Friedrich Justin Bertuch

Friedrich Justin Bertuch (ur. 30 września 1747 roku w Weimarze, zm. 3 kwietnia 1822 roku tamże) - niemiecki wydawca i pisarz. (wyznania ewangelickiego)

Tischbein - Friedrich Justin Bertuch
Friedrich Justin Bertuch. Autor: Johann Friedrich August Tischbein
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Justinus (1718–52), lekarz garnizonowy w Weimarze, syn Justinusa (1677–1718), pastora w Buttelstedt, i Johanny Freber; matka Christina Rosina wdowa po Slevoigt (1713–62), córka weimarskiego sędziego miejskiego Johanna Ehrenfrieda Bürgera i Dorothei Rosiny Kromayer; przodek Justin Bertuch (1564–1616), rektor szkoły książęcej w Schulpforta, autor Chronicon Portense (Leipzig 1612, w języku niem. 1734); - ożenił się w 1776 roku z Friedericke Elisabeth Slevoigt († 1810), córką leśnika w Waldeck koło Jeny; miał syna Karla (1777–1815), publicysta i pisarz i córkę Charlotte (1779–1839, żona Ludwiga Friedricha von Froriep, 1779–1847, profesora medycyny).

Życiorys

Po śmierci ojca i matki Friedrich Justin Bertuch wychowywał się u wujka Matthiasa Ludwiga Schröna w Weimarze. Uczęszczał do gimnazjum Wilhelm-Ernst-Gymnasium, w latach 1765-1769 studiował na uniwersytecie w Jenie najpierw teologię, a później prawo.
W 1769 roku został wychowawcą synów barona Ludwiga Heinricha Bachoffa von Echta, którego zainteresowania literaturą hiszpańską przeszły również na niego. U barona przebywał do 1773 roku. Po powrocie do Weimaru w 1775 roku został sekretarzem gabinetu księcia i administratorem książęcej prywatnej szkatuły. Jedenaście lat później otrzymał nominację na sekretarza księcia. W 1796 roku zakończył karierę publiczną i wrócił do życia prywatnego, aby poświęcić się licznym przedsięwzięciom , które wcześniej założył. W krótkim czasie został najpoważniejszym wydawcą w Weimarze, a zwłaszcza w zakresie czasopism.
W latach 1782-1786 był udziałowcem i współredaktorem czasopisma Christopha Martina Wielanda " Der Teutsche Merkur", w 1785 powołał do życia gazetę „Allgemeine Literatur-Zeitung“, a w następnym roku istotną z punktu widzenia historii kultury „Journal des Luxus und der Moden“, która wzorowana była na francuskim „Cabinet des Modes“, a jej celem było zakorzenienie eleganckiej mody w Niemczech i szerzenie nowinek technicznych. Czasopismo „Journal des Luxus und der Moden“ zawierało nie tylko materiał do czytania, rozmawiania i nauki, lecz było także pierwszym czasopismem ilustrowanym w Europie.
Pomimo braku wykształcenia z zakresu księgarstwa potrafił, wykorzystać doświadczenia nabyte na dworze książęcym oraz zdolności organizacyjne i skupił wokół siebie liczne grono autorów (np. recenzenta Karla Augusta Böttigera ) W 1790 roku stworzył plan Landes-Industrie-Comptoirs, którego celem było wspieranie przemysłu krajowego. W tym celu kształcił własnych pracowników, za co też otrzymał książęce przywileje. Zatrudniał okresowo 400 do 500 osób, co stanowiło wówczas 10% populacji Weimaru. Dzięki temu zgromadził drukarzy, kartografów, artystów. Do jego organizacji z biegiem czasu weszły założone już wcześniej papiernia i farbiarnia, drukarnia, oddział kartograficzny, który w 1804 roku został zmieniony w „Geographisches Institut“. „Geographisches Institut“ zajmował wydawaniem się map i produkcją globusów.
Podczas wszystkich tych przedsięwzięć kierował nim zarówno zmysł kupiecki, ale również etos wolnomularza, którym był od 1776 roku i należał do loży "Anna Amalia zu den drei Rosen".
Od 1796 roku był dyrektorem wydawnictwa artystycznego "Chalkographische Gesellschaft zu Dessau", którego celem było zniesienie angielskiej dominacji na ryku graficznym. Przy tym przedsięwzięciu powstała także mała akademia kształcąca miedziorytników.
We współpracy z pastorem i pomologiem (sadownikiem) Johannem Volkmarem Sicklerem stworzył w okresie od 1794 do 1820 roku pracownię owoców jako naukowy i wierny naturze zbiór modeli ziarn, pestek i orzechów jadalnych. Po śmierci Friedricha Justina Bertucha kolekcja nie była dalej tworzona. Obecnie Das Museum der Natur w Gotha dysponuje 179 woskowymi owocami Bertucha & Sicklera.

