Heinrich Böll

Heinrich Böll (ur. 21 grudnia 1917 r. w Kolonii; zm. 16 lipca 1985 r. w Kreuzau-Langenbroich)) - tłumacz i jeden z najważniejszych niemieckich pisarzy powojennych. W 1972 r. otrzymał Literacką Nagrodę Nobla. W swoich powieściach, słuchowiskach i licznych esejach politycznych krytycznie zajmował się młodą Republiką Federalną Niemiec. (wyznania katolickiego, w 1976 r. wystąpił z Kościoła katolickiego)

Bundesarchiv B 145 Bild-F062164-0004, Bonn, Heinrich Böll
Heinrich Böll, 1981.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Viktor Böll: stolarz; matka: Maria z domu Hermann, była drugą żoną jego ojca; miał siedmioro rodzeństwa; - ożenił się w 1942 r. z Annemarie z domu Čech (1910-2004), tłumaczką; miał 4 synów (jeden wcześnie zmarł).

Życiorys

Okres 1917-1945

Heinrich Böll uczęszczał w latach 1924-1928 do katolickiej szkoły ludowej w Raderthal (obecnie część miasta Kolonii), po czym uczył się w gimnazjum humanistycznym. W 1937 r. zaczął naukę zawodu księgarz w Bonn, którą po 11 miesiącach przerwał. Na ten czas przypadają też jego pierwsze próby literackie. Od listopada 1938 do 31 marca 1939 r. pracował dla Służby Pracy Rzeszy. Od semestru letniego w 1939 r. studiował germanistykę i filologię klasyczną na uniwersytecie w Kolonii. W tym czasie napisał także pierwszą powieść »Am Rande der Kirche«. 4 września 1939 r. został powołany do służby wojskowej w Wermachcie. W kwietniu 1945 r. dostał się do niewoli amerykańskiej, z której został zwolniony we wrześniu tegoż roku. Lata 1939-1945 są udokumentowane w jego dwutomowej publikacji Briefe aus dem Krieg 1939–1945 (2001).

Lata 1945-1950

Po zakończeniu wojny Heinrich Böll zajął się pisarstwem beletrystycznym, oprócz tego wykonywał różne inne prace. Ponownie immatrykulował na uniwersytet. W tym czasie rodzinę utrzymywała jego żona pracująca jako nauczycielka. Od lipca 1946 r. powstawała jego pierwsza powojenna powieść »Kreuz ohne Liebe«. W 1947 r. opublikował pierwsze nowele w czasopismach. Mogą one zostać określone jako literatura powojenna względnie jako literatura wojenna, literatura zgliszcz i literatura repatriantów. Centralnymi tematami są doświadczenia wojenne i społeczne deformacje okresu powojennego w Niemczech. Kilka najlepszych nowel ukazało się w 1950 r. w zbiorze » Wanderer, kommst du nach Spa...«, który przyniósł mu uznanie jako nowelisty. Dalsze nowele z pierwszych lat powojennych ukazały się w zbiorze » Die Verwundung« (1983). W 1949 r. opublikował jako pierwsze opowiadanie wojenne »Der Zug war pünktlich«, które przetłumaczył na język francuski, a w 1953 r. zostało ono opublikowane w czasopiśmie Jean-Paula Sartre'a Les Temps modernes.

Twórczość w latach 1951-1971

Jednym z pierwszych dużych sukcesów Heinricha Bölla stał się jego debiut w Gruppe 47 w maju 1951 roku. Do grupy literackiej należeli m.in. Friedrich Christian Delius, Günter Eich i Hans Werner Richter Wprawdzie do tego czasu Böll opublikował już kilka dzieł, ale do tej pory nie spotkały się z większym oddźwiękiem. Wziął udział w siódmych obradach Gruppe 47 w Bad Dürkheim, gdzie odczytał satyrę » Die schwarzen Schafe« i wygrał nagrodę Preis der Gruppe 47 oraz otrzymał 1000 marek. Następne lata były najbardziej twórczymi w jego życiu. Wskazuje na to wiele dzieł, które w tym czasie powstały m.in. »Wo warst du, Adam?« (1951), »Und sagte kein einziges Wort«, (1953), »Haus ohne Hüter« (1954), »Irisches Tagebuch« (1957), »Doktor Murkes gesammeltes Schweigen und andere Satiren« (1958), »Billard um halbzehn« (1959), »Ansichten eines Clowns« (1963) i »Ende einer Dienstfahrt« (1966).

Działania w latach 1970-1985

W erze Adenauera Heinrich Böll przyjął przeciwną pozycję do konserwatywnego ducha tego okresu i uchodził także w następnym czasie za protagonistę niemieckich intelektualistów lewicowych. Od 1970 do 1972 r. był przewodniczącym niemieckiego PEN-Clubu, a od 1971 do 1974 r. także prezydentem międzynarodowego PEN-Clubu.

