Hans Cornelius

Hans Cornelius, właściwie Johannes Wilhelm Cornelius (ur. 27 września 1863 w Monachium; zm. 23 sierpnia 1947 w Gräfelfing) – niemiecki filozof, psycholog, pedagog. (wyznanie starokatolickie)

Hans Cornelius
Portret Hansa Corneliusa wykonany przez Stanisława Ignacego Witkiewicza, listopad 1937.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Carl Adolf (1793–1843), historyk;dziadek stryjeczny malarz Peter Cornelius (1783–1867);
  • Matka: Elisabeth (1829–1907), córka wydawcy muzycznego Petera Simrocka;
  • Wujek: Peter Cornelius (1824–1874), kompozytor, poeta i pisarz;
  • Żona: 1) od 1887 (rozwód 1914) Emilie von Dessauer (1862–1946), 2) od 1915 Ingeborg Karlson (1894–1924) z Liljeholmen koło Szokholmu, 3) od 1925 Friedrike Rosenthal, wdowa Reissner, (ur. 1886, rozwód 1939), 4) od 1941 Hedwig Krämer, wdowa Drechsel (ur. 1896);
  • Dzieci: 4 z pierwszego i 2 z drugiego małżeństwa.

Życiorys

Hans Cornelius uczęszczał w latach 1877–80 do monachijskiego Gimnazjum im. Maksymiliana (Maximiliansgymnasium), gdzie zaprzyjaźnił się z późniejszym historykiem sztuki Heinrichem Wölfflinem. Studiował matematykę, fizykę i chemię na uniwersytetach w Monachium, Berlinie i Lipsku oraz malarstwo w prywatnej szkole Heinricha Knirra w Monachium. W 1886 roku uzyskał stopień doktora chemii i habilitował się w 1894 w Monachium z zakresu filozofii. W latach 1886–89 był asystentem profesora chemii Adolfa von Baeyera, po czym ostatecznie zwrócił się ku filozofii. Artystycznie wszechstronnie uzdolniony zajmował się jednocześnie – zainspirowany przez Adolfa von Hildebranda i Konrada Fiedlera – muzyką, rzeźbiarstwem, malarstwem i związanymi z nimi problemami estetycznymi.

Od 1904 roku Hans Cornelius uczył filozofii jako Privatdozent na uniwersytecie w Monachium, a oprócz tego w Szkole Rzemiosła Artystycznego. W 1910 roku przeniósł się do frankfurckiej Akademie für Sozial- und Handelswissenschaften. W 1914 roku został pierwszym profesorem filozofii i socjologii na nowo powstałym uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem, gdzie jego uczniami byli Max Horkheimer, Theodor W. Adorno i Leo Löwenthal.

Hans Cornelius był konsekwentnym przeciwnikiem I wojny światowej. W 1918 wstąpił do SPD i w latach 20-tych XX wieku przedstawił plan konfederacji europejskiej. W piśmie Związek narodów i trwały pokój (Völkerbund und Dauerfriede,1919) popierał ideę Ligii Narodów. W podróżach po Europie interesował się szczególnie zwyczajami ludowymi i psychologią narodów. Tłumaczył również literaturę obcojęzyczną, oprócz pracy naukowej próbował swoich sił jako poeta.

Filozofia Hansa Corneliusa, która wychodziła z teorii poznania Ernsta Macha i filozofii transcendentalnej Immanuela Kanta, dążyła do radykalizacji kantowskiego a priori, a także do wydobycia z analizy stanu mechanizm kategorialny, który u Kanta był wydedukowany z jedności świadomości. Starał się wyjaśnić centralne pojęcia Hume'a, które są kluczowe dla jedności świadomości, a mianowicie pojęcia rzeczy, przyczynowości i osoby, w sposób, który wykraczał poza interpretację Kanta. W ten sposób doszedł do nowego rozumienia natury świadomości, umieszczając pojęcie Gestalt jako podstawową kategorię w filozofii, przez którą idealizm i materializm zostały paradoksalnie połączone.

W 1928 roku Hans Cornelius przeszedł na emeryturę, a jego następcą jako profesor filozofii i socjologii na uniwersytecie we Frankfurcie nad Menem został w 1929 Paul Tillich.

Dzieła (wybór)

  • Versuch einer Theorie der Existentialurteile, Rieger, München 1894
  • Psychologie als Erfahrungswissenschaft, Teubner, Leipzig, Berlin 1897
  • Grundsätze und Lehraufgaben für den elementaren Zeichenunterricht, Teubner, Leipzig, 1901
  • Einleitung in die Philosophie, Teubner, Leipzig, Berlin 1903
  • Transcendentale Systematik. Untersuchungen zur Begründung der Erkenntnistheorie, Reinhardt, München 1916
  • Vom Wert des Lebens, W. A. Adam, Hannover 1923
  • Grundlagen der Erkenntnistheorie. Transcendentale Systematik, 2 wydanie, Reinhardt, München 1926
  • Kommentar zu Kants Kritik der reinen Vernunft, Verl. d. Phil. Akademie, Erlangen 1926

Literatura

  • Cornelius, Hedwig, "Hans Cornelius" in: Neue Deutsche Biographie 3 (1957), s. 362-366; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11667993X.html#ndbcontent