Friedrich Nicolai

Christoph Friedrich Nicolai (ur. 18 marca 1733 roku w Berlinie, zm. 18 stycznia 1811 roku tamże) - niemiecki wydawca, pisarz, historyk, księgarz. (wyznania ewangelickiego)

Friedrich Nicolai
Portret Friedricha Nicolai autorstwa Daniela Chodowieckiego.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Christoph Gottlieb (zmarł w 1752 roku), pomocnik handlowy u Gottfrieda Zimmermanna w Wittenberdze, potem księgarz i wydawca w Berlinie; matka Maria Justine Zimmermann (zmarła w 1738 roku), córka księgarza; miał 3 braci między innymi Gottfrieda Wilhelma (zmarł w 1758 roku), księgarza i wydawcę w Berlinie; – 1) ożenił się w 1760 roku z Elisabeth Macaria Schaarschmidt (zmarła w 1793 roku); miał 8 dzieci z pierwszego małżeństwa, 2) Charlotte Eichmann, wdowa po Davidzie Nicolai.

Życiorys

Friedrich Nicolai uczęszczał do gimnazjum Joachimsthalsche Gymnasium w Berlinie, do pietystycznej szkoły łacińskiej w Halle (Franckesche Stiftungen) i od 1748 roku do szkoły realnej w Berlinie. W 1752 roku ukończył we Frankfurcie nad Odrą szkołę dla księgarzy i wydawców.

Po śmierci starszego brata w 1758 roku przejął prowadzenie firmy.
W 1755 roku ukazały się jego listy Briefe über den itzigen Zustand der schönen Wissenschaften in Deutschland (pol. "Listy o stanie literatury pięknej w Niemczech") , które uczyniły go znanym w szerszych kręgach. W tym samym roku przy współpracy z Gottholdem Ephraimem Lessingem rozpoczął wydawanie Briefe, die neueste Literatur betreffend (pol. "Listy dotyczące najnowszej literatury"). W sumie w latach 1759-1765 ukazały się 24 części z czego jedną piątą napisał Thomas Abbt. Wydawał także Allgemeine deutsche Bibliothek (pol. "Powszechna biblioteka niemiecka") ( po 1793 jako Neue allgemeine deutsche Bibliothek), które wkrótce uzyskało status najważniejszego organu oświecenia w języku niemieckim. W tym czasopiśmie ponad 150 jego współpracowników zrecenzowało wszystkie ważne publikacje tego okresu. W sumie zostało omówionych ponad 80.000 nowych publikacji. Z zaprzyjaźnionym Mosesem Mendelssohnem wydał od 1759 roku w dwunastu tomach Bibliothek der schönen Wissenschaften und freien Künste (pol. "Biblioteka literatury pięknej i sztuk wyzwolonych").
W 1760 roku ożenił się z córką królewskiego lekarza prof. Samuela Schaarschmidta, Elisabeth Macarią Schaarschmidt (zmarła w 1793 roku). Christoph Friedrich i Elisabeth Macaria Nicolai mieli ośmioro dzieci, które wszystkie przeżył.
W 1766 roku udało mu się pozyskać dla Allgemeine deutsche Bibliothek jako współpracownika Johanna Gottfrieda Herdera, z którym jednak z powodu niemożliwych do przezwyciężenia różnic rozstał się w 1774 roku.
Od 1777 roku przyjaźnił się z bibliotekarzem Johannem Erichem Biesterem (1749-1816). Biester został w 1811 roku członkiem Pruskiej Akademii Nauk jako następca Nicolai. Bliskie kontakty łączyły go również z przedstawicielem berlińskiego oświecenia, Friedrichem Gedike (1754-1803). Wówczas mówiono o triumwiracie Nicolai, Gedike i Biester.
Wielka przyjaźń łączyła go z księdzem Raymundem Dappem, który wspierał go podczas opracowania książki Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz (pol."Opis podróży przez Niemcy i Szwajcarię"). Książkę Leben und Meinungen Gundibert's, eines deutschen Philosophen (pol. "Życie i pogłądy Gundiberta, pewnego niemieckeigo filozofa") napisał przebywając w domu Dappa w Klein-Schönebeck.
Nicolai był członkiem berlińskiej loży wolnomularskiej Zu den drei Weltkugeln i założycielem towarzystwa Berliner Mittwochsgesellschaft jak również badaczem wolnomularstwa.
W 1782 roku nastał jego spór literacki, między innymi z Herderem i Johannem Georgem Hamannem z powodu Baphometa Templariuszy. Ostatecznie Herder nazwał Nicolai jako Baphometeusa, który tego tajemniczego idola Templariuszy określał jako gnostyczny „chrzest mądrości”. Z kolei Hamann nazwał go Coeliusem, odnosząc się w ten sposób do przyjaciela Cycerona, Marcusa Coeliusa Rufusa, lub Nabal (kuzyn) względnie Nickel lub Nothanker nawiązując do powieści Nicolaisa „„Das Leben und die Meinungen…“.

W 1783 roku Nicolai został członkiem iluminatów, a w połowie 1785 mianowano go na regenta i prefekta Berlina.
W 1781 roku Friedrich Nicolai został członkiem nadzwyczajnym Bawarskiej Akademii Nauk w Monachium, w 1798 członkiem Pruskiej Akademii Nauk (obecnie Berlińsko-Brandenburska Akademia Nauk). Tytuł doctora honoris causa filozofii otrzymał w 1799 roku od uniwersytetu w Helmstedt.

