Clara Schumann

Clara Josephine Schumann z domu Wieck (ur. 13 września 1819 w Lipsku; zm. 20 maja 1896 we Frankfurcie nad Menem) – niemiecka pianistka i kompozytorka w dobie romantyzmu. Była jedną z najwybitniejszych pianistek XIX w., przyjaciółką Johannesa Brahmsa (1833–1897) i pierwszą recenzentką i konsultantką jego kompozycji.

Sławne były jej interpretacje Ludwiga van Beethovena (1770–1827), które znajdowały się również w centrum jej działalności pedagogicznej. W początkowym okresie małżeństwa ostrożnie wprowadzała do repertuaru kompozycje męża, ale po jego śmierci stała się niezmordowaną propagatorką jego prac. Oprócz tego wykonywała utwory Felixa Mendelssohna–Bartholdyego (1809–1847), Fryderyka Chopina (1810–1849), Franza Schuberta (1797–1828) i Brahmsa.

Po śmierci szybko została zapomniana jako kompozytorka i dopiero w 1970 r. odkryto ją ponownie. (wyznanie ewangelickie)

Clara Schumann 1878/1879, pastela Franza von Lenbacha.
Źródło: Wikimedia Commons

Franz von Lenbach - Clara Schumann (Pastell 1878)

Genealogia

Ojciec Friedrich Wieck (1785–1873), nauczyciel gry na fortepianie, handlarz fortepianami i muzykaliami w Lipsku; matka Marianne z domu Tromlitz (1797–1872, rozwód 1824, 2 małżeństwo w 1825 z nauczycielem muzyki Augustem Adolfem Bargielem, 1783–1841), pianistka, sopranistka przede wszystkim w lipskim Gewandhausie, nauczycielka gry na fortepianie; od 1828 przybrana matka Clementine z domu Fechner (1805–93); rodzeństwo z pierwszego małżeństwa ojca miała czworo rodzeństwa m.in. siostrę Adelheid (zmarła jako dziecko), braci Alwina (1821–85, skrzypek i pedagog muzyczny), Gustava (1823–84, budowniczy instrumentów) i Viktora (ur. w 1824 po rozstaniu rodziców), 3 przyrodniego z 2 małżeństwa ojca m.in. Marie (1832–1916, pianistka), 4 z 2 małżeństwa matki m.in. Woldemar Bargiel (1828–97, kompozytor i dyrygent); – w 1840 w Schönefeld koło Lipska poślubiła Roberta Schumanna (1810–1856); dzieci Marie (1841–1929), Elise (1843–1928), Julie (1845–1872), Emil (1846–1847), Ludwig (1848–1899), Ferdinand (1849–1891), Eugenie (1851–1938) i Felix (1854–1879). Po śmierci Roberta Schumanna Clara dwie najstarsze córki Marię i Elisę wysłała do Lipska, trzecią córkę Julię do Berlina, synów Ludwiga i Ferdinanda do Bonn. Najmłodsze dzieci Eugenia i Felix pozostały na razie z nią. Ciężarem był dla niej syn Ludwig, który, jak się zdaje, był fizycznie i umysłowo upośledzony. Po załamaniu nerwowym Ludwig był od 1870 r. w placówce dla obłąkanych na zamku Colditz, gdzie zmarł niewidomy w 1899 roku.

Życiorys

Dzieciństwo i czas nauki

Clara Wieck urodziła się 13 września 1819 r. w Lipsku jako córka Friedricha Wiecka i jego żony Mariane Wieck z domu Tromlitz. 6 październiaka została ochrzczona w tamtejszym kościele ewangelickim Nikolaikirche i nadano jej imiona Clara Josephine. Po rozwodzie rodziców została z ojcem, który udzielał jej lekcji gry na fortepianie od piątego roku życia. Clara uzyskała dzięki jego metodom nauczania wyśmienite wykształcenie muzyczne. Studia teorii muzyki i kompozycji u Christiana Theodora Weinliga (1780–1842) i Heinricha Dorna (1804–1892) dokończyły jej edukację u ojca. Przygotowaniu do kariery pianistki służyły także długie spacery wzmacniające fizycznie oraz nauka języków angielskiego i francuskiego.

