Ernst Cassirer

Ernst Cassirer (ur. 28 lipca 1874 we Wrocławiu, zm. 13 kwietnia 1945 w Nowym Jorku) – niemiecki filozof, profesor na uniwersytecie w Berlinie. Podczas emigracji był także profesorem w Oxfordzie, w Göteborgu, na Uniwersytecie Yale i na Uniwersytecie Columbia. Sławę przyniosła mu książka Filozofia form symbolicznych. Oprócz tego napisał liczne pisma dotyczące teorii poznania, teorii nauki i filozoficzno-historyczne.

ErnstCassirer
Ernst Cassirer.
Źródło: Wikimedia Commons

Filozofię Ernsta Cassirera przyporządkowuje się z jednej strony do ukierunkowanej na nauki przyrodnicze marburskiej szkoły neokantyzmu. Jednak przez kategorie form symbolicznych i tematy filozofii języka podąża z nurtem myślenia XX wieku. Sformułował także swoją niezależną filozofię kultury. Poza tym rozwinął antropologię filozoficzną, która prowadzi ostatecznie do dotyczącej filozofii państwa pracy Mit państwa, w której analizuje fenomen narodowego socjalizmu. (wyznanie mojżeszowe)

Genealogia

  • Ojciec: Eduard (1844-1916), kupiec, syn Markusa (zm. 1880) i Jeanette Steinitz;
  • Matka: Eugenie (Jenny) (1850–1904), córka Siegfrieda Cassirera (1812-97) i Henriette Fischer;
  • Kuzynowie: m.in. Bruno (1872–1941), Paul Cassirer (1871–1926), Richard (1868–1925);
  • Żona: od 1902 Toni z domu Bondy;
  • Dzieci: synowie Walter (1903–1979; profesor filozofii) i Georg Eugen (1904–1958; urzędnik i fotograf) oraz córka Anna Elisabeth (1908–1998; skrzypaczka i psycholożka).

Życiorys

Ernst Cassirer urodził się 28 lipca 1874 we Wrocławiu jako syn kupca Eduarda Cassirera i jego żony Eugenie (Jenny) Cassirer. Po ukończeniu w 1892 roku Gimnazjum im. św. Jana (Johanneum) w rodzinnym mieście studiował w latach 1892–93 prawoznawstwo na uniwersytetach w Berlinie i Lipsku. Jednak w 1893 roku roku zmienił kierunek studiów i w Berlinie poświęcił się literaturze niemieckiej oraz filozofii. W 1893/94 słuchał wykładów Friedricha Paulsena z zakresu historii filozofii i Georga Simmela o filozofii Kanta. Pod wpływem Simmela zainteresował się pracami Hermanna Cohena. Od 1896 roku kontynuował studia w Marburgu, gdzie przyjęto go do kręgu studenckiego skupionego wokół Cohena i stał się członkiem marburskiej szkoły neokantyzmu. W 1899 roku promował się u Hermanna Cohena i Paula Natorpa dysertacją o Krytyce Descartes'a matematycznego i przyrodniczego poznania.

Ernst Cassirer
Ernst Cassirer.
Źródło: Wikimedia Commons

Pismo Ernsta Cassirera o Systemie Leibniza w jego podstawach naukowych zostało wprawdzie nagrodzona, ale kilka uniwersytetów nie przyjęło go jako pracy habilitacyjnej. Ostatecznie habilitował się w 1906 roku w Berlinie pismem Problem poznania w nowożytnej nauce i filozofii. Przez kolejne 13 lat był tam Privatdozentem i pracował przede wszystkim nad podstawami swojej pracy epistemologicznej. Za drugie wydanie pisma habilitacyjnego otrzymał Nagrodę im. Kuno Fischera (Kuno-Fischer-Preis) Uniwersytetu Heidelberskiego.

W 1919 roku powołano Ernsta Cassirera na nowo powstały uniwersytet w Hamburgu, gdzie pracował do 1933 roku jako profesor filozofii. W roku akademickim 1929/30 był jednym z pierwszych niemiecko-żydowskich rektorów uniwersytetów. Od 1923 do 1929 roku sukcesywnie publikował swoje główne trzytomowe dzieło Filozofia form symbolicznych. W ten sposób stworzył istotną doktrynę teorii kształtowania rzeczywistości przez ludzi. Jego celem jest pokazanie przez symbole – w dokończeniu i zmianie idei Kanta – różnorodności sposobu podejścia do świata mitu, religii, nauki, języka itd.. Poza tym Cassirer współpracował w hamburskiej Bibliotece Kulturoznawstwa Warburga z jej założycielem historykiem sztuki i kulturoznawcą Aby Warburgiem. Tutaj powstały jego studia dotyczące renesansu. 1 maja 1926 roku przemawiał Cassirer z okazji otwarcia nowego gmachu biblioteki, obecnie Warburg-Haus. W rektorskiej mowie inauguracyjnej Formy i zmiana formy filozoficznego pojęcia prawdy w listopadzie 1929 roku zdeklarował się jako zwolennik konstytucji Republiki Weimarskiej.

