Michaił Bakunin

Michaił Aleksandrowicz Bakunin (ros. Михаи́л Алекса́ндрович Баку́нин; ur. 30 maja 1814 w Priamuchinie k. Torżoka; zm. 1 lipca 1876 w Bernie) – rosyjski myśliciel, panslawista, rewolucjonista i organizator ruchu anarchistycznego. Pochodził ze starej rosyjskiej rodziny szlacheckiej. Był oficerem artylerii i nauczycielem matematyki. W 1948 roku brał udział w Wiośnie Ludów w Paryżu i Pradze oraz w 1949 roku w Dreźnie. Po upadku powstania majowego w Dreźnie był aresztowany i internowany. Spędził 8 lat w więzieniu i 4 lata przebywał na zesłaniu na Syberii, z którego udało mu się zbiec. Jego aktywność rewolucyjna koncentrowała się w istocie na podzielonej między zaborców Polsce i nowo powstałych Włochach.

Michaił Bakunin rozwinął ideę kolektywnego anarchizmu. W I Międzynarodówce był główną postacią "przeciwną autorytetom", co doprowadziło do konfliktu z Karolem Marksem, podziału I Międzynarodówki i jednocześnie do odłączenia się ruchu anarchistycznego od komunistycznego ruchu i socjaldemokracji.

Michaił Bakunin
Michaił Bakunin.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Genealogia

  • Ojciec: Aleksander Michajłowicz Bakunin (ros. Алекса́ндр Миха́йлович Баку́нин, 1768—1854), poeta i publicysta;
  • Matka: Wawra Aleksandrowna Murawjow (ros. Варвары Александровны Муравьёв, 1792—1864);
  • Żona: od 1858 Antonia Kwiatkowska (1840–1887), córka polskiego szlachcica;
  • Dzieci: syn Karol (ur. w 1868 w Genewie) i 2 córki Zofia (1870-1956) i Maria Maruschka (1873-1960). Chociaż dzieci nosiły nazwisko Bakunin, to ich biologicznym ojcem był włoski anarchista Carlo Gambuzzi (1837-1902), z którym Antonia Kwiatkowska była w związku. Trzecią córką Antonii była Tania (Tatania) Gambuzzi.

Życiorys

Michaił Bakunin urodził się 30 maja 1814 w Priamuchinie k. Torżoka jako najstarszy syn i trzecie z jedenaściorga dzieci arystokraty Aleksandra Michajłowicza Bakunina (1768—1854) i jego żony Wawry Aleksandrowny z rodu szlacheckiego Murawjow (1792—1864). Wychowywany był w duchu liberalnym. Udział przyjaciół i krewnych w powstaniu dekabrystów i grożące represje spowodowały, że ojciec czuł się zobowiązany do lojalności wobec cara Mikołaja I, co skutkowało, wysłaniem syna w wieku 14 lat do szkoły artylerii w Sankt Petersburgu. W 1832 roku jako porucznik został oddelegowany do Grodna, gdzie trafił krótko po powstaniu listopadowym. Brutalność rosyjskiego rządu wobec polskich powstańców i ludności bardzo go szokowała, co powodowało w nim rosnący wstręt do służby wojskowej. Po trzech latach zaczął symulować chorobę i opuścił wojsko. Tylko wpływowym krewnym zawdzięczał, że nie aresztowano go z powodu dezercji.

Na skutek tego Michaił Bakunin wzbraniał się przed wstąpieniem do służby państwowej, co radziła mu rodzina. Zamiast tego w lutym 1836 roku wyjechał do Moskwy, gdzie został nauczycielem matematyki. Tam zaczął studiować filozofię na uniwersytecie i przyłączył się do grupy literacko-filozoficznej Mikołaja Stankiewicza (1813—1840), który zapoznał go z filozofią niemiecką. Odtąd Bakunin czytał pisma Kanta, Fichtego i Schillinga. Przetłumaczył na język rosyjski Goethes Briefwechsel mit einem Kinde (Listy Goethego z dzieckiem) Bettiny von Arnim, Die Anweisung zum seligen Leben (Instrukcja do życia błogosławionego) Fichtego i Hegla Gymnasialreden (Mowy gimnazjalne). Wkrótce też stał się największym w Rosji znawcą pism Hegla. W Moskwie poznał w 1839 roku socjalistę i myśliciela społecznego Aleksandra Iwanowicza Hercena (1812–1870).

