Camille Saint-Saëns

Charles Camille Saint-Saëns (ur. 9 października 1835 w Paryżu; zm. 16 grudnia 1921 w Algierze) – francuski pianista, organista, muzykolog, pedagog, pisarz i kompozytor epoki postromantyzmu. Znany przede wszystkim dzięki "wielkiej fantazji zwierzęcej" „Karnawał zwierząt” („Le Carnaval des animaux”. 1886) i operze „Samson i Dalila” („Samson et Dalila”, 1877). Ponadto zajmuje szczególne miejsce w historii kina, ponieważ w 1908 r., jako pierwszy kompozytor skomponował muzykę specjalnie dla filmu „L'Assassinat du duc de Guise1”. (wyznanie katolickie)

Camille Saint-Saëns
Camille Saint-Saëns.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec: Jacques Joseph Victor Saint-Saëns (1798-1835); matka: Françoise Clémence Collin (1809-1888); – ożenił się w 1875 r. z Marie-Laure Truffot (separacja od 1881); dzieci: dwóch synów.

Życiorys

Camille Saint-Saëns uczył się początkowo gry na fortepianie u kompozytora i pedagoga Camille-Marie Stamaty (1811-1870), a następnie u Pierre'a Maleden'a (1800-1871), który wprowadził go w tajniki teorii muzyki i kompozycji. W wieku 11 lat miał miejsce pierwszy jego koncert, który stał się wielką sensacją. W latach 1848-1851 studiował w Konserwatorium Paryskim, gdzie uczył się gry na organach u François Benoist'a (1794-1878) i kompozycji u Jacques'a Fromentala Halévy'ego (1799-1862). W 1852 r. otrzymał podczas konkursu Sainte-Cécile de Bordeaux nagrodę za kantatę „Ode à Sainte-Cécile”.

W 1853 r. został organistą w kościele Saint-Merri w Paryżu. W tym czasie stworzył pierwszą symfonię. Szybko zyskał bardzo dobrą reputację i podziw takich muzyków jak Hector Berlioz (1803-1869) i Ferenc Liszt (1811-1886). W 1857 r. został organistą w kościele de la Madeleine w Paryżu, gdzie pracował przez dwadzieścia lat.

Od 1861 do 1865 r. Camille Saint-Saëns był profesorem gry na fortepianie w paryskiej szkole muzycznej L’École Niedermeyer de Paris. W 1867 r. jego kantata „Les Noces de Prométhée” została nagrodzona w konkursie, w którym jurorami byli tacy kompozytorzy jak Gioachino Rossini (1792-1868), Daniel-François-Esprit Auber (1782-1871), Hector Berlioz (1803-1869), Giuseppe Verdi (1813-1901) i Charles Gounod (1818-1893). W następnym roku skomponował w ciągu 17 dni „Drugi koncert fortepianowy” z okazji przybycia do Paryża jego przyjaciela Antona Grigorievitcha Rubinsteina (1829-1894). W 1870 r. regularnie pisał artykuły do gazet muzycznych m.in. „Gazette musicale”. Gdy wybuchła wojna prusko-francuska (1870/71) zaciągnął się do Gwardii Narodowej (fr. La Garde nationale). Potem zamieszkał w Anglii, gdzie grał w Windsorze dla królowej Wiktorii (1819-1901), która w swoim dzienniku tak napisała :
« Gra cudownie na organach… Grał zarówno kilka ze swoich kompozycji na fortepian, i on gra i komponuje wspaniale. »

Podróż wykorzystał także do studiowania partytur Georga Friedricha Händela (1685-1759) w bibliotece pałacu Buckingham. Camille Saint-Saëns wrócił do Francji dopiero po zakończeniu zawirowań politycznych we Francji i 25 lutego 1871 r. założył razem z Romain Bussine (1830-1899) Narodowe Towarzystwo Muzyczne („Société nationale de musique”), które miało propagować muzykę współczesnych kompozytorów francuskich. W 1872 r. udał się ze względów zdrowotnych w podróż do Algieru.

W listopadzie 1875 r. został zaproszony przez Rosyjskie Towarzystwo Muzyczne. Zaprezentował swoje utwory i dyrygował skomponowanym przez siebie poematem symfonicznym „La Danse macabre”. Z Antonem Rubinsteinem grał w duecie na dwa fortepiany swoje wariacje na temat Beethovena.