Początek kariery

Po pierwszych występach w ramach organizowanych przez ojca wieczornych spotkań Clara debiutowała jako solistka 8 listopada 1830 r. w lipskim Gewandhausie m.in. z własnymi wariacjami i utworem Friedricha Kalkbrennera (1785–1849). W 1831 r. odbyła z ojcem pierwszą trasę koncertową do Drezna i Weimaru, a w lutym 1832 do Paryża. Repertuar, program koncertu i kontakty z muzykami owego czasu m.in. z Ludwigiem Spohrem (1784–1859), Fryderykiem Chopinem (1810–1849) i Ferencem Lisztem (1811–1886) wybierał jej ojciec. W 1831 r. ukazały się drukiem jej 4 polonezy na fortepian op. 1. Romance varié pour le Piano op. 3 zadedykowała Robertowi Schumannowi, który od 1830 r. mieszkał u Wiecka jako jego uczeń. 9 listopada 1835 r. jej I koncert fortepianowy op.7 wystawił Felix Mendelssohn–Bartholdy (1809–1847) w lipskim Gewandhausie. Pierwszym szczytowym punktem w jej karierze był pobyt w Wiedniu od jesieni 1837 do marca 1838, gdzie wszystkich zachwyciła m.in. Sonatą fortepianową f-moll op. 57 Ludwiga van Beethovena (1770–1827), a cesarz mianował ją cesarko-królewską pianistką kameralną.

Małżeństwo z Robertem Schumannem

Do konfliktu z ojcem doszło z powodu jej rozwijającej się od 1835 r. miłości do Roberta Schumanna. Friedrich Wieck posłał ją w 1837 r. do zaprzyjaźnionego małżeństwa do Maxen koło Drezna, aby oddalić ją od Roberta. W 1839 r. udała się pierwszy raz bez ojca w podróż koncertową do Paryża. Ponieważ Wieck odmówił udzielenia koniecznej wówczas zgody na ślub, spór został ostatecznie rozstrzygnięty przed sądem apelacyjnym, który 1 sierpnia 1840 r. wydał zgodę na ich ślub. Po ślubie 12 września 1840 r. w kościele ewangelicko-luterańskim Gedächtniskirche w Schönefeld (dzielnica Lipska) młodożeńcy zamieszkali początkowo w Lipsku, w 1844 przeprowadzili się do Drezna i w 1850 do Düsseldorfu.

W ich domu w Lipsku gościli Felix Mendelssohn, Hans Christian Andersen (1805–1875) i Liszt. Wyzwolona spod ojcowskiego reżimu nadrabiała zaniedbania edukacyjne. Czytała Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832), Williama Shakespeare (1564–1616), Jean Paula (1763–1825). Oprócz dzieł męża zajmowała się także pracami Jana Sebastiana Bacha (1685–1750), Beethovena i Chopina. Do pojednania z ojcem doszło w 1843 r. z jego inicjatywy.

Życie z Robertem Schumannem szybko pozbawiało ją iluzji i dawało powody do małżeńskich konfliktów. Ponieważ gra fortepianowa Clary przeszkadzała mężowi podczas komponowania, ograniczona została jej działalność artystyczna. Wspólne studiowanie partytur i podziwianie prac Roberta tylko częściowo rekompensowało jej brak własnego tworzenia. Dopiero w 1853 r., w ich ostatnim wspólnym mieszkaniu w Düsseldorfie, miała własny pokój muzyczny w wystarczającej odległości od pokoju Roberta, w którym mogła znowu regularnie ćwiczyć i komponować.

Jednakże Clara Schumann uważała swoje małżeństwo za szczęśliwe, co potwierdza prowadzony przez nią dziennik i listy. 31 marca 1841 r. pierwszy raz Clara wystąpiła w lipskim Gewandhausie pod nazwiskiem Schumann.