Dzięki wsparciu finansowemu Hercena wyjechał w lecie 1840 roku do Berlina, aby przygotować się do objęcia stanowiska profesora w Moskwie. W Berlinie poznał między innymi Karla Augusta Varnhagena von Ense (1785–1858) i zaprzyjaźnił się z Iwanem Siergiejewiczem Turgieniewem (1818–1883). Bakunin stał się dla Turgieniewa wzorem postaci nierealizującego swych idei szlachcica-inteligenta z powieści Rudin. Kontakt z Ludwigiem Feuerbachem (1804–1872) odwiódł Bakunina od metafizycznego myślenia. W 1842 roku poznał w Dreźnie Arnolda Ruge (1802–1880), wydawcę czasopisma Deutsche Jahrbücher für Wissenschaft und Kunst, do którego napisał pod pseudonimem Jules Elysard artykuł Die Reaction in Deutschland (Reakcja w Niemczech). Zdanie końcowe w tym artykule „Die Lust der Zerstörung ist zugleich eine schaffende Lust!” (Żądza burzenia jest jednocześnie żądzą twórczą) uczyniło autora sławnym w kręgach rewolucjonistów. Odtąd Michaił Bakunin zaczął bardziej interesować się socjalizmem. Jednym z czynników tego zainteresowania była książka Lorenza von Steina Der Socialismus und Communismus des heutigen Frankreichs (Socjalizm i komunizm w dzisiejszej Francji), która omawiała idee francuskich socjalistów Louisa Blanca (1811–1882) i Pierre'a-Josepha Proudhona (1809–1865).

Ponieważ Michaił Bakunin nie czuł się bezpiecznie w Dreźnie, opuścił Królestwo Saksonii i razem z Georgiem Herweghiem (1817–1875 ) udał się do Zurychu. Tam poznał Wilhelma Weitlinga (1808–1871), którego krytykował komunistyczny projekt społeczeństwa. Po aresztowaniu Weitlinga zwrócono tam także uwagę na Bakunina, a konsul Rosji zażądał jego natychmiastowego powrotu do Rosji. Po ucieczce Bakunina do Brukseli odebrano mu na podstawie carskiego ukazu tytuł szlachecki i zaocznie skazano na przymusową pracę na Syberii.

W 1844 roku Bakunin osiadł w Paryżu, gdzie zyskał sympatię Joachima Lelewela (1786–1861) i innych polskich emigrantów. Początkowy kontakt z kręgiem skupionym wokół wydawanego w Paryżu tygodnika Vorwärts zaniechał, czego przyczyną były dyskusje z Karolem Marksem (1818–1883), prowadzące często do kłótni. Natomiast zaprzyjaźnił się z Pierre'm-Josephem Proudhonem. Michaił Bakunin napisał kilka artykułów, w których sympatyzował z Polakami i po raz pierwszy otwarcie krytykował cara i rosyjską autokrację. Po wygłoszonej w 1847 roku mowie w dniu upamiętniającym polskie powstanie listopadowe, w której opowiedział się za wspólną walką Rosjan i Polaków przeciwko caratowi, stał się znany w całej Europie. Wystąpienie to, za sprawą rosyjskiego konsula, spowodowało wydalenie go z Francji i kolejny pobyt w Brukseli.

