Albrecht Dürer

Albrecht Dürer młodszy (także Duerer; ur. 21 maja 1471 w Norymberdze; zm. 6 kwietnia 1528 tamże) – niemiecki malarz, grafik, teoretyk sztuki, geometrii i perspektywy linearnej. Prace podpisywał Albertus Dürer Noricus, Dürer Alemanus lub najczęściej monogramem AD. W odróżnieniu od mniej znanego ojca Albrechta Dürera starszego nazywano go Albrechtem Dürerem młodszym (niem. Albrecht Dürer der Jüngere). Zaliczany jest do przedstawicieli wczesnego okresu renesansu.

Autoportret (Monachijski autoportret, 1500), Stara Pinakotek, Monachium. Centralna perspektywa była ważnym tematem dla Dürera. Źródło: Stara Pinakotek, Monachium

Monogram Dürera (1498). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Albrecht (1427–1502);
• Matka: Barbara z domu Holper (1452–1514);
• Żona: od 1494 Agnes (1475–1539), córka rytownika, mechanika i muzyka w Norymberdze Hansa Freya; bezdzietny.

Nazwisko

Nazwisko Dürer wywodzi się z węgierskiego Ajtósi. Albrecht Dürer starszy, który pochodził z wioski Ajtós w pobliżu miasta Gyula na Węgrzech, jest znany na Węgrzech jako Ajtósi Dürer Albrecht. W Niemczech nazywał się początkowo Thürer (= Türmacher), co po węgiersku znaczy ajtós (ajtó = Tür).

Albrecht Dürer zaadaptował używany przez ojca sposób pisania Türer do zwyczajowej w Norymberdze frankońskiej wymowy twardych spółgłosek, zmieniając nazwisko na Dürer i stworzył warunek do powstania swojego monogramu, duże A z poniżej znajdującym się D.

Dürer był pierwszym wybitnym artystą po Martinie Schongauer, który swoje grafiki systematycznie oznaczał monogramem. To prawo autorskie stało się wkrótce znakiem jakości, który również był naśladowany.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość

Ojciec Albrechta Dürera przybył w 1455 z Gyula na Węgrzech do Norymbergi, gdzie pracował jako złotnik. W 1467 roku poślubił Barbarę Holper (1452–1514), córkę Hieronymusa Holpera, która w trakcie 25 lat urodziła 18 dzieci, z których tylko troje przeżyło dzieciństwo.^[2]

Autoportret w wieku trzynastu lat, srebrny ołówek na papierze zagruntowanym (1484), najstarszy zachowany autoportret Albrechta Dürera, Albertina, Wiedeń. Źródło: Wikimedia Commons

Trzecim dzieckiem tego małżeństwa był Albrecht urodzony 21 maja 1471 roku. Od 1475 roku rodzina Dürerów mieszkała we własnym domu poniżej zamku. Albrecht Dürer opisał matkę jako kobietę bogobojną, która często karała swoje dzieci. „Osłabiona przez wiele ciąż, często była chora.”

Do trzynastego roku życia Albrecht Dürer uczęszczał do szkoły.^[3] Od wczesnej młodości pracował w warsztacie ojca, aby podobnie jak ojciec i dziadek zostać złotnikiem. Z tych lat nauki pochodzi autoportret, który w 1484 narysował na pergaminie za lustrem (obecnie w Albertina w Wiedniu) i Madonna z dwoma aniołami z 1485 (Kupferstichkabinett Berlin).

Od końca 1486 do 1490 uczył się i pracował u norymberskiego malarza Michała Wolgemuta, gdzie nauczył się nie tylko malować lecz także ilustrować książki oraz zapoznał się z techniką drukowania. Poszlaki wskazują, że Dürer uczestniczył w pracach projektowych do wydanej w 1493 roku Kroniki Schedla. Oprócz tego uczył się także na podstawie współczesnych rycin np. Martina Schongauera.

Od Wielkanocy 1490 do Zielonych Świątek 1494 odbył wędrówkę czeladniczą po terenach Górnego Renu; dokładna trasa tej pierwszej z trzech dużych podróży jego życia nie jest znana. Możliwe, że był w Niderlandach, zanim w 1492 przebywał w Alzacji. Nie poznał żyjącego w Colmar najwybitniejszego wówczas grafika Martina Schongauera, którego prace wywarły na niego wpływ, ponieważ ten zmarł już 2 lutego 1491 roku. Później Dürer działał w Bazylei, Colmar i Strasburgu u różnych drukarzy i wydawców jako ilustrator książek. W Bazylei zachował się klocek do drzeworytu Święty Hieronim (jako strona tytułowa drukowanych tam w 1492 roku Listów św. Hieronima, na którego tylnej stronie istnieje napis: „Albrecht dürer von normergk”. Tutaj stworzył także sławne drzeworyty do Statku głupców Sebastiana Branta.^[4]

7 lipca 1494 roku poślubił Agnes Frey (1475–1539), córkę przyjaciela ojca, z szanowanej rodziny norymberskiej, której posag wynosił 200 florenów. Małżeństwo pozostało bezdzietne.