Dalsza kariera i ostatnie lata życia

Ze zdumiewającą energią przezwyciężała obciążenie w sumie dziesięcioma ciążami w ciągu 14 lat małżeństwa i organizowała zarówno plany wspólnych podróży koncertowych do Północnych Niemiec (1842), Rosji (1844), Wiednia (1846) i Holandii (1853), które przeważnie były dla nich sukcesami artystycznymi i finansowymi. Jednak dla Roberta wiązało się to z psychicznymi i fizycznymi trudnościami. Nie wiedząc jeszcze o pogarszającym się stanie zdrowia męża wspierała go w Düsseldorfie w prowadzonych próbach z chórem i orkiestrą, prowadziła korespondencję i sporządzała odpisy jego dzieł. Jesienią 1854 r., pół roku po załamaniu nerwowym Roberta i jego umieszczeniu w placówce leczniczej w Endenich koło Bonn, podjęła ponownie działalność koncertową. Z powodu surowego lekarskiego zakazu odwiedzin, co w literaturze jest poddawane w wątpliwość, widziała męża dopiero dwa dni przed jego śmiercią. Od jego śmierci występowała zawsze w czarnej sukni.

W następnym dziesięcioleciu Clara Schumann koncertowała od jesieni do wczesnej wiosny w ważnych centrach muzycznych Niemiec, Holandii, Belgii, Francji, Austrii, Węgier i Szwajcarii. Ważnym punktem jej działalności koncertowej była Anglia, którą od pierwszego pobytu w 1856 r. do końca kariery odwiedziła 19 razy, często w towarzystwie córki Marii. W Londynie świętowała największe sukcesy. W miesiącach letnich przygotowywała się do kolejnych tournée, ale także wypoczywała i poświęcała czas życiu rodzinnemu. W październiku 1857 r. Clara zamieszkała w Berlinie, a w 1863 w Lichtental koło Baden-Baden, gdzie pielęgnowała kontakty z wieloma artystami m.in. Hermannem Levi (1839–1900) i Johannesem Brahmsem (1833–1897). Pozostały okres roku dzieci spędzały u krewnych i w pensjonatach. W 1878 r. przyjęła powołanie od Joachima Raffa (1822–1882) do Konserwatorium Hocha we Frankfurcie nad Menem jako pierwsza nauczycielka gry na fortepianie. Odtąd aż do śmierci mieszkała we Frankfurcie razem z córkami Marią i Eugenią, które przejęły techniczne nauczanie uczniów, podczas gdy Clara poświęciła się zupełnie interpretacji. Z powodu nasilających się nerwobóli i problemów ze słuchem ostatni koncert dała 12 marca 1891 r., a w następnym roku zrezygnowała także z pracy w konserwatorium.

26 marca 1896 r. Clara doznała udaru mózgu i zmarła w niespełna 2 miesiące później w wieku 76 lat. Na jej życzenie została pochowana w Bonn na cmentarzu Alter Friedhof obok swojego męża.

Związek Clary Schumann i Johannesa Brahmsa

Każda nowa biografia o Clarze Schumann stawia pytanie: Co łączyło Clarę i Johannesa Brahmsa? 14 lat młodszy kompozytor poznał Clarę w 1853 r., kiedy odwiedził Roberta Schumanna w Düsseldorfie, który w eseju Nowe drogi (Neue Bahnen) dla czasopisma Neue Zeitschrift für Musik zwrócił uwagę czytelników na nieznanego dotychczas artystę.

Wkrótce po umieszczeniu Roberta Schumanna w placówce dla psychicznie chorych w marcu 1854 r. kontakty między Clarą i Brahmsem zintensyfikowały się. Pewnym jest, że Brahms zakochał się w Clarze, o czym świadczą liczne listy. Co się jednak w czasie od 1854 do 1856 r. wydarzyło nie jest wiadome, ponieważ Clara i Brahms za obopólnym porozumieniem zniszczyli prawie całą wspólną korespondencję do 1858 roku. Wprawdzie Brahms dotrzymał umowy, ale Clara zachowała kilka listów, które nieco zdradzają o ich wzajemnym stosunku.