Wybuch rewolucji lutowej w 1848 roku w Paryżu umożliwił rosyjskiemu myślicielowi powrót do Paryża i uczestniczenie w walce. Michaił Bakunin otrzymał od republikańskiego rządu 2000 franków i paszport, aby skonsolidować i wesprzeć rewolucję w rosyjskiej części Polski. Udał się do Frankfurtu nad Menem i dzięki kontaktom z wrocławskimi demokratami pomógł swojemu przyjacielowi Arnoldowi Runge uzyskać wybór do Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego. Próba pozyskania demokratycznych sił Frankfurckiego Zgromadzenia Narodowego do współpracy z polskimi rewolucjonistami nie powiodła się. Bakunin udał się do Polski, aby przyłączyć się do oddziału generała Ludwika Mierosławskiego (1814–1878), który dowodził w powstaniu wielkopolskim w 1848 roku. Gdy Bakunin dotarł do Wrocławia powstanie poznańskie już upadło. Teraz wspierał Niemiecki Legion Demokratyczny (Deutsche Demokratische Legion) Herwegha, który uformowany we Francji próbował wzmocnić powstanie w Badenii. Również ta próba nie powiodła się, gdyż legion Herwegha został pobity przez wojsko wirtemberskie 27 kwietnia 1848 roku pod Dossenbach koło Schopfheim. Skrytykowanie postępowania Herwegha przez Marksa, którego Bakunin bronił, doprowadziło do zerwania z Marksem.

Początkiem czerwca Michaił Bakunin podróżował do Pragi, aby uczestniczyć w kongresie pansłowiańskim. Odrzucenie przez monarchię habsburską postulatu dotyczącego równouprawnienia wszystkich narodów monarchii doprowadziło do powstania w Czechach przeciwko austriackiej hegemonii, w którym Bakunin brał udział. Po upadku powstania udał się do Wrocławia, posyłał broń do Odessy i z pomocą wydawcy Heinricha Brockhausa (1804–1874) rozpowszechniał ulotki w różnych językach słowiańskich. We Wrocławiu przeczytał także artykuł w dzienniku Neue Rheinische Zeitung wydawanym przez Karola Marksa, w którym twierdzono, że francuska pisarka George Sand (1804–1876) posiada dowody na to, że Bakunin jest przypuszczalnie carskim agentem. Po liście George Sand do czasopisma, która zaprzeczyła temu twierdzeniu, skorygowano błąd. Jednak reputacja bycia rosyjskim agentem towarzyszyła Bakuninowi przez całe życie, a w osobie szkockiego dyplomaty i pisarza Davida Urquharta (1805–1877) znalazła gorliwego orędownika.

Michaił Bakunin był rozczarowany przebiegiem rewolucji w 1848 roku, przede wszystkim rezultatami w Niemczech, gdzie Frankfurckie Zgromadzenie Narodowe postanowiło obszary zamieszkane przez Polaków i Czechów oddać pod niemieckie panowanie. Kolejnym rozczarowaniem było pokonanie powstania październikowego w Wiedniu przez oddziały pod przywództwem Josipa Jelačića (1801–1859), którego dotąd popierał z powodu walki z nacjonalizmem węgierskim. Końcem 1848 roku Bakunin opublikował apel do Słowian, w którym podkreślił, że kwestie narodowe są nierozdzielnie związane z kwestiami społecznymi. Skrytykował przy tej okazji procesy zachodzące w Niemczech i nawoływał do wspólnej walki Niemców i Słowian przeciwko panującym władzom. W maju 1849 roku uczestniczył w powstaniu w Dreźnie, w którym objął kierownictwo wojskowe i doradzał prowizorycznemu rządowi. Po oblężeniu Drezna przez pruskie oddziały powstańcy musieli opuścić miasto i wycofali się w kierunku Freiberga.