W następnym okresie do 1500 roku tworzył serię małych akwareli krajobrazowych z norymberskimi motywami oraz miejscami pobytu w czasie pierwszej podróży włoskiej, którą rozpoczął w pierwszej połowie października 1494 roku, w trzy miesiące po ślubie. Podróż ta wzmocniła jego zainteresowanie sztuką renesansu. W maju 1495 roku wrócił do Norymbergi.

Według nowszych badań poddaje się w wątpliwość, że Albrecht Dürer w ramach tej podróży przekroczył granicę niemieckiego obszaru językowego,^[5] i mnożą się poszlaki, które negują jego pobyt w Wenecji, ponieważ sam Dürer w prowadzonej kronice rodzinnej nie wspomina w 1494/95 podróży do Wenecji. Włoskie rysy w jego pracach pojawiające się od 1497 roku niektórzy interpretują jako wpływ malarza z Padwy Andrea Mantegna, który w 1494/95 wprawdzie nie był w Padwie, ale którego dzieła mógł Dürer tam zobaczyć. Udowodnione jest tylko, że Albrecht Dürer był w Innsbrucku, Trydencie i Arco nad jeziorem Garda. O miejscowościach na południe od Arca nie istnieją żadne ślady w akwarelach Dürera. Także marszruta przeczy teorii weneckiej. Dla Dürera byłaby bardziej oczywista trasa, którą podróżowali do Wenecji kupcy norymberscy, która prowadziła przez Cortina d’Ampezzo i Treviso i zwana była „Via Norimbergi“. Obrazy z jego późniejszego, udowodnionego okresu weneckiego od 1505 roku mają wyraźnie silniejszy charakter wenecki.^[6][7]

Po powrocie wiosną 1495 roku otworzył w Norymberdze jako mistrz własny warsztat, wykonywał głównie drzeworyty i miedzioryty, przyjmował także zamówienia na obrazy ołtarzowe. W 1498 roku wydał we własnym wydawnictwie w formie książkowej serię drzeworytów Apokalipsa w 15 arkuszach, jedno wydanie z tekstem niemieckim, a drugie z tekstem łacińskim. Przypuszczalnie od 1503 roku prowadził razem z Hansem Schäufeleinem, Hansem von Kulmbachem i Hansem Baldung Grienem warsztat na Starym Mieście w Norymberdze. Na ten pierwszy okres jego życia artystycznego przypadają portrety i autoportrety m.in.: portret ojca (1497, w National Gallery w Londynie), autoportret (1498, w Prado w Madrycie), portret kupca z Lindau Oswalda Krella (podpisany Oswolt Krel. 1499, Bayerische Staatsgemäldesammlung w Monachium), autoportret (1500, Stara Pinakotek w Monachium), portret Fryderyka Mądrego (1494/97, Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz w Berlinie). Z 1500 roku pochodzi także Chrystus na krzyżu (Galeria Drezdeńska) oraz obraz ołtarzowy Siedem boleści Maryi (część środkowa w Monachium, Stara Pinakoteka).

Grafika Syn marnotrawny wśród świń (ok. 1496), która przedstawia ówczesne zwierzęta stała się decydująca dla doboru hodowlanego tzw. świni Albrechta Dürera.

Jego przyjaźń z humanistą Willibaldem Pirckheimerem zbliżyła go do humanistycznych kręgów, jak również umożliwiła dostęp do biblioteki Pirckheimera, która zapewniła mu obfitość wiedzy. Nawiązanie Dürera do humanizmu przejawia się m.in. w ilustracjach do pisma Quatuor libri Amorum (1502) Conrada Celtisa, który już wcześniej chwalił Dürera jako drugiego Apellesa – wedle opinii starożytnych – największego malarza greckiego.

Podróż do Wenecji (1505–1507)

W 1505 roku podróżował do Wenecji, gdzie wówczas działali najwięksi malarze renesansowi szkoły weneckiej Tycjan, Giorgione, Palma il Vecchio. Jednak największe wrażenie zrobiły na nim prace Giovanni Belliniego. Jeśli już wcześniej przywiązywał dużą wagę do poprawności rysunku i prawdziwego ujmowania natury, to teraz zobaczył niedocenianą siłę i głębię barw, które trwale na niego wpłynęły.

