David Pareus

David Pareus (ur. 30 grudnia 1548 r. Ząbkowicach Śląskich jako David Wängler; zm. 15 czerwca 1622 r. w Heidelbergu) - śląsko-niemiecki teolog ewangelicko-reformowany.

Genealogia

Ojciec Johann Wängler (1515-89); matka Magdalena Franck (zm. 1551); - ożenił się w Hemsbach (Badenia-Wirtembergia) w 1574 r. z Magdalene Stibel (zm. 1615), z Kaiserslautern; dzieci 3 synów i 2 córki (wcześnie zmarły).

Życiorys

Po siedmioletniej nauce w szkole łacińskiej w rodzinnej miejscowości i po przerwanej nauce zawodu aptekarza i szewca, Pareus uczęszczał od 1564 r. do gimnazjum w Jeleniej Górze, którą kierował humanista i uczeń Filipa Melanchtona (1497-1560), Christoph Schilling (zm. 1583). Kiedy Schilling został zwolniony z powodu odejścia od nauki Marcina Lutra (1483-1546) i nauczania zgodnie z nauką Ulricha Zwingliego, Pareus i część uczniów podążyło za nim w 1566 r. do Amberga (Górny Palatynat, niem. Oberpfalz). Pod wpływem Schillinga zgrecyzował swoje nazwisko Wängler na Pareus [na starogreckie παρειά "Wange" (policzek), παρήιος od "Wangen" (policzki)].

Z Ambergu Pareus przeniósł się do Heidelbergu, gdzie wstąpił do seminarium teologicznego Collegium Sapientiae (niem. Sapienzkolleg), gdzie studiował filologię i teologię. Silny wpływ na niego wywarł tam pochodzący z Wrocławia teolog ewangelicko-reformowany Zacharias Ursinus (1534-1583).

Po ukończeniu studiów i ordynacji został w 1571 r. kaznodzieją w Niederschlettenbach koło Bergzabern (Palatynat). Spotkał się tam z dużym sprzeciwem katolików i już w październiku tegoż roku został powołany do seminarium Collegium Sapientiae, gdzie objął stanowisko nauczyciela w trzeciej, a później także w drugiej klasie. W sierpniu 1573 r. został pierwszym pastorem ewangelicko-reformowanym w kościele św. Wawrzyńca (niem. St.-Laurentius-Kirche) w Hemsbach, mieście na tzw. Szlaku Górskim (niem. Bergstraße). Tutaj nakazał usunięcie z kościoła figur i obrazów świętych. Kiedy władzę przejął Ludwik VI Wittelsbach (1539-1583) wprowadził w księstwie w 1577 r. luteranizm i pozbawił urzędów księży i uczonych ewangelicko-reformowanych, wśród nich Pareusa. Nowe miejsce działalności znalazł w listopadzie 1577 r. w Oggersheim. W sierpniu 1580 r. został powołany przez Jana Kazimierza Wittelsbacha (1543-1592) do Winzingen i mógł ponownie nawiązać kontakt z uczonymi, którzy uczyli w nowej wyższej uczelni Casimirianum założonej w Neustadt (Haardt). Po śmierci Ludwika VI administratorem całego Palatynatu Reńskiego został Jan Kazimierz i we wrześniu 1584 r. powołał Pareusa jako nauczyciela do seminarium teologicznego Collegium Sapientiae w Heidelbergu. W lutym 1587 r. Pareus nabył tytuł magistra artium. Od stycznia 1591 r. kierował seminarium teologicznym. W listopadzie 1592 r. został powołany do Rady Kościoła, w 1593 r. nabył tytuł doktora teologii. W sierpniu 1598 r. został profesorem teologii starotestamentowej na uniwersytecie w Heidelbergu i zrezygnował ze wszystkich dotychczas pełnionych funkcji. Był trzy razy rektorem uniwersytetu (1599, 1611 i 1619). W 1603 r. został także profesorem teologii nowotestamentowej. W 1621 przeniósł się, na krótki czas, do Annweiler am Trifels i Neustadt (Haardt), ponieważ hiszpańskie wojsko zagrażało Heidelbergowi. Pareus wrócił do Heidelbergu w maju 1622 r. i zmarł tam 15 czerwca tegoż roku.

Znaczenie

Pareus był w pierwszej linii interpretatorem Biblii. W wydanej Biblii tzw. »Neustadter Bibel« (1587/88, Neusztadzka Biblia), opartej na tłumaczeniu Biblii Marcina Lutra, zawarł komentarze zgodne z teologią ewangelicko-reformowaną. Z powodu tego wydania ostro zaatakował go m.in. Jakob Andreae (1528-1590). Od 1605 r. publikował liczne komentarze biblijne. W pismach polemicznych bronił teologii ewangelicko-reformowanej zarówno przed teologami luterańskimi (np. Ägidius Hunnius (1550-1603)), jaki i katolickimi (np. Martin Becanus (1563-1624); Johannes Magirus (1559-1609)).

Po powołaniu w 1608 r. Unii Protestanckiej (Ewangelickiej), Pareus zasłużył się jako irenista. W swoim programowym piśmie »Irenicum« (1614, niem. Irenicum oder Friedemacher (1615)) wzywał luteran i ewangelików reformowanych do wspólnego działania. Wzywał do zorganizowania ogólnoeuropejskiego synodu reformowano-luterańskiego i do wzajemnej tolerancji. Nie udało się mu jednak przezwyciężyć wyznaniowych animozji. Jednak książka »Irenicum« przedstawia istotny pierwszy krok do późniejszych wewnątrz protestanckich dążeń do zjednoczenia Kościołów protestanckich.

Dzieła (wybór)

  • Methodus Totius Controversiae Ubiquitariae brevis & perspicua. 1586.
  • Disputatio exegetica, de contradictione, perpetua verum a falso dividendi regula. 1588.
  • Biblia Das ist: Die gantze heilige Schrifft Teutsch. 1588.
  • Antwort auff die nichtige unnd krafftlose Rettung M. David Paraei, eines Calvinischen Lehrers zu Heidelberg. 1590.
  • Calvinus orthodoxus, h. e. Doctrina orthod. Joh. Calv. de SS. Trinitate Christi divinitate. 1595.
  • Christlich und gründlich Bedencken vom Brot und Brotbrechen im H. Abendmahl des Herren. 1598.
  • Exegesis Disputationis De Sacrarum Scripturarum Divina & Canonica authoritate. 1604.
  • Disceptatio epistolaris Joannis Magiri ... et Davidis . 1604.
  • Summarische Erklärung Der wahren Catholischen Lehr/ so inn der Chur Pfaltz bey Rhein/ unnd andern vom Päpstlichen Sawerteig gesäuberten Kirchen ... geübet wird. 1608.
  • Aphorismi Papistici & Jesuitici De S. Evcharistia Et De Sacrificio Missae Roberti Bellarmini Iesuitae Disputationibus & Concilij Tridentini Decretis praecipue aßerti. 1609.

Literatura

  • Friedrich Wilhelm Cuno: Pareus, David. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 25, Duncker & Humblot, Leipzig 1887, s. 167-169.
  • Traudel Himmighöfer: Pareus, David. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 20, Duncker & Humblot, Berlin 2001, ISBN 3-428-00201-6, s. 65.
  • Karl Friedrich Ulrichs: Pareus, David. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 6, Bautz, Herzberg 1993, ISBN 3-88309-044-1, s. 1532-1536.