10 maja 1849 roku Michaił Bakunin został w Chemnitz pojmany i osadzony w twierdzy w Königstein. Początkowo skazano go na karę śmierci, ale później karę zamieniono na dożywotnie więzienie. Jego wydania domagali się zarówno Rosjanie, jak i Austriacy. W czerwcu 1850 roku przekazano Bakunina Austriakom. Początkowo przebywał w Zamku na Hradczanach, w 1851 w Ołomuńcu, gdzie ponownie skazano go na karę śmierci. Krótko po tym ponownie karę zamieniono na dożywotni pobyt w więzieniu w Ołomuńcu. 17 maja 1851 roku Austria przekazała Bakunina Rosji. Osadzono go w Twierdzy Pietropawłowskiej. Car zażądał od niego pisemnego przyznania się do winy, co uczynił w znanym piśmie Spowiedź (ros. Исповедь), w którym przedstawił swoją dotychczasową aktywność rewolucyjną. Dzięki staraniom rodziny i stwierdzeniu choroby u Bakunina nowy car Aleksander II zamienił w marcu 1857 roku dotychczasową karę więzienia na dożywotnie zesłanie na Sybir. Przetransportowano go do Tomska, gdzie poznał córkę zubożałego polskiego szlachcica Antonię Kwiatkowską (1840–1887), którą poślubił w 1858 roku. Rok później deportowano go do Irkucka, gdzie cieszył się dużą swobodą, ponieważ gubernatorem tego rejonu był krewny Nikołaj Nikołajewicz Murawjow-Amurski (1809–1881). Na Syberii Michaił Bakunin poznał wielu skazanych dekabrystów i zwolenników Michała Pietraszewskiego (1821–1866). W połowie 1861 roku udało mu się zbiec w czasie podróży badawczej nad Amur i 9 sierpnia 1861 roku na pokładzie amerykańskiego żaglowca dotarł do miasta Hakodate na wybrzeżu Japonii.

Z Japonii przez Stany Zjednoczone wrócił końcem 1861 roku do Europy i udał się do Aleksandra Hercena do Londynu. Nawiązał kontakt z Giuseppe Garibaldi (1807–1882) oraz ponowne stosunki przyjacielskie z Marksem. Dla Marksa przetłumaczył na język rosyjski Manifest Komunistycznej Partii ((niem. Manifest der Kommunistischen Partei, ros. Манифе́ст Коммунисти́ческой па́ртии, 1869). Utrzymywał kontakty z licznymi polskimi emigrantami i ruchem Ziemia i Wolność (ros. Земля и Воля), który opowiadał się za niepodległością Polski. Gdy w Polsce wybuchło w 1863 roku powstanie styczniowe, Michaił Bakunin udał się do Sztokholmu i napisał tam kilka artykułów o Rosji dla gazety Aftonbladet. Potem usiłował dostać się przez Kopenhagę do Polski, co mu się nie udało. Rozczarowany brakiem rewolucji społecznej w Polsce, której przeciwstawili się arystokratyczni przywódcy powstańców, powrócił do Londynu i zwrócił się całkowicie ku socjalizmowi i rewolucji oddolnej.

W 1864 roku zamieszkał we Włoszech, gdzie jeszcze tego samego roku założył anarchistyczną organizację Fraternité Internationale. Pisał artykuły do licznych czasopism włoskich i wydawał pierwszą włoską gazetę społeczno-rewolucyjną La Situazione italiana, która skierowana była przeciwko Garibaldiemu i reprezentowała stanowisko anarchistyczne i ateistyczne. W tym czasie rozwinął swoje poglądy anarchistyczne, które zawarł w programie Internationale Bruderschaft. Rok później określił siebie po raz pierwszy anarchistą we włoskiej gazecie Libertà e Giustizia. W 1867 roku przebywał w Genewie, aby uczestniczyć w kongresie założycielskim Międzynarodowej Ligi na rzecz Pokoju i Wolności. Rok później został członkiem genewskiej sekcji Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (ang. International Workingmen's Association, I Międzynarodówka) i opowiadał się za jej współpracą z Międzynarodową Ligą na rzecz Pokoju i Wolności, co odrzucono. Na drugim kongresie Międzynarodowej Ligi na rzecz Pokoju i Wolności w ramach protestu przeciwko braku działań na rzecz pokoju opuścił w 1868 roku tę organizację wraz z innymi 17 jej członkami i założyli Allianz der sozialistischen Demokratie (Sojusz Socjalistycznej Demokracji, rozwiązany w 1871).