Niemieccy kupcy w Wenecji, których starszym przełożonym był Jakob Fugger z Augsburga, zamówili dla kościoła San Bartolomeo duży obraz Święto Różańcowe (1506, Galeria Narodowa, Praga), który później kupił cesarz Rudolf II. Obraz przedstawia koronację Madonny przez dwa anioły. W obrazie wpływ wenecki widać przede wszystkim w kompozycji i kolorystyce. W Wenecji Dürer namalował również kilka portretów np. Burkharda von Speyer. (1506). Pomimo, że Albrecht Dürer znalazł wysokie uznanie w Wenecji i rada Wenecji zaproponowała mu za pozostanie w mieście 200 dukatów, wrócił do rodzinnego miasta. Najlepsze informacje o pobycie w Wenecji, jednocześnie o przyjaźni z Pirckheimerem daje 10 zachowanych listów, które posłał z Wenecji do przyjaciela. Około 13 października 1506 roku pisał do niego, że chce przez 8 lub 10 dni zwiedzać Bolonię. Od Christopha Scheurla, który w Bolonii studiował i tam w 1506 roku został doktorem prawa wiemy, że Dürer z szacunkiem został przyjęty w Bolonii przez włoskich artystów. Po ponad rocznym pobycie w Wenecji Albrecht Dürer wrócił początkiem 1507 roku do Norymbergi.

Lata 1508–1514

Od 1509 roku Albrecht Dürer był członkiem Wielkiej Rady w Norymberdze, przez co można wnioskować, że miał znaczny wpływ na artystyczne projekty miasta. W tym samym roku kupił dom przy Tiergärtnertor, znany jako „Dürer-Haus“. W tym czasie opublikował we własnym wydawnictwie, poza licznymi drobnymi miedziorytami i drzeworytami, trzy imponujące cykle drzeworytów, w których ukazuje się mistrzostwo Dürera w zakresie grafiki. Wszystkie serie drzeworytów oferowały potrzebom religijnym nowy i bogaty świat obrazów i znajdują do dziś zbyt. Chodzi tutaj o cykle:

Mała Pasja (datowane na 1509 i 1510) z 37 drzeworytami w formacie 130 x 100 mm, opublikowane jako książka w 1511
Wielka Pasja (1510), która istotnie różni się od Małej Pasji w przedstawieniu i składa się z 11 ilustracji o życiu Zbawiciela i strony tytułowej
Życie Marii (1510 i 1511) w 20 przedstawieniach

Ponadto z tego okresu pochodzą jeszcze:

Święta Trójca (drzeworyt, 1511)
Msza św. Grzegorza
Święty Krzysztof
Święta rodzina z matką Anną
Joachim z różańcem

W tym czasie próbował też drapać miedź igłą, czego efektem były prace Święta Weronika (1510), Cierpiący Zbawiciel (1512) i Pokutujący Hieronim (1512). Z tego okresu pochodzą tylko nieliczne obrazy Dürera jak np. Madonna i Dzieciątko z gruszką (1512, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń).

W 1512 roku Albrecht Dürer stworzył dużą część serii małych miedziorytów, które obejmują trzecie przedstawienie Pasji. Podczas pobytu w Norymberdze w dniach od 4 do 15 lutego cesarza Maksymiliana I Dürer otrzymał zlecenie na prace gloryfikujące cesarza i pracował nad obszernym Łukiem triumfalnym, składającym się z 92 drzeworytów, do których dostarczył rysunki, drzeworyty sporządzili jego współpracownicy Hans Springinklee i Wolf Traut, a napisy Johann Neudörffer. Od cesarza Albrecht Dürer otrzymał list gwarantujący ochronę przed kopiowaniem jego drzeworytów i miedziorytów. Prawdopodobnie już od 1510/11 istniały powiązania Dürera z cesarzem, w których przypuszczalnie pośredniczył Willibald Pirckheimer. Oprócz Dürera w tym sensie działali także np. Hans Burgkmair, Hans Schäufelin, Albrecht Altdorfer, Lucas Cranach i Jörg Breu (starszy).

W muzeum Albertina w Wiedniu znajduje się manuskrypt książki fechtunku Fechtbuch (Cod. HS 26-232) z roku 1512, który opatrzony jest inskrypcją OPUS ALBERTI DURERI (Dzieło Albrechta Dürera). 200 wielkoformatowych arkuszy zawiera kolorowe rysunki piórkiem ze scenami zapaśniczymi i szermierczymi. Nie jest jasne czy rysunki powstały jako samodzielne dzieło, czy jako projekt nigdy niewydrukowanej książki szermierki z drzeworytami. Nie ma żadnych dowodów na to, że zostały wykonane na zlecenie cesarza Maksymiliana I, co jednak wydaje się prawdopodobne.^[8]

Dürer wykonał ilustracje do Hieroglyphica Horapollon w tłumaczeniu Willibalda Pirckheimera..

