Karl Barth

Karl Barth (ur. 10 maja 1886 w Bazylei; zm. 10 grudnia 1968 w Bazylei) - szwajcarski teolog ewangelicko-reformowany. Był czołowym twórcą teologii dialektycznej. W zakresie europejskiego Kościoła ewangelickiego uważany jest na podstawie swoich pism teologicznych za «ojca Kościoła XX wieku» i za przedstawiciela teologii kerygmatycznej.

Karl Barth Bundesarchiv Bild 194-1283-23A, Wuppertal, Evangelische Gesellschaft, Jahrestagung
Karl Barth w Wuppertalu, 1956.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Fritz Barth (1856-1912), profesor historii Kościoła i Nowego Testamentu na uniwersytecie w Bernie; matka Anna Katharina z domu Sartorius; rodzeństwo 2 bracia Peter (1888–1940, pastor) i Heinrich (1890–1965, profesor filozofii), 2 siostry Katharina i Gertruda; - ożenił się w 1913 r. w Genewie z Nelly Hoffmann; miał córkę Franziskę (1914) i czterech synów Markusa, Christopha, Matthiasa i Hansa Jakoba.

Życiorys

Karl Barth spędził dzieciństwo w Bernie. Tam uczęszczał na naukę konfirmacyjną w 1901/02 prowadzoną przez słynnego pastora Roberta Aeschbachera (zm. 1910). O jego wpływie tak pisał:

«On mi przybliżył cały religijny problem, że na końcu zajęć uświadomiłem sobie o konieczności dowiedzenie się więcej o tej rzeczy. Na tej prymitywnej podstawie zdecydowałem się na studia teologiczne.»

Teologię studiował od 1904 do 1908 r. w Bernie, Berlinie, Tybindze i Marburgu. Wśród jego profesorów byli m.in. Adolf von Harnack (1851-1930) i Wilhelm Herrmann (1846-1922). W latach 1909-1911 był wikariuszem w niemieckojęzycznym zborze w Genewie w kościele St-Madeleine. Od 1911 do 1921 r. był pastorem w Safenwil w kantonie Argowia. Jako młody pastor, mający zaledwie 25 lat, zetknął się z istotnymi problemami religijno-społecznymi. Poczynione obserwacje skłoniły go do wstąpienia w 1915 r. do Socjaldemokratycznej Partii Szwajcarii. Wkrótce był też nazywany «czerwonym pastorem z Safenwil». Poprzez przyjaciela Eduarda Thurneysena poznał czołowych religijnych socjalistów Szwajcarii: Hermanna Kuttera (1863-1931) i Leonharda Ragaza (1868-1945). W 1915 r. odwiedził Christopha Blumhardta (1842-1919), który wywarł na nim głębokie wrażenie i silnie ukształtował jego myśli. Na młodego Bartha silnie oddziaływały także pisma wirtemberskich teologów związanych z pietyzmem: Johanna Albrechta Bengla, Friedricha Christopha Oetingera i Johanna Tobiasa Becka.

Razem z przyjacielem Eduardem Thurneysenem odkrył na nowo pojęcie «Królestwa Bożego». Barth zagłębił się w studiowanie Biblii: «Kiedy przychodzimy do Biblii z naszymi pytaniami: jak powinienem myśleć o Bogu i świecie? Jak przybywamy do Boskości … potem ona nam odpowiada niejako: Tak, kochany człowieku, to jest twoja sprawa, bo musisz mnie pytać!… Treść Biblii właśnie wcale nie tworzą właściwe myśli człowieka, lecz właściwe myśli Boga o ludziach …, nie właściwy stosunek, w którym my musimy się postawić do niego, lecz związek, który zawarł on ze wszystkimi, którzy są dziećmi Abrahama w wierze i w Jezusie Chrystusie raz na zawsze pobłogosławił. To jest w Biblii.»[1] Barth koncentrował się na interpretacji Listu do Rzymian apostoła Pawła. W 1919 r. ukazał się jego komentarz, który w nowym opracowaniu opublikował końcem 1921 roku. Czytelnik jak Emil Brunner, późniejszy teologiczny sojusznik Bartha, znalazł tu reformacyjne zrozumienie Boga, człowieka i wiary w nowym języku. Barth stał się bardzo znany, ponieważ uczył rozumienia Ewangelii w jej wyjaśnionej podstawie w kontekście Biblii, w przeciwieństwie do dotychczasowego wiodącego kierunku w teologii, wiązania jej z obecnymi problemami, nurtami i tendencjami. Takie podejście skutkowało stanowczym odrzuceniem łączenia Boga z jakimikolwiek ludzkimi osiągnięciami, kulturą lub ideologią. Praca Bartha została określona jako «teologia dialektyczna» - tego pojęcia nigdy nie użył on sam - a jej autor stał się bardzo popularnym teologiem.