Po wybuchu we wrześniu 1868 roku rewolucji w Hiszpanii zredagował apel do hiszpańskich robotników. W następnym roku poznał Siergieja Nieczajewa (ros. Сергей Геннадиевич Нечаев, 1847–1882), którym początkowo był oczarowany. Jednak gdy wyszło na światło dzienne, że Nieczajew skradł listy i osobiste dokumenty Bakunina, aby w stosownym momencie je wykorzystać, doszło między nimi do zerwania wszelkich kontaktów. We wrześniu 1870 roku Michaił Bakunin wziął udział w powstaniu w Lyonie i należał do autorów tamtejszej proklamacji rewolucyjnej. Wprawdzie powstanie to rząd stłumił jeszcze w tym samym miesiącu, ale stało się ono wzorem dla Komuny Paryskiej, w której Bakunin również uczestniczył. Po powrocie do Szwajcarii napisał w formie listu apel Lettres à un français sur la crise actuelle (Listy do Francuza o aktualnym kryzysie), w którym podkreślił wagę sojuszu robotniczo-chłopskiego jako wspólnej siły rewolucyjnej.

Odrzucenie wszelkich autorytetów, w tym Marksa i Engelsa, doprowadziło na kongresie w Hadze do wykluczenia Bakunina z I Międzynarodówki. W 1873 roku napisał pismo Państwowość a anarchia, które przeszmuglowane do Rosji wywarło silny wpływ na ruch demokratyczny Narodnicy. Wzywał w nim młodych rosyjskich rewolucjonistów do zwrócenia uwagi na życie chłopów i włączenie ich problemów do walki rewolucyjnej. W październiku 1873 roku wycofał się z anarchistycznego ruchu robotniczego i opuścił Federację Jurajską, uważając, że nic więcej nie może uczynić dla tej organizacji.

Od listopada 1869 roku Michaił Bakunin żył w Locarno, a w 1873 kupił willę La Baronata w Minusio, która służyła za schronienie dla poszukiwanych przez policję rewolucjonistów. Później zamieszkał w Lugano. Pomimo choroby próbował w 1874 roku uczestniczyć w powstaniu w Bolonii, które miało być sygnałem do powstania w całych Włoszech. Jednak już w przededniu wybuchu powstania wiele jego centralnych postaci zostało aresztowanych przez karabinierów. Kilka tysięcy powstańców pomaszerowało jednak w nocy z 7 na 8 sierpnia na Bolonię i w końcu zostało zmuszonych do poddania się przez oddziały wojskowe. Po tym niepowodzeniu Bakunin zdołał wrócić do Szwajcarii niezauważony.

Gdy w lecie 1876 roku pogorszył się jego stan zdrowia, był zmuszony skorzystać z pomocy lekarskiej. Opieką otoczyli go znajomi lekarze w Bernie Carl Vogt i Adolf Reichel, któremu dziesięć dni przed śmiercią zrezygnowany wyznał: „Ludy wszystkich nacji zatraciły dzisiaj instynkt rewolucyjny. Są zbyt zadowolone ze swojej sytuacji, a strach przed utratą tego, co mają, czyni ich nieszkodliwymi i leniwymi.”

Michaił Bakunin zmarł 1 lipca 1876 w Bernie,a jego grób znajduje się na tamtejszym cmentarzu Bremgartenfriedhof. Obecnie na plakietce zaprojektowanej przez szwajcarskiego artystę Daniela Garbade'a, która 30 maja 2016 roku zastąpiła poprzednią, widnieje podobizna Bakunina i jego cytat: „Kto nie odważy się na to, co niemożliwe, nigdy nie osiągnie tego, co możliwe.”