Również w 1929 roku doszło na sympozjum filozoficznym w Davos do drugiego z trzech spotkań między Ernstem Cassirerem a Martinem Heidegerem. Dysputa między dwoma filozofami związana była z pytaniem: „Jak możliwa jest wolność?” w bezpośrednim kontekście do zasadniczych różnic w interpretacji Kanta. W przeciwieństwie do wystąpienia Cassirera jako budowniczego pośrednich pomostów w dyskusji, Heidegger wykazywał w sporze wolę niezgody.

Po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 roku Ernst Cassirer emigrował do Anglii, gdzie na uniwersytecie w Oksfordzie uczył jako profesor gościnny. Po dwóch latach wyjechał do Szwecji. Na uniwersytecie w Göteborgu kierował w latach 1935–41 Katedrą Filozofii, a w 1939 otrzymał szwedzkie obywatelstwo. W 1941 roku przeniósł się do Stanów Zjednoczonych Ameryki, gdzie uczył najpierw na Uniwersytecie Yale w New Haven, a od 1944 na Uniwersytecie Columbia w Nowym Jorku. Podczas pracy w New Haven napisał Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii kultury ludzkiej, w którym rozbudował filozoficzno-kulturalną teorię form symbolicznych do filozofii antropologicznej i swoje podstawowe myśli streścił dla szerszego grona czytelników.

Ernst Cassirer zmarł na zawał serca 13 kwietnia 1945 w Nowym Jorku. Jego grób znajduje się w Westwood (New Jersey) na cmentarzu Cedar Park Beth-El Cemeteries. Analiza powstania narodowego socjalizmu w książce Mit państwa (The Myth of the State) ukazała się dopiero po jego śmierci.

Teoria poznania

Opracowaniem teorii poznania Ernst Cassirer zajmował się w Marburgu od jesieni 1896 roku. W tym kontekście powstała jego praca doktorska o Krytyce Descartes'a matematycznego i przyrodniczego poznania i wprawdzie nagrodzone pismo, ale nie przyjęte jako praca habilitacyjna, o naukowych podstawach systemu Leibniza, w której opisał matematyczne myślenie w okresie od Kartezjusza (René Descartes) do Gottfrieda Wilhelma Leibniza jako podstawę poznania naukowego. Cassirer zajmował się tematyką relacji i ciągłości. W następnym kroku rozszerzył zagadnienie na poznanie w ogóle i opublikował w 1906 i 1907 roku pierwsze dwa tomy czterotomowego dzieła Problem poznania w nowożytnej nauce i filozofii, w którym opisał historię nowożytnego rozwoju problemu poznania. Cassirer wzorował się przy tym dokładnie na Paulu Natorpie. Odrzucał a priori jako kluczową zasadę związaną ze zmysłowością. Przestrzeń i czas przestały zatem być a priori (czyli czymś pierwotnym, niepodlegającym dowodzeniu), lecz pierwszymi wyobrażeniami. Cassirer uznawał jedynie zasadę a priori związaną z rozumem (np. przyczynowość) jako zasadę regulacyjną. A priori jest warunkiem wstępnym do każdego osądu rzeczywistego, ale nie jest tak zdecydowanie ustalone jak kategorie Kanta. A priori są logicznymi inwariantami (cechami stałymi i niezmieniającymi się w czasie), które leżą u podstaw każdego doświadczenia prawa naturalnego. Przedstawiciele szkoły marburskiej zrezygnowali w wyniku tego z istotnego założenia Kanta, mianowicie dualizmu zmysłowości i zrozumienia. Z tego wynika zmiana w kierunku idealizmu.