W 1877 r. otrzymał 100 000 franków od mecenasa Alberta Libona, który zmarł tego samego roku. Saint-Saëns przebywał w Devise w departamencie Somme, gdzie poznał poetę i rzeźbiarza Georges'a Gabriela Tattegraina (1845-1916) i jego syna malarza Francis'a Tattegraina (1852- 1915). Tam skomponował „Le Timbre d'argent” i „Samson et Dalila”. W 1878 r. stworzył w kościele Saint-Sulpice „Rekwiem”, które zadedykował pamięci swojego dobroczyńcy.

W 1881 r. Camille Saint-Saëns został wybrany na członka Akademii Sztuk Pięknych (fr. l’Académie des beaux-arts), a w 1884 r. Oficerem Orderu Legii Honorowej (fr. L’Ordre national de la Légion d’honneur). W 1886 r. skomponował dwa dzieła :  „III Symfonię c-moll z organami” i „Karnawał zwierząt” („Le Carnaval des animaux”). Symfonia jest symbolem gigantyzmu i pierwszym wprowadzeniem organ w symfonii, co nie miało dotąd miejsca. „Karnawał zwierząt” na początku 1886 r. na koncert z okazji » Mardi gras « (pol. tłusty wtorek – dzień przed środą popielcową, ostatni dzień karnawału) organizowany u wiolonczelisty Charles'a Josepha Lebouca (1822-1893).

Camille Saint-Saëns wrócił w listopadzie 1887 r. do Sankt Petersdont Leburga. Skomponował i grał „Capriccio sur des thèmes populaires russe et danois”, które zadedykował carowi Aleksandrowi III (1845-1894) i jego żonie Marii Fiodorownej (1847-1928).

Rok 1888 oznaczał zwrot w życiu Saint-Saëns'a, gdyż stracił matkę, z którą był bardzo związany. Odkąd zmieniło się jego życie zaczął dużo podróżować. Jego ulubionymi celami podróży stały się Algieria i Egipt. Wywarły one wpływ na jego orientację muzyczną : „Koncert fortepianowy Nr 5” zwany »Egipskim«. Występował w Europie, Ameryce Południowej, Afryce Północnej i na Dalekim Wschodzie.

Później kompozytor wrócił do Francji i zamieszkał w Dieppe, gdzie w 1890 r. założono muzeum jemu poświęcone. W tym samym roku opublikował zbiór poematów zatytułowany „Rimes familières”. Próbował także swoich sił jako dramaturg. Napisał „La Crampe des écrivains”, jednoaktową komedię pisaną prozą, którą zadedykował swoim algierskim przyjaciołom, a której premiera miała miejsce 1 marca 1892 r. w teatrze miejskim w Algierze.

Sporo podróżował w latach 90-tych, używając czasami fałszywej tożsamości, być może, żeby zapewnić sobie spokój. W ciągu kilku lat odbył około 15 podróży po Europie, Afryce i Ameryce Południowej. W czasie podróży do Anglii w 1893 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa na uniwersytecie Cambridge. Począwszy od 1895 r. rozpoczął razem z profesorem i kompozytorem Charles'em Bordes'em (1863-1909) oraz kompozytorem Vincent'em d'Indy (1851-1931) edycję dzieł francuskiego kompozytora i teoretyka muzyki Jean-Philippe'a Rameau (1683-1764). Publikacje ukazywały się od 1895 do 1918, ale przedsięwzięcie to zostało niedokończone i wydano tylko 18 woluminów.

W 1896 z okazji 50 rocznicy swojego pierwszego koncertu w 1846 Camille Saint-Saëns grał w Salle Pleyel w Paryżu. W 1898 r. zorganizował koncert w théâtre des Arènes, gdzie zaprezentował operę „Déjanire”, do której libretto napisał Louis Gallet (1835-1898). Na koncert przybyło 8 000 widzów i okazał się wielkim tryumfem.

Camille Saint-Saëns za zasługi został w 1900 r. Komandorem Orderu Legii Honorowej, w 1901 r. wybrano go na prezydenta Akademii Sztuk Pięknych i w 1902 otrzymał Królewski Order Wiktorii.

W 1906 r. odbył pierwszą podróż do Stanów Zjednoczonych Ameryki, podczas której koncertował w Filadelfii, Chicago i Waszyngtonie. W 1908 r. skomponował pierwszą muzykę specjalnie dla kina, do filmu „L’Assassinat du duc de Guise”. Później wrócił do teatru i napisał komedię „Botriocéphale”.

Camille Saint-Saëns zmarł 16 grudnia 1921 r. w Algierze. Jego zwłoki przetransportowano do Paryża. Pogrzeb odbył się 24 grudnia 1921 w kościele de la Madeleine, a pochowany został na cmentarzu Montparnasse.