Michaił Bakunin – poglądy

Rozwój myśli Bakunina

Stanowisko polityczne i filozoficzne Michaiła Bakunina zmieniało się z biegiem lat. Jako młody człowiek reprezentował poglądy religijne i panslawistyczne. Później odszedł od nich i na bazie materializmu dialektycznego rozwinął ideę socjalizmu antyautorytarnego. Znany jest bardziej jako człowiek czynu, rewolucjonista, niż filozof. Zawsze najważniejsza była dla niego walka i nigdy nie poświęcał dużo czasu na pisanie. Jego teksty powstawały w wyniku aktualnych wydarzeń politycznych. Praktycznie nigdy nie napisał dzieła obejmującego całość jego myśli i wizji. Te, które zostały opublikowane często były zebrane przez innych, między innymi przez James'a Guillaume'a (1844–1916), a wiele niepublikowanych prac zaginęło po jego śmierci. Myśl polityczna i filozoficzna Bakunina jest przez to bardzo niespójna.

Razem z belgijskim socjalistą Césarem De Paepe (1841–1890) uważany jest za twórcę anarchizmu kolektywistycznego, którego założenia obaj niezależnie sformułowali w 1866 roku. Ta kolektywistyczna społeczność powinna umożliwić życie w możliwie największej autonomii i równości szans, gwarantując każdemu człowiekowi pełny udział w produkcie jego własnej pracy. Jednak Michaił Bakunin nie dążył do wypracowania absolutnej teorii, ponieważ „każda absolutna teoria nigdy nie omieszka przerodzić się w praktyczny despotyzm i wyzysk”[1]. Uważał, że nie można teoretycznie skonstruować z góry raju społecznego, pisząc, że „możemy ogłosić wielkie zasady przyszłego rozwoju, ale praktyczną realizację tych zasad musimy pozostawić doświadczeniu przyszłości”[2]. Dalej stwierdza, że społeczny raj przyszłości „nie jest sprawą przyszłości”.

Wolność, socjalizm i federacja należały u Bakunina do fundamentalnych koncepcji nowego porządku społecznego. Szczególną uwagę poświęcał też krytyce religii i teologii[3].

Odrzucał rewolucję, która prowadzi wyłącznie do zmiany władzy, jak to było w przypadku francuskiej rewolucji z 1789 roku czy polskiego powstania z 1863 roku. Był przekonany, że los pokrzywdzonych ekonomicznie i politycznie musi poprawić się dzięki rewolucji społecznej, ponieważ każda rewolucja polityczna, nie mająca na celu natychmiastowej równości ekonomicznej, jest z gruntu interesu ludu i jego prawa tylko obłudą. Walka skierowana powinna być w pierwszej kolejności przeciwko instytucjom, które tworzą przywileje.

Wolność a autorytet

Michaił Bakunin odrzucał państwo i powszechne wszystkie formy instytucjonalnego i centralnego autorytetu, ponieważ narzucają życiu jednostki obce jej zewnętrzne prawa i nakazy[4]. Jednocześnie rozróżnia z jednej strony autorytet sztuczny jakim jest przykładowo państwo i inne systemy panowania, a z drugiej strony autorytet naturalny jakim są prawa natury, którym jednostka się podporządkowuje, do czego nie miał zastrzeżeń. Autorytet sztuczny powstaje w wyniku procesów społecznych dzięki władzy, specjalnym zdolnościom, wiedzy i nakazom religijnym[5] i jest narzucany jednostkom „prawem siły, arbitralnie; czy obłudnie, w imię jakiejś religii lub doktryny metafizycznej; czy wreszcie na mocy tej fikcji, tego demokratycznego kłamstwa, które nazywa się powszechnym prawem wyborczym.”[6] Człowiek nie podporządkowuje się tym nakazom i prawom autorytetu, tylko dlatego, że są rozsądne czy wynikają z jakiejś wewnętrznej konieczności, lecz tylko dlatego, że jest do tego zmuszony siłą zewnętrzną, obojętne czy natury boskiej czy ludzkiej. „W każdym przypadku jest to roszczenie, ponieważ nikt nie może regulować życia drugiego człowieka dla jego dobra i nikt także nie potrzebuje takiego prowadzenia.” Jednakże Bakunin nie neguje każdą formę sztucznego autorytetu, lecz akceptuje autorytet mędrca, tzw. autorytet epistemiczny, jeśli jest on oparty na wzajemności i dobrowolności[7].