Znaczenie

Publikacje Nicolai stoją pod znakiem oświecenia i sprzeciwiają się chrześcijaństwu, które rozumie oświecenie jako irracjonalne: zostaje odrzucone zarówno w mistycznym i pietystycznym, jak również dogmatycznym wariancie oraz występuje także przeciw zakonowi jezuitów i wszystkim innym rzeczywistym i przypuszczalnym wrogom oświecenia. W filozofii był bliski myśli Gottfrieda Wilhelma Leibniza i Christiana Wolffa, potem filozofii transcendentalnej Immanuela Kanta, jak również nadchdzącemu idealizmowi Johanna Gottlieba Fichtego. Krytykował jak już wcześniej było wspomniane Herdera, później również ruch literacki „burzy i naporu” (niem. "Sturm und Drang"), klasykę weimarską i nadchodzący romantyzm. Jego środkiem krytyki była zasadniczo polemika, która najpierw budziła ostrą reakcję osób, których dotyczyła a później przeradzała się w literacką dysputę, którą często charakteryzowała upartość obu stron. Znana pozostaje jego dyskusja z młodym Johannem Wolfgangiem von Goethe, któremu „Cierpieniom młodego Werthera” przeciwstawił w 1775 roku parodię „ Freuden des jungen Werthers” („Uciechy młodego Werthera”), co skłoniło Goethego do napisania ostrej repliki „Nicolai auf Werthers Grabe“ („Nicolai na grobie Werthera”). Jednak pomimo tego zarówno Goethe jak i Herder potrafili docenić jego jedno z nielicznych fikcyjnych dzieł Leben und Meinungen des Herrn Magister Sebaldus Nothanker (pol. „Życie i poglądy pana Sebaldusa Nothankera”) jako dokument im współczesnych czasów. Od okresu „ burzy i naporu” po romantyzm był wyśmiewany jako prostacki racjonalista.
Kilkakrotnie początkowa przyjaźń przeradzała się we wrogość m.in. z Johannem Georgem Hamannem, Johannem Casparem Lavaterem, Christophem Martinem Wielandem, Johannem Heinrichem Voßem, Johannem Heinrichem Jung-Stillingem i Ludwigem Tieckem. Johann Georg Jacobi wraz z Johannem Wilhelmem Ludwigem Gleimem, Wielandem i Goethem stworzył w 1779 roku front sprzeciwu przeciw Nicolai, a Fichte dał się sprowokować do napisania pisma Friedrich Nicolais Leben und sonderbare Meinungen. Ein Beitrag zur Literaturgeschichte des vergangenen und zur Pädagogik des ausgehenden Jahrhunderts (pol. "Życie i dziwne poglądy Friedricha Nicolai. Przyczynek do historii literatury przeszłości i do pedagogiki schyłku stulecia" 1801).
Również pisma Nicolai dotyczące odbytych podróży „ Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz im Jahre 1781” i „Beschreibung der königlichen Residenzstädte Berlin und Potsdam” zostały poddane krytyce, Zawierają one liczne obserwacje geograficzne, gospodarcze, polityczne i kulturalne. Przedstawił tam obraz zacofanej Bawarii: „ w większości żyją tam „głupcy bigoci”, którzy swoje dni spędzają w „nędznym pobożnym nieróbstwie”. O charakterze Bawarczyków napisał: „ Są oni nieokrzesanymi dziećmi natury, nierozpieszczonymi, pełnymi pokus, siły, potrzebują tylko dobrego prowadzenia”.
Heinrich Heine, który go uważał za „ złego pisarza”, po latach napisał o nim:
"musimy przyznać, że stary Nicolai był uczciwym człowiekiem, który rzetelnie myślał o niemieckim narodzie, i z miłości do świętej sprawy, jaką jest prawda, nie stronił od nawet najgorszego męczeństwo i ośmieszenia."

Oprócz pracy jako krytyka literatury, satyryka i autora licznych portretów jemu współczesnych, księgarza i wydawcy około 1117 tomów dał się poznać jako organizator niemieckiego oświecenia, a przede wszystkim jako wydawca Allgemeine deutsche Bibliothek, w której 256 tomach (1765-1806) napisał 433 recenzje i ok. 80 000 dzieł omówił. Bez wątpienia Friedrich Nicolai nleży do najbardziej wpływowych i najwybitniejszych reprezentantów zarówno niemieckiego oświecenia i protestanckiej teologii tego okresu.

Dzieła (wybór)

  • Ehrengedächtniß Herrn Ewald Christian von Kleist, Berlin 1760.
  • Ehrengedächtniß Herrn Thomas Abbt, Berlin u. Stettin 1767.
  • Leben und Meinungen des Herrn Magister Sebaldus Nothanker, Berlin 1773–1776.
  • Freuden des jungen Werthers. Leiden und Freuden Werthers des Mannes, Berlin 1775.
  • Eyn feyner kleyner Almanach Vol schönerr echterr liblicherr Volckslieder …, Berlin Berlin u. Stettin 1777.
  • Beschreibung einer Reise durch Deutschland und die Schweiz im Jahre 1781, 12 Tomów., Berlin u. Stettin 1783–1796.
  • Beschreibung der königlichen Residenzstädte Berlin und Potsdam, Berlin 1786.
  • Geschichte eines dicken Mannes worin drey Heurathen und drey Körbe nebst viel Liebe, Berlin u. Stettin 1794.
  • Einige Bemerkungen über den Ursprung und die Geschichte der Rosenkreuzer und Freymaurer, Berlin u. Stettin 1806.
  • Philosophische Abhandlungen, Berlin u. Stettin 1808.

Literatura

  • Franz Muncker: „Nicolai, Friedrich”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 23, Duncker & Humblot, Leipzig 1886, s. 580–590,online.
  • Horst Möller: „Nicolai, Friedrich”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 19, Duncker & Humblot, Berlin 1999, s. 201–203, online.

Linki

Autor: Roman Penkała