W 1921 r. otrzymał powołanie, mimo braku tytułu doktora czy habilitacji, na profesora honorowego teologii ewangelicko-reformowanej na uniwersytecie w Getyndze. Nie był przygotowany do działalności akademickiej, ale dzięki intensywnym studiom teologicznym w krótkim czasie sporządził wykładowe manuskrypty. W 1922 r. uniwersytet w Münster nadał mu pierwszy tytuł honorowego doktora « z powodu jego różnorodnych artykułów dotyczących rewizji religijnego i teologicznego zagadnienia.» W 1925 r. został profesorem zwyczajnym dogmatyki i egzegezy nowotestamentowej w Münster. Teraz jego głównym celem stało się uczynić teologię owocną dla Kościoła, a w centrum jego uwagi stanęło zmartwychwstanie.[2]

Podczas swojej działalności dydaktycznej pisał kolejne komentarze biblijne i pierwsze artykuły z zakresu teologii systematycznej. W 1930 r. otrzymał powołanie do Bonn jako profesor teologii systematycznej i wstąpił do SPD. W 1932 r. ukazał się pierwszy tom jego dzieła życia Kirchliche Dogmatik (Dogmatyka kościelna), które ukończył dopiero w 1967 roku. Rozumiał tą pracę także jako odpowiedź dla nadciągającego nacjonalizmu, «ponieważ jestem głęboko przekonany, że nie może dojść do wyjaśnienia (oczyszczenia) na szerokim polu polityki … bez tego, że doszło do wcześniejszego kompleksowego wyjaśnienia (oczyszczenia) w teologii i o teologii samej.»[3] Przejęcie władzy przez nacjonalistów zmieniło życie i sedno pracy Bartha. W lecie 1933 r. założył razem z Thurneysenem czasopismo teologiczne Theologische Existenz heute (Egzystencja teologiczna dzisiaj). W pierwszym wydaniu napisał:

«Decydujące, co dzisiaj próbuję powiedzieć w związku z dzisiejszymi troskami i problemami, … polega właściwie na tym, że troszczę się z moimi studentami tutaj w Bonn … nadal i jak by się nic nie stało, o to żeby zajmować się teologią i tylko teologią - być może w lekko podniesionym tonie, ale bez bezpośredniego odwołania się. Uważam, że to jest także wypowiedź, w każdym razie wypowiedź polityczno-kościelna i niebezpośrednio nawet polityczna!»[4]

Czasopismo cieszyło się dużym zainteresowaniem o czym świadczy fakt, że w ciągu 4 tygodni ukazało się 12.000, a do konfiskaty w lipcu 1934 r. 37.000. Tą postawę sam krytykował w 1938 r. jako nie do kontynuowania, ponieważ uważał teraz za konieczny opór wobec Adolfa Hitlera.[5]

Usiłowane ujednolicenie (niem. Gleichschaltung - pojęcie sformułowane w czasie nazizmu) ideologiczne i organizacyjne Kościoła ewangelickiego spotkało się z sprzeciwem mniejszości protestanckiej. Barth został nauczycielem teologicznym nowo powstałego Kościoła Wyznającego (niem. Bekennende Kirche (BK)). Na pierwszym synodzie Kościoła Wyznającego w Wuppertal-Barmen doszło 31 maja 1934 r. do jednogłośnego uchwalenia tzw. Deklaracji z Barmen (niem. Barmer Theologische Erklärung), której tekst Barth zredagował razem z Hansem Asmussenem i Thomasem Breitem. Stała się ona teologiczną bazą sprzeciwu kościelnego przeciw państwowemu ujednoliceniu i przeciw systematycznemu okaleczaniu podstawowych praw człowieka. Obejmowało ono sześć tez i antytez sformułowanych w dotychczasowej pracy teologicznej Bartha. Odrzuca on podporządkowanie Kościoła państwu, neguje łączenie chrześcijaństwa z innymi doktrynami i polityką, odmawia zaakceptowania Hitlera jako przywódcy, przeciwstawiając mu przywództwo Jezusa. W tym oświadczeniu pierwszy raz od czasu Reformacji złożyli wspólne wyznanie protestanci luterańscy, reformowani i unici. W 1964 r. Karl Barth reasumował: «To było przecież pewne minimum, czego wówczas dokonaliśmy; ale bądź co bądź … wolno powiedzieć: gdyby zostały dokonane we wszystkich dziedzinach życia niemieckiego także tylko takie minima.»[6]

Na drugim synodzie Kościoła Wyznającego w Berlinie-Dahlem w październiku ostro zaatakował milczenie chrześcijan wobec prześladowania Żydów i inne łamanie prawa państwa. To i wcześniejsze niepodpisanie w 1934 r. aktu lojalności wobec Hitlera pozbawiło go stanowiska profesora i spowodowało, że w 1935 r. musiał wrócić do Szwajcarii, gdzie został profesorem teologii systematycznej na uniwersytecie w Bazylei, na którym pracował do 1962 roku. Będąc już w Szwajcariii traktował «sprawę Kościoła Wyznającego zawsze jako własną.» [7] Poświadczają to liczne pisma oraz listy z okresu 1938-1945 np. dotyczące przyjęcia uciekających z Niemiec Żydów. Zostały one później opublikowane jako Eine Schweizer Stimme