Rozróżnienie autorytetu sztucznego i naturalnego stanowi u Bakunina podstawę jego pojęcia wolności. Wolność nie jest dla niego abstrakcyjnym ideałem, lecz stanem jednakowej wolności dla każdego dzięki wolności wszystkich. W oparciu o Immanuela Kanta zdefiniował wolność negatywną i pozytywną. Wolność negatywną opisał jako opartą na autorytecie boskim, kolektywnym i indywidualnym. Wolność pozytywna polega - jego zdaniem - na możliwości rozwijania swoich zdolności zarówno przez edukację, jak i koniecznego dobrobytu materialnego[8].

Dla Bakunina nie ma znaczenia czy władza należy do króla, marksistowskiej dyktatury proletariatu, czy panowania ludu bazującego na powszechnym prawie wyborczym, ponieważ ostatecznie jest to panowanie uprzywilejowanej mniejszości, która „rzekomo rozpoznaje prawdziwe interesy ludu lepiej niż sam lud”[9]. Michaił Bakunin krytykował też żądanie „rządów nauki”, ponieważ nauka dzięki uprzywilejowanej pozycji w społeczeństwie nie chce i nie jest zdolna służyć ludziom, lecz służy samym uprzywilejowanym. Żądanie Auguste'a Comte'a (1798–1857), żeby życie społeczne podporządkować prawom nauki, postrzegał jako niebezpieczne dla społeczeństwa. Odrzucał także ideę Jean-Jacques'a Rousseau (1712–1778) dotyczącą społeczeństwa, jak również ideę umowy społecznej, a samego Rousseau uważał za wieszcza państwa doktrynerskiego[10].

Pryncypia nowego społeczeństwa

Wolność, socjalizm i federalizm Bakunin uważał za ściśle ze sobą połączone jako podstawową zasadę egalitarnego społeczeństwa i wskazywał, „że wolność bez socjalizmu oznacza niesprawiedliwość i gospodarkę uprzywilejowanych; a socjalizm bez wolności jest niewolnictwem i brutalnością”[11]. Uważał za niebezpieczne poświęcenie wolności pod pretekstem jej obrony czy państwa.

Pojęcie socjalizm oznaczało dla niego równość ekonomiczną i społeczną, a więc społeczeństwo bez klas, z jednakowym dostępem do środków produkcji i edukacji. Socjalizm widział jako naturalną formę życia społecznego i przestrzegał, że „każda uprzywilejowana pozycja ma szczególną cechę zabijania umysłów i serc ludzkich”[12].

Federacyjna organizacja zapobiega koncentracji władzy, czemu zapobiegają socjalizm i wolność. Przez federalizm rozumiał budowę społeczeństwa od dołu do góry. Federacja powinna bazować na wolnym sojuszu jednostek, wspólnot produkcyjnych i komun oraz prowadzić do możliwie jak największej niezależności i samostanowienia, do ładu, „który nie ma żadnej innej podstawy jak interesy, potrzeby i naturalne powinowactwa ludności”[13].

Bakunin domagał się równouprawnienia kobiet i opowiadał się za zniesieniem legalnych małżeństwa, które można zastąpić „wolnym małżeństwem”, czyli dobrowolnym związkiem dwojga ludzi[14].

