Heimito von Doderer

Genealogia

• Ojciec : Wilhelm von Doderer (1854-1932), architekt i inżynier;
• Matka : Wilhelmine (Willy) z domu von Hügel;
• Ożenił się : 28 maja 1930 z katoliczką pochodzenia żydowskiego Gusti Hasterlik;

Życiorys i twórczość

Heimito von Doderer urodził się 5 września 1896 w Hadersdorf-Weidlingau jako szóste i najmłodsze dziecko Wilhelma von Doderera (1854-1932) i jego żony Wilhelmine (Willy) z domu von Hügel. Heimito uczęszczał do szkoły ludowej i gimnazjum Kundmanngasse, gdzie 4 lipca 1914 roku zdał maturę. Jesienią tego samego roku zaczął studia prawnicze. Po rozpoczęciu I wojny światowej wstąpił w połowie 1915 roku do wojska. Po odbytym szkoleniu na dragona został oddelegowany w połowie stycznia 1916 roku na front galicyjski, wprawdzie bez konia, ponieważ sztab generalny już wtedy uznał, że w zmechanizowanej wojnie ofensywa kawaleryjska stawała się samobójczą. 12 lipca 1916 roku trafił do niewoli rosyjskiej, pierwsze dwa lata spędził w obozie na Dalekim Wschodzie, wiosną 1918 roku, po zawarciu pokoju, mógł wrócić do domu, ale opóźniły to zawirowania rewolucyjne i kolejne dwa lata spędził w obozie jenieckim w Krasnojarsku. Wiosną 1920 roku uciekł z obozu z małą grupą jeńców, po długim marszu dotarł do Uralu, skąd koleją ruszył w kierunku ojczyzny. 14 sierpnia 1920 roku dotarł do Wiednia.

Jesienią Heimito von Doderer zapisał się na Wydział Filozoficzny Uniwersytetu Wiedeńskiego, a od 1921 studiował historię. W 1925 roku uzyskał doktorat dzięki dysertacji Zur bürgerlichen Geschichtsschreibung in Wien während des 15. Jahrhunderts (Historiografia mieszczańska w XV wieku). Już podczas studiów opublikował w 1923 roku zbiór wierszy Ulice i krajobraz (Gassen und Landschaft), a w 1924 opowiadanie Wyłom (Die Bresche) oraz regularnie pisał artykuły dla dziennika „Der Tag”.

Pod wpływem politycznego sukcesu nacjonalistów w Niemczech wstąpił 1 kwietnia 1933 roku do NSDAP. Publikował artykuły polityczne w duchu nacjonalizmu w dzienniku „Deutschösterreichische Tages-Zeitung”, w którym także ukazywały się jego prace literackie. Licząc na wielki sukces w Trzeciej Rzeszy Heimito von Doderer przeprowadził się w sierpniu 1936 roku do Dachau, lecz wkrótce czuł się tam niezrozumiany, izolowany i jako Austriak mało poważany. Powieść kryminalną Każdy może być mordercą (Ein Mord, den jeder begeht) wydał w 1938, a powieść Droga okrężna (Der Umweg) w 1940 roku. Pomimo nazistowskiej polityki zagłady Żydów nadal darzył szacunkiem nacjonalistyczne państwo. W 1939 roku wrócił do Wiednia i zamieszkał z Albertem Parisem Gütersloh (1887–1973) we wspólnym mieszkaniu.

30 sierpnia 1940 roku powołano go do wojska i jako porucznika skierowano do okupowanej Francji. 17 kwietnia 1942 roku awansował na kapitana i wraz z objętą kompanią trafił na front rosyjski w okolice Kurska. Z powodu dolegliwości neurologicznych wrócił do kraju, gdzie służył jako oficer w siłach powietrznych w Wiener Neustadt i ostatecznie w Wiedniu. W ostatniej fazie wojny przeniesiono go do Norwegii, gdzie dostał się do niewoli brytyjskiej. W listopadzie 1945 roku został zwolniony, ale z obawy przed rosyjską okupacją nie wrócił do Wiednia i zamieszkał u wujka w Attersee. Dzięki zabiegom znajomych uniknął służby pracy i jako obciążony przynależnością do NSDAP wyszedł z tego relatywnie lekko, płacąc grzywnę.

Grób Heimito von Doderera na Grinzinger Friedhof w Wiedniu. Źródło: Wikimedia Commons

Od 1947 do 1950 roku Heimito von Doderer uczył się w Austriackim Instytucie Badań Historycznych w Wiedniu. Ukazanie się powieści Schody Strudlhof albo Melzer i głębia lat (Die Strudlhofstiege oder Melzer und die Tiefe der Jahre) stało się wielkim sukcesem. Doderera uznano za najważniejszego niemieckiego pisarza powojennego i chciano nominować do literackiej Nagrody Nobla. W powieści tej przedstawił Wiedeń i jego społeczeństwo z okresu przed- i powojennego. Podobna do niej tematycznie jest powieść Demony (Die Dämonen, 1956). Zaplanowaną na trzy części Powieść nr 7 (Roman No. 7), która miała nawiązywać do obu poprzednich, pozostała nieukończona (opublikował tylko pierwszą część Wodospady Slunj; Die Wasserfalle von Slunj, 1963). Powieść Merowingerowie albo cała rodzina (Die Merowinger oder Die totale Familie, 1962) zbulwersowała część czytelników i krytyków. Dla zrozumienia filozoficznego pism Doderera istotne są dzienniki Tangenten (1964). Część dzieł pisarza ukazała się po jego śmierci, m.in. druga część Powieści nr 7, Las graniczny (Der Grenzwald, 1967) i Opowiadania (Die Erzählungen, 1972).

Dzieła (wybór)

• Das Geheimnis des Reichs (Tajemnica Rzeszy), powieść, Wiedeń 1930
• Der Fall Gütersloh. Ein Schicksal und seine Deutung (Przypadek Gütersloha. Los i jego interpretacja), Wiedeń 1930
• Ein Mord, den jeder begeht (Każdy może być mordercą), powieść, Monachium 1938
• Ein Umweg (Droga okrężna), powieść, Monachium 1940
• Die erleuchteten Fenster oder Die Menschwerdung des Amtsrates Julius Zihal (Oświetlone okna albo wcielenie biurokraty Juliusa Zihala), powieść, Monachium 1950
• Die Strudlhofstiege oder Melzer und die Tiefe der Jahre (Schody Strudlhof albo Melzer i głębia lat), powieść, Monachium 1951
• Das letzte Abenteuer (Ostatnia przygoda), opowiadanie, Stuttgart 1953
• Die Dämonen. Nach der Chronik des Sektionsrates Geyrenhoff (Demony. Według kroniki radcy departamentu Geyrenhoff), powieść, Monachium 1956
• Ein Weg im Dunkeln (Droga w ciemności), Monachium 1957
• Grundlagen und Funktion des Romans (Podstawa i funkcja powieści), Norymberga 1959
• Die Merowinger oder Die totale Familie (Merowingerowie albo cała rodzina), Monachium 1962
• Unter schwarzen Sternen (Pod czarnymi gwiazdami), opowiadania, Monachium 1966

Literatura

• Wolfgang Fleischer: Heimito von Doderer: das Leben, das Umfeld des Werks in Fotos und Dokumenten. M. e. Vorw. v. Wendelin Schmidt-Dengler. Kremayr & Scheriau, Wien 1995, ISBN 3-218-00603-1.