Dwa miesiące przed śmiercią matki (zm. 1514) wykonał węglem jej portret. Był to pierwszy portret umierającego człowieka. Od 1515 roku wykonywał też ryciny na płytach żelaznych.

Lata 1515–1520

W 1515 roku otrzymał od cesarza dożywotnią roczną rentę w wysokości 100 guldenów, wypłacaną przez miasto, którą Norymberga miało odliczyć sobie od cesarskich podatków. W 1515 roku powstał drzeworyt Nosorożec (Rhinocerus), jedno z najbardziej znanych dzieł Dürera. W 1518 roku był jako przedstawiciel Norymbergi na sejmie w Augsburgu, gdzie uwiecznił wiele znanych osobistości tego okresu m.in. bankiera Jakoba Fuggera. Tam doszło też 28 czerwca do bezpośredniego spotkania z cesarzem Maksymilianem I, który kazał mu się sportretować i tak powstał portret cesarza wykonany węglem, a na jego podstawie w 1519 roku drzeworyt i obraz. Najatrakcyjniejsze prace artystyczne wykonane dla cesarza znajdują się na marginesie modlitewnika Maksymiliana I Gebetbuch Kaiser Maximilians (Staatsbibliothek, Monachium). Niezależnie od prac wykonywanych dla cesarza stworzył w tych latach także mistrzowskie dzieła Rycerz, śmierć i diabeł (1513), Melancholia (1514) i Św. Hieronim w pracowni (1514). W 1519 roku towarzyszył Pirckheimerowi w poselstwie do Szwajcarii.

Podróż do Holandii

Od 12 lipca 1520 roku Albrecht Dürer z żoną i służącą Susanną podróżował przez Bamberg, Frankfurt, Moguncję, Kolonię do Antwerpii, która przez rok była jego główna kwaterą. Powodem podróży były przyczyny ekonomiczne.^[9] W styczniu 1519 roku zmarł jego mecenas cesarz Maksymilian I. Rada miasta Norymbergi odmówiła dalsze wypłacanie przyznanej mu przez Maksymiliana I renty rocznej i zażądała potwierdzenie tego przywileju przez nowego cesarza Karola V, którego koronacja miała nastąpić 20 października w Akwizgranie. Pozostające do niej miesiące Dürer chciał wykorzystać do zjednania dla swojej sprawy świty Karola V. Przede wszystkim zależało mu na życzliwości ciotki Karola Małgorzaty Habsburg (1480–1530). Potwierdzenie wypłacania renty osiągnął już 12 listopada w Kolonii.

Podróż do Holandii okazała się wielkim sukcesem artysty. Magistrat Antwerpii, aby przekonać go do pozostania w mieście, zaproponował mu nawet roczną pensję w wysokości 300 guldenów holenderskich, zwolnienie z podatków, piękny dom w prezencie i opłacenie wszystkich prac publicznych.^[10]

Wielkie znaczenie dla Dürera miał kontakt z niderlandzkimi artystami i ich twórczością. Wynikiem tej podróży był prowadzony przez niego dziennik oraz wielka liczba portretów duchownych, książąt, artystów i innych osób.

2 lipca 1521 wyruszył w drogę powrotną do Norymbergi.^[11] W czasie tej podróży zaprosił go zbiegły do Holandii król duński Chrystian II Oldenburg, który kazał mu się sportretować. Dürer uczestniczył też w wydanym przez króla bankiecie na cześć cesarza i namiestniczki Niderlandów Małgorzaty Habsburg (1480–1530), co było wyrazem nie tylko szacunku dla artysty, lecz także przejawem nowej, społecznej jego pozycji. W latach 1520/21 Dürer kierował, zaginionym obecnie, ozdabianiem norymberskiego ratusza. W muzeum Albertina zachowały się jedynie rysunki z 1530 roku przedstawiające te prace. Projekt malunków fasadowych wykonał Pirckheimer.

Dürer zajmował się także pracami teoretycznymi. Rozpoczęty podręcznik malarstwa nie zdążył ukończyć przed śmiercią, ale w 1525 roku ukazał się w Norymberdze jego podręcznik geometrii i matematyki Underweysung der messung mit dem zirckel un[d] richtscheyt, in Linien ebnen unnd gantzen corporen (Unterweisung der Messung mit dem Zirkel und Richtscheid) oraz w 1527 teoria umocnień Etliche vnderricht zu befestigung der Stett Schlosz vnd flecken z 21 drzeworytami. W 1528 roku rozpoczął się druk książki Vier Bücher von menschlicher Proportion, której ukazania się nie doczekał. Jego przyjaciele, a przede wszystkim Pirckheimer, nadzorowali ukończenie druku. W ostatnich latach poświęcił się teorii sztuki.

