Emil Brunner

Heinrich Emil Brunner (ur. 23 grudnia 1889 w Winterthur; zm. 6 kwietnia 1966 w Zurychu) – ewangelicko-reformowany teolog szwajcarski. Początkowo był współtowarzyszem Karla Bartha (1886–1968) i jego teologii dialektycznej, ale od 1932 r. postrzegany był jako rywal, ponieważ opowiadał się za nową teologią naturalną, którą Barth zdecydowanie odrzucał.

Wfk-emil brunner-20170209
Emil Brunner (po lewej) i Karl Barth.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Emil, nauczyciel gimnazjalny; matka Sophie z domu Müller; – ożenił się w 1916 z Margrit z domu Lauterburg (1895–1979); miał czterech synów, z których najstarszy Hans Heinrich Brunner (1918–1987) również został księdzem.

Życiorys

Emil Brunner, na którego w młodości silny wpływ wywarł czołowy przedstawiciel socjalizmu religijnego Hermann Kutter (1863–1931), studiował teologię ewangelicką na uniwersytetach w Zurychu i Belinie. Po ordynacji w 1912 r. został wikariuszem w Leutwil (kanton Argowia) i w 1913 r. uzyskał tytuł licencjata teologii na uniwersytecie w Zurychu. Następnie pracował jako lektor w Great Yarmouth i Leeds. Po wybuchu I wojny światowej musiał wrócić do Szwajcarii, gdzie odbył służbę wojskową. Po nieudanej próbie habilitacji został w 1916 r. pastorem w Obstalden (kanton Glarus). Podobnie jak jego przyjaciele Karl Barth (1886–1968) i Eduard Thurneysen (1888–1974) był początkowo orędownikiem ruchu religijno-socjalistycznego.

Po studiach w 1919/20 na Union Theological Seminary w Nowym Jorku habilitował się w 1921 r. na uniwersytecie w Zurychu, gdzie przez dwa lata pracował jako Privatdozent. W 1924 r. został tam profesorem teologii praktycznej i systematycznej jako następca Leonharda Ragaza (1868–1945). Na uniwersytecie w Zurychu działał jeszcze po przejściu na emeryturę, z krótką przerwą, kiedy pracował gościnnie w Princeton Theological Seminary (1938/39) i International Christian University w Tokio (1953–55). W roku akademickim 1942/43 był rektorem uniwersytetu.

Działalność ekumeniczna i polityczna

Od czasu studiów Brunner związany był ze Światowym Związkiem Studentów Chrześcijańskich ( (engl. World Student Christian Federation, WSCF) założonym w 1895 roku. Wcześniej niż inni reprezentanci teologii dialektycznej popierał ruch ekumeniczny. Od 1934 r. pracował w komisji badawczej Ruchu Praktycznego Chrześcijaństwa (Life and Work) i był jedną z dominujących postaci na światowej konferencji w Oksfordzie w 1937 roku. Również podczas spotkania założycielskiego Ekumenicznej Rady Kościołów w 1948 r. wygłosił wykład. Czuł się jednak potem rugowany przez zwolenników Bartha i wycofał się. Od 1949 r. pracował jako doradca teologiczny Związku Chrześcijańskiej Młodzieży Męskiej (z ang. Young Men’s Christian Association, YMCA).

Od 1932 r. Brunner był gorliwym członkiem Grupy Oksfordzkiej, ale odszedł z tej organizacji, gdy jej założyciel i przywódca, amerykański teolog ewangelicki Frank Buchman (1878–1961) zaczął popierać nacjonalizm. Brunner był przeciwnikiem jakiegokolwiek totalitaryzmu i angażował się w szwajcarskim ruchu polityczno–kulturalnym na rzecz „duchowej obrony kraju”. Po 1945 r. nastąpił u niego zwrot ku konserwatyzmowi. Brunnera projekt społeczno-etycznej sprawiedliwości, który jego uczeń Eugen Gerstenmaier (1906–1986) wniósł w dyskusji programowej, stworzył ważny warunek wstępny do założenie CDU jako partii, której członkami są katolicy i protestanci.

Teologia

Współzałożyciel teologii dialektycznej

Brunner, który już w 1919 r. napisał pierwszą recenzję książki Barha Römerbrief, okazał się w swojej pracy habilitacyjnej Erlebnis, Erkenntnis und Glaube niezależnym przedstawicielem teologii dialektycznej. Od 1923 r. należał do autorów piszących regularnie do czasopisma Zwischen den Zeiten. W wydanej w 1924 r. monografii Die Mystik und das Wort zajmował się antropocentryczną teologią Friedricha Schleiermachera (1768–1834) i przyczynił się do odgraniczenia teologii dialektycznej. Również poświęcona chrystologii monografia Der Mittler (1927) była jeszcze całkowicie pod wpływem podkreślenia władzy grzechu.