Po wojnie w 1946 i 1947 r. udał się do Niemiec jako profesor zaproszony przez uniwersytet Bonn, aby współdziałać, kiedy teologia i Kościół zaczynały «od punktu zerowego». Także w «zimnej wojnie» pozostał niewygodnym człowiekiem, który wciąż napominał. W 1948 r. odbył podróż na Węgry do tamtejszego Kościoła reformowanego co owocowało mocnym echem. Jego wcześniejszy współtowarzysz, teolog Emil Brunner pytał w liście otwartym, czy w «pasywnej beztrosce» przechodzi obok problemu komunizmu. W Wielki Piątek 1957 r., tydzień po apelu «osiemnastki z Getyngi» (niem. Göttinger Achtzehn- osiemnastu wiodących niemieckich fizyków jądrowych z Republiki Federalnej Niemiec, którzy wystosowali sprzeciw wobec zaopatrzenia armii RFN w taktyczną broń atomową) wzywał narody świata do powstania przeciw grożącemu zbrojeniu atomowemu obu bloków, a w styczniu 1958 r. wzywał Kościoły do walki z bronią masowej zagłady. Widział to państwo jako totalne państwo Hitlera, jako atak na podstawową zasadę wiary chrześcijańskiej, któremu tak jak po 1933 r. Kościół Wyznający powiedział NIE. Był współzałożycielem Europejskiego Kongresu Rozbrojenia Nuklearnego (niem. Europäischen Kongress für nukleare Abrüstung) i wstawił się za zakazem stosowania broni atomowej, biologicznej i chemicznej w Konstytucji Związku Konfederacji Szwajcarskiej.

Zachował dystans wobec nowego ruchu ewangelikalnego Żadnej innej Ewangelii (niem. Kein anderes Evangelium) i wzywał w 1965 r. przeciw wojnie w Wietnamie.

W 1962 r. podróżował po Stanach Zjednoczonych i prowadził wykłady w University of Chicago i w Princeton Theological Seminary. W 1963 r. zaproszono go do Watykanu jako obserwatora drugiej sesji Soboru watykańskiego, ale z powodu choroby musiał odmówić. W 1966 r. spotkał się w Rzymie z papieżem Pawłem VI i kardynałem Alfredo Ottaviani. Prowadzone rozmowy opisał w piśmie Ad limina Apostolorum. Krytykował w nim deklarację Nostra aetate z powodu jej przyporządkowania judaizmu jako «religii wśród religii», zarzucał brakującego ogólnokościelnego wyznania winy w stosunku do Żydów i Muzułmanów za wojny krzyżowe.

U schyłku życia zaprzyjaźnił się z dramaturgiem Carlem Zuckmayerem (1896-1977). Kilka operacji i dłuższe pobyty w szpitalu przerwały dalsze prace Bartha nad Kirchliche Dogmatik i jego główne dzieło nie zostało ukończone. Od 1966 do 1968 r. jeszcze raz prowadził seminarium na wydziale teologicznym w Bazylei. Jego ostatnie teologiczne wypowiedzi dotyczyły Izraela.

Dzieła (wybór)

  • Der Römerbrief, 1919.
  • Die Auferstehung der Toten, 1924.
  • Das Wort Gottes und die Theologie, 1925.
  • Kirchliche Dogmatik, Tom I/1-IV/4 1932.
  • Nein! Antwort an Emil Brunner, 1934.
  • Eine Schweizer Stimme. Politische Aufsätze und Briefe 1938–1945, 1948.
  • Karfreitag, 1957.
  • Einführung in die evangelische Theologie, 1962.
  • Ad Limina Apostolorum, 1967.

Literatura

  • Friedrich Wilhelm Bautz: Barth, Karl. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 1, Bautz, Hamm 1975. ISBN 3-88309-013-1, s. 384–396.

Linki

Przypisy

  1. Karl Barth: Das Wort Gottes und die Theologie, München 1925, s. 27.
  2. Karl Barth: Auferstehung. In: Ders.: Predigten 1921 - 1935, hg. von Holger Finze (= Karl Barth-Gesamtausgabe, Abt. I), Zürich 1998, s. 551.
  3. Karl Barth: Kirchliche Dogmatik l/l, 10. Aufl. Zürich 1981, s. XI.
  4. Karl Barth: Theologische Existenz heute!, Heft 1, München 1933, s. 3. Nowe wydanie w Chr. Kaiser Verlag München 1980.
  5. Hyun-Beom Choi: Die politische Ethik der protestantischen Theologie im 20. Jahrhundert. Karl Barth, Barmen und die koreanische evangelische Kirche. Entwürfe zur christlichen Gesellschaftswissenschaft, Tom 15, LIT Verlag, Münster 2003, ISBN 3-8258-7128-2, s. 64,
  6. Karl Barth: Texte zur Bermer theologischen Erklärung, 2. Auflage Zürich 2004, s. 230.
  7. Bautz: Barth, Karl. 1990, s. 384–396.