W czasie jego pobytu w Holandii następowały też istotne zmiany w Norymberdze i coraz silniejsza stawała się tam walka religijna, zwłaszcza od 1524 roku. Albrecht Dürer stał po stronie idei luterańskiej, ale stanowczo odrzucał szerzące się ekscesy, które przejawiały się w postępowaniu anabaptystów i obrazoburców (ikonoklazm). W skutek tego przyznawał się jako artysta w obrazach do tego, co uważał za słuszne. Nie zamówienie, lecz jego własna wewnętrzna potrzeba skłoniła go do stworzenia monumentalnego dyptyku Czterej Apostołowie (Stara Pinakoteka, Monachium), który w 1526 roku podarował radzie miasta, i który razem z podpisem oceniany jest jako jego publiczne, polityczne i religijne wyznanie. Na dwóch obrazach przedstawił apostołów Jana (otwarta księga), Piotra (klucz) i Pawła (Miecz i zamknięta księga) oraz Marka Ewangelistę (zwój pisma w ręce) w naturalnej ludzkiej wielkości. U ich stóp umieścił napis, który wzywa „władców świata” do poszanowania czystego słowa biblijnego (luterańskie sola Scriptura) i strzeżenia się przed „fałszywymi prorokami”. Wezwanie to podbudowane zostało czterema cytatami z Pisma Świętego, które przyporządkowane są czterem przedstawionym postaciom. Jednocześnie te cztery postacie ucieleśniają cztery temperamenty, które z kolei przypisane zostały do czterech grup wiekowych i pór roku: Jan (sangwinik), Piotr (flegmatyk), Marek (choleryk), Paweł (melancholik).

Z 1526 roku pochodzi obraz olejny przedstawiający Hieronymusa Holzschuhera (Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz, Berlin), uważany za najlepszy ze wszystkich portretów, które wyszły spod ręki Dürera. Przypuszczalnie w tym samym roku namalował ostatni portret przedstawiający Johanna Kleebergera (Kunsthistorisches Museum, Wiedeń).

W owym owocnym, problematycznym, bogatym w kwestie wiary okresie rozkwitu mieszczaństwa, który znamy z powodu panujących sił intelektualnych jako okres Reformacji i humanizmu, pojawiło się wiele wybitnych osobowości we wszystkich obszarach, a jedną z nich wśród artystów niemieckich był Dürer. Niewątpliwie należał do sił kształtujących epokę.

Choroba i śmierć

Dürer wskazuje na swoją śledzionę, szkic. Źródło: Wikimedia Commons

Albrecht Dürer zmarł 6 kwietnia 1528 roku. Od pobytu w Niderlandach podobno cierpiał na malarię, której pierwsze symptomy pojawiły się u niego w kwietniu 1521 roku w Antwerpii. W szkicu w liście do swojego lekarza wskazywał na region śledziony i pisał: „Tam, gdzie jest żółta plama, na którą wskazuje mój palec,tam mnie boli”. To mogłoby wskazywać na powiększenie śledziony (splenomegalia), typowy objaw malarii. Rysunek przypuszczalnie powstał jeszcze przed pobytem w Holandii. Zarówno warunki klimatyczne podczas zimowej podróży, jak również historia choroby (już od 1507 roku pojawiała się często u niego gorączka) i jej rozwój po 1520 nie pasują do typowego przebiegu malarii.^[12]

Grób Albrechta Dürera znajduje się na cmentarzu St.-Johannis-Friedhof w Norymberdze (St. Johannis I / 1414).

Grafika Dürera

Twórczość Albrechta Dürera wynikała z głębokiej natury religijnej. Odzwierciedla się ona w szerokim zakresie jego prac. O tym jak silnie tkwił w życiu religijnym swojego czasu świadczy pierwszy cykl graficzny Apokalipsa. Także istnieją pisemne wypowiedzi Dürera w dzienniku z podróży niderlandzkiej o niepewnym losie Marcina Lutra, co świadczy, że wydarzenia religijne głęboko go dotknęły. „Cierpienie Chrystusa” pozostawało nieustannie głównym tematem jego grafiki. W porównaniu z krajami ościennymi, temat pasyjny w piętnastowiecznej niemieckiej sztuce kościelnej odgrywał istotną rolę. Ale u Dürera pojawia się Wielka Pasja (11 drzeworytów), Mała Pasja (37 drzeworytów) i Pasja (15 miedziorytów), Zielona Pasja (cykl rysunków, Albertina, Wiedeń), a po powrocie z podróży niderlandzkiej powstał projekt kolejnej Pasji, z której zachowała się tylko Ostatnia Wieczerza wydrukowana w 1523 roku.

