Johann Friedrich Blumenbach

Johann Friedrich Blumenbach (ur. 11 maja 1752 w Gocie; zm. 22 stycznia 1840 w Getyndze) – niemiecki przyrodnik, fizjolog, anatom, antropolog i paleontolog. Uważany jest za jednego z najważniejszych założycieli zoologii i antropologii jako dyscypliny naukowej. Był przeciwnikiem preformacji, reprezentantem witalizmu i teoretykiem ras ludzkich. (wyznanie ewangelickie)

Johann Friedrich Blumenbach
Johann Friedrich Blumenbach.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Heinrich (1709–87), magister, profesor w gimnazjum Ernestinum w Gocie; matka Charlotte Eleonore Hedwig z domu Buddeus (1727–94); – ożenił się w Hanowerze w 1779 z Louise Amalie z domu Brandes (1752–1837); szwagrowie Ernst Brandes (zm. 1810), pisarz polityczny, Christian Gottlob Heyne (1729–1812 ), filolog klasyczny; miał jednego syna.

Życiorys

Johann Friedrich Blumenbach po ukończeniu gimnazjum w Gocie studiował od 1769 r. medycynę na uniwersytecie w Jenie. Od 1772 r. kontynuował studia w Getyndze, gdzie w 1775 r. promował się pracą pt. De generis humani varietate nativa (O różnicach naturalnych rodzaju ludzkiego). W 1776 r. został profesorem nadzwyczajnym medycyny i inspektorem zbiorów naturalnych w Getyndze. W 1778 awansował na profesora zwyczajnego. Był członkiem Akademii Nauk w Getyndze (od 1784), Monachium (od 1808), Berlinie (1812) oraz wielu zagranicznych (m.in. Royal Society, American Academy of Arts and Sciences, Rosyjkiej Akademii Nauk). W 1825 r. został członkiem Niemieckiej Akademii Przyrodników Leopoldina (niem. Deutsche Akademie der Naturforscher Leopoldina).

Prawie 60 lat prowadził wykłady o historii naturalnej, anatomii porównawczej, fizjologii i historii medycyny. Był kuratorem Królewskiego Muzeum Akademickiego. W 1835 r. przeszedł w stan spoczynku i zmarł 22 stycznia 1840 w Getyndze, gdzie został pochowany na cmentarzu Albani-Friedhof.

Jego uczniem był Karl Friedrich Kielmeyer (1765–1844).

Działalność i poglądy

Blumenbach uchodzi za jednego z ważniejszych założycieli zoologii i antropologii jako dyscypliny naukowej.[1] Działał głównie na polu anatomii porównawczej, przy czym w 1785 r.[2] jako pierwszy (jeszcze przed Georges'em Cuvier'em (1769–1832)) prowadził na uniwersytecie w Getyndze wykłady specjalne.[3] Jego Podręcznik anatomii porównawczej i fizjologii (Handbuch der vergleichenden Anatomie und Physiologie, Getynga 1804) został przetłumaczony prawie na wszystkie języki europejskie.

Poza tym był jednym z najwybitniejszych krytyków wówczas panującej wiary w teorię samorództwa i preformacji. Sam natomiast reprezentował teorię epigenezy.[4] Między innymi na podstawie obserwacji rozwoju zarodka kurzego i embrionu ludzkiego (przy czym opierał się na badaniach Caspara Friedricha Wolffa (1734–1794) wykazał, że potomkowie zwierząt i ludzi nie są już od początku zarodka ukształtowani (preformacja) i muszą tylko rosnąć, lecz że ich postać dopiero stopniowo się wykształca (epigeneza).

Był także wpływowym przedstawicielem witalizmu postulującym, że wszystkie istoty żywe dysponują „popędem kształcenia”, który odróżnia je od ciał martwych i powoduje ich rozwój oraz rozmnażanie.[5]

W dysertacji De generis humanis varietate nativa opisał w 1775 r. w nawiązaniu do Karola Linneusza (1707–1778) i pisma Immanuela Kanta (1724–1804) Von den verschiedenen Racen der Menschen (O różnych rasach ludzi) cztery „warianty” ludzi. W przeciwieństwie do zyskującego wkrótce popularność poglądu, że każda rasa powstała odrębnie, przyjął wspólny początek ludzkości wywodzący się z jednego „gatunku”. Jako argument to potwierdzający przytaczał, że wszystkie cechy odmian wykazują stopniowe fazy przejściowe, i że byłoby niemożliwe wyznaczanie mocnych granic między nimi.

W swojej systematyce stworzył pięć ras ludzkich:

  • kaukaską – rasa biała uważana za rasę podstawową
  • mongoloidalną – rasa żółta
  • malajską – rasa brązowa
  • negroidalna – rasa czarna
  • amerykanoidalna – rasa czerwona

Ukształtował pojęcie „kaukaska” do określenia populacji europejskiej i rozważał przy tym ludy, które posiadają „większą część białego koloru”.[6] Rasa mongoloidalna obejmowała całą Azję Wschodnią i część Azji Środkowej. Blumenbacha wybór rasy kaukaskiej jako podstawowej bazował jedynie na odczuciach estetycznych.