Kontrowersje z Karlem Barthem

Wkrótce Brunner niezależnie rozwinął te teorie dalej, częściowo wbrew poglądom Bartha. W eseju Die andere Aufgabe der Theologie (Inne zadania teologii) podkreślił, że teologia oprócz zadań dogmatycznych (porozumienie „do wewnątrz” ma zadanie „erystyczne” (porozumienie „ na zewnątrz” w rozmowie z wątpiącymi, niewierzącymi i odmiennie wierzącymi). Powinna ona „pokazać, jak przez Słowo Boże rozum ludzki częściowo demaskuje się jako źródło życiowych błędów, częściowo będzie realizować we własnym niespełnionym szukaniu. To doprowadziło go w piśmie Die Frage nach dem ‹Anknüpfungspunkt› als Problem der Theologie (Pytanie o „punkt wyjścia” jako problem teologii) do tego, że w nawiązaniu do Jana Kalwina (1509–1564) naszkicował program nowej teologii naturalnej. Tutaj wprowadził rozróżnienie między materialnym i formalnym stworzeniem człowieka na podobieństwo Boga. Podczas gdy pierwsze jest zupełnie stracone przez grzechy, drugie zostało zachowane, ponieważ człowiek nosi w sobie także jako grzesznik rysy swojego człowieczeństwa, do których należą rozum, osobowość, samoświadomość, poznanie Boga, wiedza o przykazaniach Bożych i sumienie, które manifestuje się wprawdzie jako złe sumienie. Formalne podobieństwo do Boga nie otwiera żadnego połączenia z Bogiem, ale przedstawia dla Boga, jeśli chce się objawić, punkt zaczepienia do jego mów i działań. W Das Gebot und die Ordnungen (1932, Przykazanie i prawa) rozbudował tę teorię do pewnej etyki, która z jednej strony ukierunkowana jest bardzo personalnie i podkreśla odpowiedzialność ludzi wobec bliźnich, z drugiej strony widzi także ustanowione Boże „prawa stworzenia i zachowania” w małżeństwie, państwie, kulturze i gospodarce.

Gdy w 1932 r. Barth ostro zaatakował Brunnera w Kirchliche Dogmatik (Dogmatyka kościelna, I/1), ten odpowiedział mu w 1934 r. w Natur und Gnade. Zum Gespräch mit Karl Barth (Natura i łaska. Do rozmowy z Karlem Barthem). Krytykował, że Barth, wbrew pismu Römerbrief (rozdział 1) i tradycji reformacyjnej, negował wszelkie naturalne objawienie, a zatem także Bożą „łaskę stworzenia i zachowania”. Na „aktualizmie” objawienia Bartha nie da się założyć żadnej etyki chrześcijańskiej. Barth odpowiedział jeszcze w tym samym roku pismem Nein! Antwort an Emil Brunner (Nie! Odpowiedź do Emila Brunnera), w którym wypowiedział Brunnerowi dalsze podążanie wspólną drogą.

Dzieła (wybór)

  • Das Symbolische in der religiösen Erkenntnis. Beiträge zu einer Theorie des religiösen Erkennens, 1914.
  • Erlebnis, Erkenntnis und Glaube, 1921.
  • Die Grenzen der Humanität, praca habilitacyjna, 1922.
  • Die Mystik und das Wort. Der Gegensatz zwischen moderner Religionsauffassung und christlichem Glauben, dargestellt an der Theologie Schleiermachers, 1924.
  • Reformation und Romantik, 1925.
  • Philosophie und Offenbarung, 1925.
  • Die Absolutheit Jesu, 1926.
  • Der Mittler. Zur Besinnung über den Christusglauben, 1927.
  • Religionsphilosophie evangelischer Theologie, 1927.
  • Gott und Mensch. 4 Untersuchungen über das personhafte Sein, 1930.
  • Das Gebot und die Ordnungen: Entwurf einer protestantisch-theologischen Ethik, 1932.
  • Unser Glaube: eine christliche Unterweisung, 1935 (tłum. pol. Nasza wiara, 1963).
  • Der Mensch im Widerspruch. Die christliche Lehre vom wahren und wirklichen Menschen, 1937.
  • Gerechtigkeit. Eine Lehre von den Grundgesetzen der Gesellschaftsordnung, 1943.
  • Die politische Verantwortung des Christen, 1944.
  • Glaube und Ethik, 1945.
  • Dogmatik I: Die christliche Lehre von Gott, 1946.
  • Dogmatik II: Die christliche Lehre von Schöpfung und Erlösung, 1950.
  • Dogmatik III: Die christliche Lehre von der Kirche, vom Glauben und von der Vollendung, 1960.
  • Das Wort Gottes und der moderne Mensch (4 Vorlesungen), 1947.
  • Kommunismus, Kapitalismus und Christentum, 1948.
  • Das Missverständnis der Kirche, 1951.
  • Das Ewige als Zukunft und Gegenwart, 1953.

Literatura

  • Horst Beintker: Brunner, Emil w Theologische Realenzyklopädie. Tom 7, 1981, s. 236–242.

Linki

  • Max Schoch: Brunner, Emil w Historisches Lexikon der Schweiz (online).
  • Biografia w de.wikipedia.org.