W twórczości Dürera istotne miejsce zajmuje także kult Marii. Temat ten opracował w 20 drzeworytach Życie Marii, w miedziorytach, rysunkach i obrazach, przy czym w ujmowaniu Matki Bożej podkreślał jej ludzką i macierzyńską stronę. Tematy te zakorzenione były w gotyckim średniowieczu. Ale sposób, w jaki kształtuje swoje wyobrażenia obrazowe pokazuje przełomowe cechy już w tym, że jako dzieła graficzne były one adresowane do jednostki i wnosiły religijne wyobrażenia obrazowe do domu,co nie istniało w średniowieczu. To samo dotyczy pojedynczych arkuszy, również z tematami świeckimi.

Szerokie oddziaływanie grafiki Albrechta Dürera spowodowało, że prace jego były często naśladowane i grafika stała się nowym środkiem wypowiedzi artystycznej. Aby to się stało, artysta musi posiadać nieograniczoną fantazję figuralna. Co Dürer już pokazał w okresie prac młodzieńczych, w okresie wędrówki czeladniczej, gdy wykonywał ilustracje książkowe (ilustracje do komedii Terencjusza, z czego zachowało się 126 rysunków w Bazylei, 45 drzeworytów do traktatu edukacyjnego dla dziewcząt Der Ritter vom Turm Geoffroi de La Tour Landry i ok. 70 ze 100 drzeworytów do Statku głupców Sebastiana Branta).

Dürer świetnie opanował technikę drzeworytniczą, część prac wykonywał sam jak np. Apokalipsę, albo drzeworyty wykonywali jego uczniowie. Nowością w jego stylu graficznym było to, że zamiast poprzedniego rysunku, który w zasadzie opierał się na zarysach, traktował swoje sceny - poza Schongauerem - jako przestrzenie piktorialne z postaciami i rzeczami, które były odczuwalne jako cielesne, wykorzystywał światło i cień jako środki piktorialne i włączał możliwości koloryzmu do efektu czarno-białego.

Z kręgu znajomych i przyjaciół sportretował Ulricha Varnbülera (1522, drzeworyt), kardynała Albrechta von Brandenburga (1519 i 1524, miedzioryt), elektora Saksonii Fryderyka Mądrego (1524, miedzioryt), Wilibalda Pirckheimera (1524, miedzioryt), Filipa Melanchtona (1526, miedzioryt) i Erazma z Rotterdamu (1526, miedzioryt). Nie zrealizował swojego życzenia uwiecznienia w miedziorycie Marcina Lutra, „który pomógł mi wyjść z wielkich lęków”.

Malarstwo Albrechta Dürera

Podobnie jak w grafice istotną część malarstwa Dürera stanowiły obrazy religijne, których głównym tematem była adoracja Marii. Do nich należy powstały ok. 1496 roku Ołtarz drezdeński dla wittenberskiego kościoła zamkowego, Ołtarz Paumgartnerów (ok. 1503) z narodzeniem Chrystusa w części środkowej (obecnie Stara Pinakoteka, Monachium), Adoracja królów (1504, Florencja), Święto Różańcowe (1506, Galeria Narodowa, Praga), który z Wenecji odkupił dla praskich zbiorów sztuki cesarz Rudolf II. Obraz ten uległ częściowemu zniszczeniu w czasie wojny trzydziestoletniej i był kilka razy restaurowany. Ponadto spalony w 1729 roku w pożarze rezydencji monachijskiej, ale zachowany w kopii Ołtarz Hallerów, który razem z Matthiasem Grünewaldem wykonał między 1507 a 1511 na zlecenie patrycjusza Jakoba Hellera dla dominikańskiego kościoła we Frankfurcie nad Menem. Główna część tryptyku Wniebowzięcie i koronacja Marii zachowała się jako kopia siedemnastowieczna Jobsta Harricha i znajduje się w Städelsches Kunstinstitut we Frankfurcie nad Menem, a pozostałe w Staatliche Kunsthalle w Karlsruhe. Poza tym namalował wiele obrazów przedstawiających Marię.

W 1507 roku stworzył naturalnej wielkości obraz Adam i Ewa (Prado, Madryt). Na zmówienie elektora saksońskiego wykonał obraz Dziesięć tysięcy męczenników (1508, Wiedeń) i dla Matthäusa Landauera obraz Adoracja Trójcy Świętej (Ołtarz Landauera, 1511, Kunsthistorisches Museum Wiedeń).

Dürer należał do największych malarzy nowych czasów. W sposobie fizjonomicznego pojmowania przedstawienia postaci, jej charakteru jego malarstwo portretowe rozwijało się przez długi czas i doprowadziło do co raz dojrzalszej twórczości późniejszego okresu. Rozwój ten nastąpił nie tylko w malarstwie, lecz także w rysunku, co ukazują prace powstałe w czasie podróży niderlandzkiej.