Karnawał zwierząt

Karnawał zwierząt („Le Carnaval des animaux”), z podtytułem „Wielka fantazja zoologiczna”, Camille Saint-Saëns napisał w styczniu 1886 r. w małej austriackiej wiosce. Tutaj opracował w ciągu kilku dni pierwsze szkice do utworu, które pochodziły z okresu kiedy był nauczycielem gry na fortepianie (1861-1865). Okolicznością, która przyczyniła się do napisania tego utworu w tym momencie, był koncert z okazji » Mardi gras « (pol. tłusty wtorek) , który wówczas corocznie dawał znany wiolonczelista Charles Lebouc. 9 marca 1886 r. dzieło zostało ukończone, a 2 kwietnia odbyła się jego prywatna prapremiera w Paryżu u Pauline Viardot. Pierwsze publiczne wykonania utworu odbyło się w Paryżu dopiero po śmierci kompozytora 25 lutego 1922 r. pod kierownictwem Gabriel'a Pierné (1863-1937).

Artysta skomponowane dzieło nie chciał opublikować i zabronił jego wykonywania za jego życia obawiając się o swoją reputację. Jedynie część XIII „Łabędż” („Le Cygne”) nie podlegała tej cenzurze i chętnie była grana przez generację wiolonczelistów. Utwór ten napisany jest w tradycji francuskiego pastiszu muzycznego. W dziele znajdują się liczne parodie i imitacje muzyczne kompozycji innych kompozytorów (Rameau, Offenbach, Berlioz, Mendelssohn, Rossini). Wprawdzie kompozytorzy ci już nie żyli, ale nie chciał drażnić ich wielbicieli. Kompozycja, którą autor traktował jako żart, stała się podobnie jak napisana w tym samym roku „III Symfonia z organami” jego najwybitniejszym dziełem.

„Karnawał zwierząt” jest cyklem czternastu miniatur wykonywanych na różnych instrumentach. Zaliczany jest do kompozycji programowych i często wykorzystywany do do nauki rozpoznawania brzmienia różnych instrumentów muzycznych.

  • I – Introduction et Marche royale du lion (Wstęp i marsz królewski lwa) przedstawia wejście zwierząt na arenę, gdzie często przewija się głęboki ryk "króla zwierząt", lwa.
    Instrumenty : 2 fortepiany, 2 skrzypiec, altówka, wiolonczela i kontrabas.
  • II – Poules et Coqs (Kury i koguty)
    Instrumenty : klarnet w stroju B, 2 fortepiany, 2 skrzypiec, altówka.
  • III – Hémiones (ou Animaux véloces)(Kułany (osły azjatyckie))
    Instrumenty : 2 fortepiany.
  • IV – Tortues (Żółwie) - inspirowany najsłynniejszym kankanem z operetki Offenbacha „Orfeusz w piekle” zagranym w zwolnionym tempie. Instrumenty : fortepian i instrumenty smyczkowe.
  • V – L'Éléphant (Słoń) - nawiązuje do „Walc sylfid” z „Potępienia Fausta” Berlioza.
    Instrumenty : fortepian i kontrabas.
  • VI – Kangourous (Kangury)
    Instrumenty : 2 fortepiany.
  • VII – Aquarium (Akwarium)
    Instrumenty : 2 skrzypiec, altówka, wiolonczela, 2 fortepiany, flet, harmonika szklana.
  • VIII – Personnages à longues oreilles (Osobistości z długimi uszami)
    Instrumenty : 2 skrzypiec.
  • IX – Le Coucou au fond des bois (Kukułka w głębi lasu)
    Instrumenty : 2 fortepiany i klarnet w stroju B.
  • X – Volière (Ptaszarnia)
    Instrumenty : flet, 2 fortepiany, instrumenty smyczkowe.
  • XI – Pianistes (Pianiści)
    Instrumenty : 2 fortepiany, instrumenty smyczkowe.
  • XII – Fossiles (Skamieliny) - naśladuje fragment z „Cyrulika sewilskiego” Rossiniego.
    Instrumenty : instrumenty smyczkowe, 2 fortepiany, klarnet w stroju B, ksylofon.
  • XIII – Le Cygne (Łabędź)
    Instrumenty : 2 fortepiany i wiolonczela.
  • XIV – Final (Finał)
    Instrumenty : klarnet w stroju C, flet piccolo, ksylofon, 2 fortepiany, instrumenty smyczkowe, harmonika szklana.