Znaczenie

Wielostronne przedsięwzięcia Friedricha Justina Bertucha miały odzwierciedlenie także w działalności literackiej. Jako pisarz tworzył z "drugiej ręki". Według Johanna Wolfhanga von Goethego jest "wychowankiem Wielanda", piewcą anakreontyku i uczniem współczesnej poezji romansowej. Jego najlepszym utworem jest tragedia „Elfriede“ (1773). Zamiłowanie do baśni skłoniło go do wydania „Blauen Bibliothek“ (1790). Miał to być początkowo obszerny zbiór, ale ograniczył się w sumie do tłumaczeń francuskich bajek (dopiero w piątym tomie występują Baśnie z tysiąca i jednej nocy. Starał się także o publikację twórczości Hansa Sachsa, ale w wyniku braku zainteresowania zaniechał ten projekt.
Najważniejsza jego działalność literacka leży na polu tłumaczenia hiszpańskich dzieł, ktorymi zwrócił uwagę niemieckiego cztelnika na mało znaną jeszcze literaturą hiszpańską. W myśli tej utwierdzał go Wieland. W latach 1775-77 wydał sześć tomów "Don Kichota" Miguela de Cervantesa, które było pierwszym kompletnym tłumaczeniem. Pomimo pewnych niedociągnięć (komicznie ostry język, błędy językowe i merytoryczne) było ono źródłem, z którego czerpali swój pierwszy obraz Cervantesa klasycy i romantycy. Od tego czasu uchodził za bezsporny autorytet w kwestii hiszpańskiej poetyki. Uznanie to wzmocnił jeszcze magazyn „Magazin der spanischen und portugiesischen Literatur“ (3 tomy, 1780–82).
W latach 1790-1830 ukazało się 12 tomów Bilderbuch für Kinder . Była to odpowiedź na potrzebę czasu, zgodna z reformami przeprowadzanymi przez pruskiego pedagoga Friedricha Gedike i jednocześnie kontynuacja jego myśli o kształceniu społeczeństwa. Dzieło to miało służyć edukacji dzieci i zawierało 1185 tabel i 6000 ilustracji. Książka ta została podzielona na 14 grup tematycznych. Od 1796 roku ukazało się również 12 tomów towarzyszących, opracowanych przez pedagoga Karla Philippa Funke (1752−1807). Ich tytuł: „Ausführlicher Text zu Bertuchs Bilderbuche für Kinder. Ein Commentar für Eltern und Lehrer, welche sich jenes Werks bei dem Unterricht Ihrer Kinder und Schüler bedienen wollen“. (pol. "Szczegółowy tekst do Bertucha ksiązki obrazkowej dla dzieci. Komentarz dla rodziców i nauczycieli, którzy chcą skorzystać z tego dzieła w nauczaniu swoich dzieci i uczniów").
Friedrich Justin Bertuch wydawał także czasopisma literacko-polityczne „London und Paris“ (1798-1815), „Nemesis“ (1814-1820), i „Oppositionsblattes“ (1817-1820).

Dzieła (wybór)

  • Das Mährchen vom Bilboquet. Altenburg, 1772.
  • Wiegenliederchen. Altenburg, 1772.
  • Elfride: Trauerspiel in 3 Aufzügen. Weimar, 1775.
  • Allgemeine geographische Ephemeriden. Weimar, 1.1798 - 51.1816.

Literatura

  • Kurt Schreinert: „Bertuch, Friedrich Justin” Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 2, Duncker & Humblot, Berlin 1955, s. 171–173 (online).
  • Mühlbrecht, Otto: „Bertuch, Friedrich Justin“ w Allgemeine Deutsche Biographie. Tom 2(1875), s. 552 (online).

Linki