Dzieła (wybór)

 

Portret Barbary Dürer z domu Holper, (1490/93), Germanisches Nationalmuseum, Norymberga.^[1]
Źródło: Wikimedia Commons

 

Portret Albrechta Dürera Starszego, (1490), Galleria degli Uffizi, Florencja.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Święto Różańcowe (1506), Galeria Narodowa, Praga
Źródło: Wikimedia Commons

 

Syn marnotrawny (ok. 1496).
Źródło: Wikimedia Commons

 

Portret matki (1514), rysunek węglem.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Z modlitewnika cesarza Maksymiliana I.
Źródło: MDZ Münchener Digitalisierungszentrum - Digitale Bibliothek

 

Sąd Ostateczny, drzeworyt (ok. 1510), z Małej Pasji.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Czterej Apostołowie.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Ołtarz Paumgartnerów.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Adoracja królów.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Ucieczka do Egiptu (1494-97).
Źródło: Wikimedia Commons

 

Św. Hieronim na pustyni (ok. 1495).
Źródło: National Gallery w Londynie

Obrazy olejne Dürera

• 1490: Portret ojca z różańcem, 48 × 40 cm, Galeria Uffizi, Florencja
• 1490: Portret matki, 47 × 38 cm, Germanisches Nationalmuseum, Norymberga
• 1493: Autoportret z kwiatem mikołajka, 56,5 × 44,5 cm, Luwr, Paryż, online
• ok. 1493: Chrystus Frasobliwy, 30 × 19 cm, Staatliche Kunsthalle, Karlsruhe
• ok. 1496: Św. Hieronim na pustyni, 23,1 x 17,4 cm, National Gallery w Londynie, online
• 1495-96: Siedem boleści Maryi, Galeria Obrazów Starych Mistrzów w Dreźnie
• 1496: Książę Fryderyk Mądry, 76 × 57 cm, Gemäldegalerie - Staatliche Museen zu Berlin, Berlin
• 1496-97: Matka Boska Bolesna, 110 × 43 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
• 1496-99: Lot z córkami, 52,4 x 42,2 cm, National Gallery of Art, Waszyngton, online
• 1496-99:Madonna z Dzieciątkiem (Madonna Hallera), 52,4 x 42,2 cm, na odwrocie obrazu Lot z córkami, National Gallery of Art, Waszyngton, online
• 1497: Ojciec malarza, 51 x 40,3 cm, National Gallery w Londynie, online
• 1498: Autoportret w rękawiczkach (Autoportret w wieku 26 lat), 52 × 41 cm, Prado, Madryt
• ok. 1500-10; Madonna z Dzieciątkiem lub Madonna z irysem, 149,2 x 117,2 cm, National Gallery w Londynie, online
• 1504: Pokłon Trzech Króli, 100 × 114 cm, Uffizi, Florencja
• 1505: Portret młodej Wenecjanki, 32,5 cm × 24,2 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
• 1506: Święto Różańcowe, 162 × 194,5 cm, Galeria Narodowa, Praga
• 1506: Chrystus wśród uczonych w Piśmie, 65 × 80 cm, Museo Thyssen-Bornemisza, Madryt
• 1507: Adam i Ewa, 209 × 81 + 209 × 81 cm, Prado, Madryt
• 1507: Alegoria skąpstwa, 35 × 29 cm, Gemäldegalerie - Staatliche Museen zu Berlin, Berlin
• 1507: Portret młodego mężczyzny, 35 x 29 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
• 1508: Dziesięć tysięcy męczenników, 99 × 87 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
• 1511: Obraz Wszystkich Świętych ("Landauer Altar"), 135 x 123,4 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
• 1512: Madonna i Dzieciątko z gruszką, 49 × 37 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
• 1516: Portret duchownego (Johann Dorsch?), 41,7 x 32,7 cm, National Gallery of Art, Waszyngton, online
• 1518: Samobójstwo Lukrecji, 168 × 74.8 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
• 1519: Portret cesarza Maksymiliana, 73 × 61,5 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online
• 1526: Czterej Apostołowie, 215 × 76 cm + 215 × 76 cm, Stara Pinakoteka, Monachium
• 1526: Portret Hieronimusa Holzschubera, 51 × 37 cm, Gemäldegalerie - Staatliche Museen zu Berlin, Berlin
• 1526: Portret Johannesa Klebergera, 36,5 × 36,5 cm, Kunsthistorisches Museum, Wiedeń, online

Akwarele Dürera

• 1495: Panorama z widokiem na zamek w Trydencie
• 1495: Widok Insbrucku
• 1495: Widok Wersberga
• 1495: Krab
• 1495-97: Świerk
• 1495-1500: Dolina koło Kalchreuth, 10,5 x 31,7 cm, Gemäldegalerie, Berlin, online
• 1496-98: Młyn nad rzeką
• 1502: Zając
• 1504: Łoś
• 1512: Błękitne skrzydło ptaka
• 1523: Nozdrza muflona