Opublikowana w 1971 r. powieść »Gruppenbild mit Dame« stanowi apogeum jego twórczości literackiej. Zarzucił w tym dziele partiom oderwanie od społeczeństwa, autsajderstwo i odmawianie świadczeń. Powieść stała się bestsellerem i przyczyniła się do przyznania Literackiej Nagrody Nobla w grudniu 1972 roku. W tym samym roku Böll stał się także autorem wewnątrzpolitycznego skandalu, gdy w czasopiśmie Spiegel, w eseju » Will Ulrike Gnade oder freies Geleit?« zajął się przebiegiem życia terrorystki Ulrike Meinhof i ostro zaatakował sprawozdania prasy Axela Springera (1912-1985). Tytuł artykułu został wbrew woli autora zmieniony przez Spiegel i przez wymienienie imienia bohaterki sugerował znajomość autora z Meinhof, co nie odpowiadało ani intencjom Bölla ani treści tekstu. Od tego momentu Böll był postrzegany w kręgach konserwatywnych jako "duchowy sympatyk" terroryzmu, z powodu czego cierpiał. Ponieważ władze uważały za niewykluczone, że poszukiwana członkini Frakcji Czerwonej Armii (niem. Rote Armee Fraktion, RAF) mogła znaleźć u niego schronienie, przeprowadzono 1 czerwca 1972 r. przeszukanie w jego domu w Langenbroich, na co pięć dni później uskarżał się u ministra federalnego Hansa-Dietricha Genschera.

W 1974 r. ukazało się do dzisiaj chyba najbardziej znane dzieło Heinricha Bölla » Die verlorene Ehre der Katharina Blum« będące przyczynkiem do debaty lat 70-tych o przemocy i stanowiące jednocześnie ostrą krytykę prasy wydawanej przez Axela Springera. Opowiadanie zostało przetłumaczone na ponad 30 języków, sfilmowane i w samych Niemczech wydane w prawie 6.000.000 egzemplarzy. Książka została ostro skrytykowana przez kręgi konserwatywne i w zupełnej sprzeczności do sedna jej wypowiedzi przedstawiona jako "usprawiedliwienie terrorystycznej przemocy", między innymi przez późniejszego prezydenta Niemiec Karla Carstensa (1914-1992).

W następnych latach Heinrich Böll zajmował się z coraz większym zainteresowaniem problemami politycznymi w swojej ojczyźnie i innych krajach takich jak Polska czy w Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR). W tym czasie zajmował się także konfliktami w Ameryce Południowej. Próbował rozmawiać z odpowiednimi partiami, aby rozwiązać problemy na miejscu. Podczas jednego z takich pobytów w Ekwadorze rozchorował się. Końcem lat 70-tych wspierał Ruperta Neudecka w jego zaangażowaniu dla ratowania wietnamskich uciekinierów na łodziach, z której to działalności powstała organizacja Cap Anamur/Deutsche Not-Ärzte.

Wypowiadał się również krytycznie o Kościele katolickim i w 1976 r. demonstracyjnie z niego wystąpił, ale mimo tego nie "odstąpił od wiary" (wystąpienie z Kościoła zostało udokumentowane 9 stycznia 1976 r. przez sąd rejonowy w Düren). Böll popierał ruch pokojowy skierowany przeciw zbrojeniom NATO i w 1983 r. wziął udział w blokadzie amerykańskiej bazy rakietowej w Mutlanger Heide.

W 1979 r. Heinrich Böll opublikowana powieść » Fürsorgliche Belagerung« powstała przed tzw. Niemiecką jesienią (niem. Deutscher Herbst) w 1977 r. i autor opracował w niej własne doświadczenia, które kłamliwie były powtarzane jako sympatyzowanie terroryzmowi i wymagały podjęcia kroków policyjnych. 1 lutego 1978 r. ukazał się w londyńskim The Times list otwarty w obronie więzionego pisarza Rudolfa Bahro (1935-1997), którego Böll był sygnatariuszem. Ostatnie dzieło Bölla, powieść »Frauen vor Flußlandschaft« ukazała się w 1985 roku. Dzisiaj powieść ta jest, podobnie jak »Das Treibhaus« (Cieplarnia) Wolfganga Koeppena (1906-1996), pewnym literackim pomnikiem miasta Bonn od 1949 do 1989 roku.

Śmierć

Początkiem lipca 1985 r. Heinrich Böll trafił do szpitala w Kolonii, aby poddać się kolejnej operacji. Po operacji wrócił 15 lipca do swojego domu w Langenbroich. Tutaj zmarł 16 lipca, a trzy dni później został pochowany w Merten, niedaleko Kolonii. Ceremonię pogrzebową prowadził jego zaprzyjaźniony ksiądz według rytuału katolickiego. Rozpowszechniana wieść, że Böll przed śmiercią być może ponownie wstąpił do Kościoła, nie odpowiada rzeczywistości. W uroczystości pogrzebowej udział wzięło wielu jego kolegów i polityków, wśród nich był prezydent Niemiec Richard von Weizsäcker (1920-2015).

Dzieła (wybór)

  • Der Mann mit den Messern. 1948 (pol. Człowiek z nożami, 1959).
  • Der Zug war pünktlich. 1949.
  • Wo warst du, Adam? 1951 (pol. Gdzie byłeś Adamie?, 1957).
  • Und sagte kein einziges Wort 1953 (pol. I nie poskarżył się ani słowem, 1956).
  • Haus ohne Hüter 1954 (pol. Nie strzeżone progi, 1957).
  • Ansichten eines Clowns 1963, (pol. Zwierzenia klowna, 1968).
  • Die verlorene Ehre der Katharina Blum 1974, (pol. Utracona cześć Katarzyny Blum, 1976).
  • Frauen vor Flusslandschaft 1985, (pol. Kobiety na tle krajobrazu z rzeką, 1989).

Literatura

Autor: Roman Penkała