Karl Theodor von Dalberg

Karl Theodor Anton Maria von Dalberg (ur. 8 lutego 1744 w Mannheim, zm. 10 lutego 1817 w Ratyzbonie) – niemiecki elektor, arcybiskup Moguncji w latach 1802-1803, a następnie arcybiskup Ratyzbony w latach 1802-1817. Jako mąż stanu Dalberg był przez krotki czas elektorem Moguncji, od 1803 roku księciem w Księstwie Aschaffenburg i w Księstwie Regensburga, gdzie przeprowadził liczne reformy. W okresie Konfederacji Reńskiej był od 1806 do 1813 jako książę-prymas przewodniczącym książąt Konfederacji Reńskiej. W 1808 roku założył w Aschaffenburgu Uniwersytet Karola (Karls-Universität), którego był rektorem. W 1810 musiał zrezygnować z Księstwa Regensburga, które przypadło Królestwu Bawarii. Jako rekompensatę otrzymał Księstwo Fuldy i Księstwo Hanau. Otrzymał tytuł wielkiego księcia Frankfurtu, którym pozostał do 1813 roku. Później zachował jedynie do 1815 tytuł rektora Uniwersytetu Karola i godności duchowne.

W życiu prywatnym Dalberg był pisarzem, filozofem, przyjacielem weimarskich poetów oraz członkiem i mecenasem licznych akademii naukowych.

Karl Theodor von Dalberg, ok. 1791, Gleimhaus Halberstadt. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Franz Heinrich Freiherr von und zu Dalberg (1716-1776), burgrabia w Friedbergu, moguncki radca tajny, namiestnik w Wormacji;
• Matka: Maria Sophie Anna Freiin von Eltz-Kempenich (1722–1763);
• Rodzeństwo: 11 m.in. Johann Friedrich Hugo von Dalberg (1760–1812, pisarz, pianista i kompozytor i Wolfgang Heribert von Dalberg (1750–1806, badeński minister i od 1778 roku dyrektor Teatru Narodowego w Mannheim).

Życiorys

Karl Theodor von Dalberg otrzymał katolickie wychowanie, które zapewniło mu wielostronną wiedzę. W latach 1759-1761 studiował prawo w Heidelbergu, po czym od 1761 do 1762 studia kontynuował w Moguncji. Końcem 1762 roku udał się w podróż naukową do Włoch i Francji, z której wrócił po dwóch latach. W Rzymie poznał badacza starożytności Johanna Joachima Winckelmanna, a od 1763 do 1764 kontynuował studia prawnicze w Pawii. Bez gruntownego wykształcenia teologicznego otrzymał 11 listopada 1787 roku święcenia kapłańskie, wkrótce został członkiem kapituł kolegiackich w Moguncji, Würzburgu i Wormacji. W służbie elektora Moguncji został w 1772 roku rzeczywistym tajnym radcą i namiestnikiem Erfurtu, a w 1780 scholastykiem w Würzburgu. Stojąc u boku księcia biskupa Franza Ludwiga von Erthala wspierał go w podniesieniu poziomu oświaty publicznej jako radca szkolny i rektor uniwersytetu w Würzburgu.

W 1787 został biskupem koadiutorem Moguncji i Wormacji, 10 marca 1788 konsekrowany był na tytularnego arcybiskupa Tarsus. Również w 1788 mianowano go biskupem koadiutorem Konstancji, gdzie 14 stycznia 1800 awansował na biskupa. Po śmierci arcybiskupa von Erthala został w 1802 roku jego następcą w Moguncji. Po przeniesieniu w 1803 roku arcybiskupstwa z Moguncji do Ratyzbony ze wszystkimi dotychczasowymi godnościami został arcybiskupem Ratyzbony i zgodnie z papieskim brewe z 1 lutego 1805 r. został również administratorem apostolskim dla wszystkich niepruskich obszarów na prawym brzegu Renu w dawnych prowincjach kościelnych Moguncji, Kolonii i Trewiru.

Karl Theodor von Dalberg opowiadał się jeszcze w 1797 za kontynuowaniem walki przeciw Francji, po 1803 roku i po świeckim nadaniu mu nowych Księstw Aschaffenburga i Regensburga oraz miasta Wetzlar jako regent zreorganizowanego na prawym brzegu państwa dążył do nowego uporządkowania spraw niemieckich w nawiązaniu do polityki Francji. Powołanie przez niego w 1806 roku kardynała Josepha Fescha, wujka Napoleona Bonaparte, na biskupa koadiutora doprowadziło do założenia Konfederacji Reńskiej, w której Dalberg funkcjonował jako książę-prymas Niemiec. W 1810 roku Napoleon podniósł go do rangi wielkiego księcia Frankfurtu. Wraz z upadkiem Napoleona doświadczył w 1814 roku końca własnej krótkotrwałej świeckiej władzy.

Urna z sercem Karla Theodora von Dalberga w bazylice św. Piotra i Aleksandra w Aschaffenburgu. Źródło: Wikimedia Commons

Po powrocie z Szwajcarii opuścił w marcu 1814 roku na krótko Ratyzbonę i pracował nadal jako biskup. Mieszkał w skromnych warunkach w domu dla kanoników i dzięki wstawiennictwu starego przyjaciela Wilhelma von Humboldta otrzymał od kongresu wiedeńskiego stałą pensję. W lecie 1816 odwiedził Dalberga pisarz Jean Paul, któremu udzielił pomocy finansowej.

Karl Theodor von Dalberg zmarł 10 lutego 1817 roku i został pochowany w nawie środkowej katedry św. Piotra w Ratyzbonie. Do dzisiaj znajduje się tam epitafium wykonane przez włoskiego rzeźbiarza Luigi Zandomeneghi. Serce Dalberga umieszczono w srebrnej kapsule w bazylice św. Piotra i Aleksandra w Aschaffenburgu, gdzie do dzisiaj się znajduje.

W historii kultury Dalberg, który od okresu erfurckiego utrzymywał kontakt z Wielandem, Herderem, Goethe i Schillerem, zyskał uznanie za troskę o rozwój szkolnictwa i edukacji, opiekę nad ubogimi, uporządkowanie finansów publicznych i za trwającą do końca życia pieczę nad rozwojem nauk. Dokonana przez Schillera charakterystyka Dalberga w liście do Körnera przedstawia go jako niepewnego i chwiejnego człowieka, a jednocześnie posiadającego poczucie porządku i prawa oraz pełnego chrześcijańskiej dobroci serca.

Dzieła (wybór)

• Dissertatio Juridica De Matre Praeterita, Vel A Legitima Inique Exclusa, Testamentum Patris Pupillariter Substituentis Per Querelam Inofficiosi Expugnante, 1761.
• Betrachtungen über das Universum, 1778.
• Beytraege zur Geschichte der Erfurter Handlung, 1780.
• Gedanken Von Bestimmung Des Moralischen Werths, 1782.
• Grundsätze der Ästhetik, deren Anwendung und künftige Entwicklung, 1782.
• Verhaeltnisse zwischen Moral und Staatskunst, 1786.
• Entwurf eines Gesetzbuchs in Criminalsachen, 1792.

Literatura

• Karl Georg Bockenheimer: Dalberg, Carl Theodor Freiherr von w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 4, Duncker & Humblot, Leipzig 1876, s. 703–708.
• Ludwig Lenhart: Dalberg, Carl Theodor w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 3, Duncker & Humblot, Berlin 1957, ISBN 3-428-00184-2, s. 489.