Cykle graficzne Dürera

• 1498: Apokalipsa – 15 drzeworytów, np. Apokaliptyczna kobieta (Das apokalyptische Weib), 39,2 x 27,9 cm Gemäldegalerie - Staatliche Museen zu Berlin, Berlin, online
• 1509-1511: Mała Pasja – 37 drzeworytów
• 1510: Wielka Pasja – 11 drzeworytów, np. Chrystus w otchłani (Christus in der Vorhölle), 39,8 x 28,6 cm, Gemäldegalerie - Staatliche Museen zu Berlin, Berlin, online
• 1510-1511: Życie Marii – 20 drzeworytów

Grafiki Dürera

• 1495: Sześciu wojowników
• 1496: Syn marnotrawny
• 1498: Czterech Jeźdźców Apokalipsy
• 1510: Zmartwychwstanie
• 1512: Mąż Boleści
• 1513: Rycerz, śmierć i diabeł
• 1514: Św. Hieronim w pracowni
• 1514: Melancholia I
• 1515: Modlitwa w Ogrójcu
• 1515: Nosorożec, 21,4 x 29,8 cm, Ermitaż, Sankt Petersburg, online
• Erazm z Rotterdamu (1526)
• Modlitewnik cesarza Maksymiliana I

Literatura

• Jantzen, Hans, "Dürer, Albrecht" w: Neue Deutsche Biographie 4 (1959), s. 164-169; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11852786X.html#ndbcontent

Linki

• Biografia Dürera w de.wikipedia.org
• Grafiki Dürera w Virtuelles Kupferstichkabinett
• Rysunki, grafiki, akwarele Dürera w Albertina, Wiedeń
• Prace Dürera w Google Cultural Institute - Art Project
• Prace Albrechta Dürera w: Gemäldegalerie, Berlin

Przypisy

1. ↑ Germanisches Nationalmuseum: Online Objektkatalog Bildnis von Barbara Dürer, geb. Holper
2. ↑ Manfred Vasold: Dürer, Albrecht. W: Werner E. Gerabek, Bernhard D. Haage, Gundolf Keil, Wolfgang Wegner (Hrsg.): Enzyklopädie Medizingeschichte. De Gruyter, Berlin/ New York 2005, ISBN 3-11-015714-4, s. 326.
3. ↑ Manfred Vasold: Dürer, Albrecht. 2005, s. 326.
4. ↑ Ostatnie badania nad historią sztuki i książki wzbudziły uzasadnione wątpliwości co do zaangażowania Dürera w pierwszy druk Statku głupców; Anja Grebe: Albrecht Dürer. Künstler, Werk und Zeit. 2 wydanie, Darmstadt 2013, s.32 oraz Annika Rockenberger: Albrecht Dürer, Sebastian Brant und die Holzschnitte des »Narrenschiff«-Erstdrucks (Basel, 1494). Ein forschungskritischer Einspruch. w: Gutenberg Jahrbuch 86 (2011), s.312–329.
5. ↑ Beate Böckem: Der Frühe Dürer und Italien. Italienerfahrungen und Mobilitätsprozesse um 1500. w: Daniel Hess/ Thomas Eser (Hrsg.): Ausst.-Kat.: Der Frühe Dürer. Germanisches Nationalmuseum, Nürnberg 2012, s. 52–64.
6. ↑ Daniela Crescenzio: Italienische Spaziergänge in Nürnberg – Band I: Nürnberg, Venedig des Nordens, 1 wydanie 2011, Verlag IT-INERARIO, Unterhaching, ISBN 978-3-9813046-3-3, s. 144–146.
7. ↑ Reisefälschung statt -beweise. Dostęp 8.02.2020 (handelsblatt.com).
8. ↑ Albrecht Dürers Fechtbuch, Cod. HS 26-232, Albertina, Graphische Sammlung Wien. W: Heidemarie Bodemer: Das Fechtbuch (PDF; 10,8 MB). Dysertacja, Stuttgart 2008, s. 161–170.
9. ↑ Werner Dettelbacher: Albrecht Dürers Leiden. W: Würzburger medizinhistorische Mitteilungen 23, 2004,, s. 516f.
10. ↑ Dürers Briefe, Tagebücher und Reime (s. 52), Hg. Moritz Thausing, Wien 1872, Digitalisat des MDZ.
11. ↑ Werner Dettelbacher: Albrecht Dürers Leiden. W: Würzburger medizinhistorische Mitteilungen 23, 2004, s. 516–520; tutaj: a. 516.
12. ↑ Hanns M. Seitz: „Do der gelb fleck ist …“ Dürers Malaria, eine Fehldiagnose. Wiener klinische Wochenschrift, Volume 122, Issue 3, Oktober 2010, s. 10–13.