volksthümlichen Literatur), 1846.
  • Dziennik z Wiednia (Tagebuch aus Wien), 1849.
  • Andree Hofer, tragedia, 1850.
  • Nowe życie (Neues Leben), powieść, 1852.
  • Bosonoga (Barfüßele), opowiadanie, 1856.
  • Goethe i sztuka opoowiadania (Goethe und die Erzählungskunst), 1861.
  • Dworek nad Renem (Das Landhaus am Rhein), powieść, 1869.
  • Walfried, powieść, 1874.
  • Tysiąc myśli kolaboratora (Tausend Gedanken des Collaborators, aforyzmy, 1876.
  • Brigitta, powieść, 1880.

Literatura

  • Bettelheim, Anton, "Auerbach, Berthold" in: Allgemeine Deutsche Biographie 47 (1903), S. 412-419 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11865103X.html#adbcontent.
  • Martini, Fritz, "Auerbach, Berthold" in: Neue Deutsche Biographie 1 (1953), S. 434-435 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11865103X.html#ndbcontent.