Blumenbach zwrócił się przeciw twierdzeniu Samuela Thomasa von Soemmerringa (1755–1830), który po wykonaniu kilku obdukcji ciał mężczyzn afrykańskich, miał twierdzić, że Afrykanie przedstawiają rodzaj ludzki ustępujący Europejczykom. Występował także przeciw rasistowskim tezom filozofa i etnografa Christopha Meinersa (1747–1810), który otwarcie opowiadał się za utrzymaniem niewolnictwa i jako usprawiedliwienie tego przyjmował różnice rasowe. Zainteresowanie Blumenbacha Afryką wykraczało poza czysto antropologiczne. Ściśle współpracował z brytyjskim badaczem sir Josephem Banksem (1743–1820) i miał kontakt z młodymi badaczami Afryki Friedrichem Conradem Hornemannem (1772–1801) oraz Johannem Ludwigiem Burckhardtem (1784–1817).

Jako paleontolog pierwszy opisał m.in. mamuta włochatego, nosorożca włochatego i jelenia olbrzymiego (1799).[7][8][9]

Dzieła (wybór)

  • De generis humani varietate nativa. Friedrich Andreas Rosenbusch, Göttingen 1775.
  • Handbuch der Naturgeschichte. 2 części, Johann Christian Dieterich, Göttingen 1779–1780.
  • Über den Bildungstrieb und das Zeugungsgeschäfte. Johann Christian Dieterich, Göttingen 1781.
  • Medicinische Bibliothek. 3 tomy, Göttingen 1783–1795.
  • Geschichte und Beschreibung der Knochen des menschlichen Körpers. Johann Christian Dieterich, Göttingen 1786.
  • Institutiones physiologicae. Johann Christian Dieterich, Göttingen 1787.
  • Beyträge zur Naturgeschichte. 2 tomy, 1790–1811.
  • Handbuch der vergleichenden Anatomie. Heinrich Dieterich, Göttingen 1805.

Literatura

  • Oscar Schmidt: „Blumenbach, Johann Friedrich” w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 2, Duncker & Humblot, Leipzig 1875, s. 748–752 (online).
  • Adolf Kleinschmidt: Blumenbach, Johann Friedrich w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 2, Duncker & Humblot, Berlin 1955, ISBN 3-428-00183-4, s. 329 f. (online).

Linki

Przypisy

  1. Ilse Jahn, Rolf Löther, Konrad Senglaub (Hrsg.): Geschichte der Biologie, Jena 1985, s. 637
  2. Johann Friedrich Blumenbach. W: Allgemeine Zeitung München 1840, Nr. 34, 3. Februar, Beilage, s. 265 f.
  3. J. Stahnke: Ludwik Teichmann (1823–1895). Anatom in Krakau. W: Würzburger medizinhistorische Mitteilungen 2, 1984, s. 205–267; tu: s. 210.
  4. Ilse Jahn, Rolf Löther, Konrad Senglaub (Hrsg.): Geschichte der Biologie, Jena 1985, s. 248
  5. Ilse Jahn, Rolf Löther, Konrad Senglaub (Hrsg.): Geschichte der Biologie, Jena 1985, s. 248
  6. Blumenbach, Johann Friedrich: Handbuch der Naturgeschichte Göttingen 1779, s. 63f.
  7. Mike Reich, Alexander Gehler: Johann Friedrich Blumenbach (1752–1840) und die ersten Mammutfunde vom Harzrand. W: Ulrich Joger, Claudia Kamcke (Hrsg.): Mammut. Elefanten der Eiszeit. 1. Auflage. Staatliches Naturhistorisches Museum, Braunschweig 2005, s.13‐15.
  8. Mike Reich, Alexander Gehler, Dick Mol, Hans van der Plicht, Adrian Lister: The rediscovery of type material of Mammuthus primigenius (Mammalia: Proboscidea) / Переоткрытие типого материала Mammuthus primigenius (Mammalia: Proboscidea). In: Boeskorov, G.G. [Боескоров, Г.Г.] (Hrsg.): IV Meždunarodnaā mamontovaā konferenziā g. Akutsk, 18‐22 iūnā 2007 goda. Tecisy dokladov. [IV Международная мамонтовая конференцйя г. Якутск, 18‐22 июня 2007 года. Тезисы докладов]. Ministerstvo nauki i professional’nogo obracovaniā Respubliki Saha (Akutiā). [Министерство науки и профессионаљного образования Республики Саха (Якутиа)], Jakutsk [Якутск] Juni 2007, s.81–82.
  9. Alexander Gehler, Mike Reich, Dick Mol, Hans van der Plicht: The type material of Coelodonta antiquitatis (Blumenbach) (Mammalia: Perissodactyla: Rhinocerotidae). In: Boeskorov, G. (Hrsg.): IV International mammoth conference, Yakutsk. 18‐22 June, 2007. Abstracts. Ministery of science and professional education of the Republic of Sakha (Yakutia), Yakutsk Juni 2007, s.178–179.