Faktem jest, że Brahms przez pewien czas mieszkał razem z Clarą w jej mieszkaniu w Düsseldorfie. Jednak rzadko towarzyszył jej w podróżach koncertowych. W liście z 31 maja 1856 r. wyraźnie pisał o miłości do niej.
„Moja ukochana Claro, chciałbym i mógłbym do Ciebie pieszczotliwie pisać, jak Cię kocham[…]. Jesteś mi tak nieskończenie droga, że nie umiem tego powiedzieć. Chciałbym Cię ciągle nazywać kochaniem i wszystkim możliwym, nie stając się sytym, schlebiać Tobie.[…] Twoje listy są dla mnie jak pocałunki.”
Reakcja Clary na ten list nie jest znana. Po śmierci Roberta Schumanna ton listów stał się bardziej surowy. Z listów Brahmsa przemawia ukrywana konsternacja. Z prowadzonego przez Clarę dziennika wynika, że: Powinna przejść do historii jako uznana artystka i jako żona, która kochała Roberta Schumanna.

Związek między Clarą Schumann, Robertem Schumannem i Brahmsem znalazł odzwierciedlenie w dwóch filmach: Song of Love (USA, 1947) i Geliebte Clara (Niemcy, Francja, Węgry, 2008).

Dzieła (wybór)

  • Quatre Polonaises pour le Pianoforte op. 1 (1829/1830)
  • Caprices en forme de Valse pour le Piano op. 2 (1831/1832)
  • Romance varié pour le Piano op. 3 (Erstdruck: 1833)
  • Valses romantiques pour le Piano op. 4 (1835)
  • Quatre Pièces caractéristiques op. 5 (1833?, 1835/1836)
  • Soirées Musicales op. 6 (1834–1836)
  • Premier Concert a pour le Piano-Forte, avec accompagnement d’Orchestre op. 7 (1833–1835)
  • Variations de Concert pour le Piano-Forte sur la Cavatine du Pirate de Bellini op. 8
  • Souvenir de Vienne, Impromptu pour Piano-Forte op. 9 (1838)
  • Scherzo pour le Pianoforte op. 10 (1838)
  • Trois Romances pour le Piano op. 11 (1838/1839)
  • Zwölf Gedichte aus F. Rückerts Liebesfrühling für Gesang und Pianoforte von Robert und Clara Schumann op. 12 (Lieder Nr. 2, 4 und 11 von Clara, gleichzeitig in Robert Schumanns op. 37) (1841)
  • Sechs Lieder mit Begleitung des Pianoforte op. 13 (Weihnachten 1840: Nr. 1, Erstfassung; bis Jan. 1844: Erstdruck des ganzen op. 13)
  • Deuxième Scherzo pour le Pianoforte op. 14 (1841)
  • Quatre Pièces fugitives pour le Pianoforte op. 15 (1840–1844?)
  • 3 Praeludien und Fugen für das Pianoforte op. 16
  • Trio g-Moll für Pianoforte, Violine und Violoncello op. 17 (1846)
  • (op. 18 und op. 19 fehlen)
  • Variationen über ein Thema von Robert Schumann für Pianoforte, Ihm gewidmet op. 20 (1853)
  • Drei Romanzen für das Pianoforte op. 21 (1853)
  • Drei Romanzen für Pianoforte und Violine op. 22 (1853/1855)
  • Sechs Lieder aus Jucunde von Hermann Rollett op. 23 (1853)

Literatura

  • Berthold Litzmann: Clara Schumann. Ein Künstlerleben. Nach Tagebüchern und Briefen. 3 tomy, 7 wydanie. Breitkopf & Härtel, Leipzig 1920.
  • Marion Brück: Schumann, Clara Josephine geborene Wieck. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 23, Duncker & Humblot, Berlin 2007, ISBN 978-3-428-11204-3, s. 746–749 (online).
  • Wolfgang Held: Clara und Robert Schumann. Insel, Frankfurt 2001, ISBN 3-458-34415-2.

Linki

Tematy pokrewne

 

Autor: Roman Penkała