Pismem Pojęcie substancji i pojęcie funkcji (Substanzbegriff und Funktionsbegriff, 1910) rozpoczął Cassirer niezależną drogę. Cassirer ukazywał, że pojęcia matematyki i nauk przyrodniczych są pojęciami relacyjnymi a nie rzeczowymi. W związku z tym rzecz jest tworzona najpierw pojęciami. Według Cassirera pojęcia nauk ścisłych są częścią szeregu, w którym łączą się różnorodne poglądy w określony sposób i przebiegają w nieskończonym procesie postępu naukowego zgodnie z ustalonym „prawem”. Przedmiotem poznania dla Cassirera jest splot relacji. „Jedność myślenia i bytu” wynika z dwóch zasad: „zbieżności szeregu” i „zbieżności doświadczenia”. Według Cassirera teoria natury nie jest spekulacją, lecz opisem stanu faktycznego symbolicznym językiem matematyki, w której nie ma odwzorowania, lecz tylko wytworzony zostaje jednoznaczny związek jako relacja. Nauka empiryczna jest analitycznym rozczłonkowaniem i syntetycznym połączeniem podsystemów w całość. W aktualnych wówczas dyskusjach dotyczących fizyki, Ernst Cassirer trzymał się krytycznej metody Kanta także po nowej ocenie relacji czasoprzestrzeni przez teorię względności (1921) i podobne stanowisko zajmował w stosunku do matematycznego intuicjonizmu Luitzena Egbertusa Jana Brouwera i do paradoksu zbioru wszystkich zbiorów Bertranda Russella.

Dzieła (wybór)

  • Descartes’ Kritik der mathematischen und naturwissenschaftlichen Erkenntnis (Krytyka Descartes'a matematycznego i przyrodniczego poznania), Marburg 1899.
  • Leibniz’ System in seinen wissenschaftlichen Grundlagen (System Leibniza w jego podstawach naukowych). 1902.
  • Der kritische Idealismus und die Philosophie des „gesunden Menschenverstandes“ (Idealizm krytyczny i filozofia „zdrowego rozsądku ludzkiego”) . Töpelmann, Gießen 1906.
  • Kant und die moderne Mathematik (Kant i nowoczesna matematyka). W: Kant-Studien, 12, 1907, s. 1–40.
  • Das Erkenntnisproblem in der Philosophie und Wissenschaft der neueren Zeit (Problem poznania w nowożytnej nauce i filozofii). (Tom 1: 1906; tom 2: 1907; tom 3: 1920; tom 4: 1957).
  • Freiheit und Form. Studien zur deutschen Geistesgeschichte (Wolność i forma. Studia dotyczące niemieckich prądów intelektualnych). 1916.
  • Kants Leben und Lehre (Kanta życie i nauka). 1918.
  • Heinrich von Kleist und die Kantische Philosophie (Heinrich von Kleist a filozofia Kanta). Reither und Reichard, Berlin 1919.
  • Idee und Gestalt. Goethe, Schiller, Hölderlin, Kleist (Idea i kształt. Goethe, Schiller, Hölderlin, Kleist). 1921.
  • Philosophie der symbolischen Formen (Filozofia form symbolicznych). 3 tomy. 1923 – 1929.
    • Część 1: Die Sprache (Język). Berlin 1923.
    • Część 2: Das mythische Denken (Mityczne myślenie). Berlin 1925.
    • Część 3: Phänomenologie der Erkenntnis (Fenomenologia poznania). Berlin 1929.
  • Individuum und Kosmos in der Philosophie der Renaissance (Indywiduum i kosmos w filozofii renesansu). 1927.
  • Kant und das Problem der Metaphysik. Bemerkungen zu Martin Heideggers Kantinterpretation (Kant i problem metafizyki. Spostrzeżenia do interpretacji Kanta przez Martina Heideggera). Kant-Studien, 36, 1931, s. 1–16.
  • Die Philosophie der Aufklärung (Filozofia oświecenia). 1932.
  • Determinismus und Indeterminismus in der modernen Physik (Determinizm i nieokreśloność we współczesnej fizyce). 1937.
  • Axel Hägerström: Eine Studie zur Schwedischen Philosophie der Gegenwart (Axel Hägerström: studium dotyczące szwedzkiej filozofii współczesności). 1939.
  • Zur Logik der Kulturwissenschaften (O logice kulturoznawstwa). 1942.
  • An Essay on Man. An introduction to a philosophy of human culture (Esej o człowieku. Wprowadzenie do filozofii kultury ludzkiej). 1944.
  • The Myth of the State (Mit państwa). 1946

Literatura

  • Andreas Graeser: Ernst Cassirer. München 1994, ISBN 3-406-34639-1.
  • Oswald Schwemmer: Ernst Cassirer. Ein Philosoph der europäischen Moderne. Akademie Verlag, Berlin 1997 ISBN 3-05-003105-0.
  • Helmut Kuhn: Cassirer, Ernst Alfred. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 168 f. (online).

Linki