III Symfonia "Organowa"

III Symfonia c-moll op. 78 "z organami" (Symphonie no 3 avec orgue, en ut mineur op. 78) nazywana także Symfonią "Organową" jest jednym z najbardziej znanych dzieł symfonicznych Camille'a Saint-Saëns'a. Komponował ją w latach 1885 i 1886 i poświęcił ją swojemu zmarłemu przyjacielowi Ferencowi Lisztowi (1811-1886). Napisał ją 27 lat po „II Symfonii a-moll, op. 55” i jest ostatnią z jego pięciu symfonii. Premiera odbyła się 19 maja 1886 r. w Londynie pod kierownictwem Saint-Saëns'a, a we Francji pierwszy raz ją wystawiono w Paryżu w styczniu 1887 roku. Jej wykonanie trwa od 35 do 40 minut.

Camille Saint-Saëns odszedł w niej od klasycznego czteroczęściowego podziału i podzielił ją na dwa tempa, zachowując jednocześnie tradycyjną strukturę czterech temp :
1. Adagio – Allegro moderato, Poco adagio
2. Allegro moderato – Presto, Maestoso – Allegro
Kompozytor napisał o tej symfonii : » Dałem tutaj wszystko z siebie, co mogłem dać... czegoś takiego jak to dzieło nigdy ponownie nie napiszę.«.[1]

Instrumenty :
3 flety, 2 oboje, rożek angielski, 2 klarnety, klarnet basowy, 2 fagoty, kontrafagot, 4 rogi, 3 trąbki, 3 puzony, tuba, kotły, bęben wielki, talerze perkusyjne, trójkąt, fortepian na 4 ręce, organy i instrumenty smyczkowe.

Dzieła (wybór)

Koncerty fortepianowe

  • I Koncert fortepianowy D-dur op. 17 (1858)
  • II Koncert fortepianowy g-moll op. 22 (1868)
  • III Koncert fortepianowy Es-dur op. 29 (1869)
  • IV Koncert fortepianowy c-moll op. 44 (1877)
  • V Koncert fortepianowy F-dur "Egipski" op. 103 (1896)

Koncerty skrzypcowe

  • I Koncert skrzypcowy A-dur op. 20 (1859) - utwór dedykowany hiszpańskiemu skrzypkowi Pablowi Sarasatemu (1844-1908)
  • Introdukcja i rondo capriccioso a-moll na skrzypce i orkiestrę op. 28 (1863) - utwór dedykowany Pablowi Sarasatemu
  • III Koncert skrzypcowy h-moll op. 61 (1880) - utwór dedykowany Pablowi Sarasatemu
  • Havanaise na skrzypce i orkiestrę op. 83 (1887)

Koncerty wiolonczelowe

  • I Koncert wiolonczelowy a-moll op. 33 (1872)
  • II Koncert wiolonczelowy d-moll op. 119 (1902)

Poematy symfoniczne

  • Kołowrotek Omfalii (Le Rouet d'Omphale) op. 31 (1869)
  • Phaéton op. 39 (1873)
  • Taniec szkieletów (Danse macabre) op. 40 (1874, premiera 24 stycznia 1875)

Opery

  • La Princesse jaune (1872) op. 30
  • Le Timbre d'argent (1877 ;
  • Samson et Dalila (1877) op. 47
  • Étienne Marcel (1879)
  • Henry VIII (1883)
  • Proserpine (1887)
  • Ascanio (1890)
  • Phryné (1893)
  • Frédégonde (1895)
  • Les Barbares (1901)
  • Hélène (1904)
  • L'Ancêtre (1906)
  • Déjanire (1911)

Utwory kameralne

  • Sonata na skrzypce i fortepian op. 75 (1885)
  • Sonata na skrzypce i fortepian op. 102 (1896)
  • Karnawał zwierząt (Le Carnaval des animaux) (1886) - utwór określony przez kompozytora jako fantazja zoologiczna, cykl czternastu miniatur, z których każda wykonywana jest przez inny skład wykonawców
  • Sonata na obój i fortepian op. 166 (1921)
  • Sonata na klarnet i fortepian op. 167 (1921)
  • Sonata na fagot i fortepian op. 168 (1921)

Literatura

  • Jean-Luc Caron, Gérard Denizeau: „Camille Saint-Saëns”, Paris, Bleu Nuit, 2013.

Linki

Przypisy

  1. Michael Stegemann: Camille Saint-Saëns mit Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. Rowohlt, 1988.