Polskie wydania pism Bakunina

  • Sąd Rossyanina o Polsce i Rossyi : mowa miana w Paryżu na obchodzie rocznicy powstania z r. 1831 w dniu 29 listopada 1847 roku. Kraków 1848;
  • Siedemnasta rocznica rewolucyi polskiej : mowa miana na zgromadzeniu w Paryżu przy obchodzie rocznym 29 listopada 1847 roku przez wygnańca rossyjskiego. Lwów 1848;
  • "Do Polski, Rosyi i Słowian!"... . Lwów : Polskie Towarzystwo Nakładowe 1905.
  • Pisma wybrane, 2 tomy, Warszawa : Książka i Wiedza, 1965.
  • Anarchistyczne programy, 2005;
  • Bóg i Państwo, 2012;
  • Myśli, 2014.

Literatura

  • Konrad Świerczyński: Michał Bakunin : życiorys, Warszawa 1933.
  • H. Mirski: Michaił Bakunin, twórca anarchizmu, Warszawa : "Universum", 1935.
  • Antoni A. Kamińsk: Apostoł prawdy i miłości : filozoficzna młodość Michaiła Bakunina, Wrocław : Wydaw. Akademii Ekonomicznej im. Oskara Langego 2004.
  • Adam Duszyk: Ku bezkresom utopii : problematyka absolutnej wolności jednostki w działalności i poglądach Michała Bakunina, Radom : Radomskie Towarzystwo Naukowe 2004.
  • Hanna Temkinowa: Bakunin i antynomie wolności, Warszawa 1964.

Linki

Przypisy

  1. ↑ Michail Bakunin: Schreiben an die „Brüder der Allianz“., w: Gesammelte Werke. Berlin 1921–1924.
  2. ↑ Michail Bakunin: Der Sozialismus, w: Michael Bakunin. Gesammelte Werke. Band III, Berlin 1924, s. 69.
  3. ↑ Jean-Christophe Angaut: Liberté et histoire chez Michel Bakounine. Nancy 2005, Część 2 s. 364. (Część 2) (Część 1), dostęp 19.05.2021.
  4. ↑ Michail Bakunin: Gott und der Staat. Karin Kramer Verlag, Berlin 2007, s. 56.
  5. ↑ Jürgen Mümken: Bakunin und die Autorität, w: Bakunin Almanach 1. Karin Kramer Verlag, Berlin 2007, s. 180.
  6. ↑ Michail Bakunin: Philosophische Betrachtungen ueber das Gottesphanton, ueber die wirkliche Welt und ueber den Menschen, w: Michail Bakunin: Gesammelte Werke. Band I. Verlag „Der Syndikalist“, Berlin 1921, s. 216.
  7. ↑ Jürgen Mümken: Bakunin und die Autorität, w: Bakunin Almanach 1. Karin Kramer Verlag, Berlin 2007, s. 184 ff.
  8. ↑ Michail Bakunin: Das Knuto-germanische Kaiserreich und die soziale Revolution, Teil I. 1871.
  9. ↑ Michail Bakunin: Staatlichkeit und Anarchie (1873). Berlin 2007, s. 131.
  10. ↑ Michail Bakunin: Gott und der Staat. Karin Kramer Verlag, Berlin 2007, s. 108 ff.
  11. ↑ Michail Bakunin: Die revolutionäre Frage. Föderalismus, Sozialismus, Antitheologismus. Münster 2005, s. 62
  12. ↑ Michail Bakunin: Gott und der Staat. Karin Kramer Verlag, Berlin 2007, s. 57.
  13. ↑ Michail Bakunin: Die revolutionäre Frage. Föderalismus, Sozialismus, Antitheologismus. Münster 2005, s. 32
  14. ↑ Michail Bakunin: Revolutionärer Katechismus, w: Michael Bakunin. Gesammelte Werke. Band III, Berlin 1924, s. 28.
Autor: Roman Penkała