Kurt Eisner

Kurt Eisner (ur. 14 maja 1867 w Berlinie, zm. 21 lutego 1919 w Monachium) – pochodzenia żydowskiego niemiecki dziennikarz, polityk socjaldemokratyczny, pacyfista i przywódca rewolucji listopadowej 1918 w Bawarii. 7 listopada 1918 proklamował Wolne Państwo Bawaria (Freistaat Bayern).

Kurt Eisner, 1919. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Emanuel (1827–99), kupiec;
• Matka: Hedwig (1839–1918), córka kupca Lewina Levensteina w Kętrzynie (niem. Rastenburg);
• Ożenił się: 1) w Eberswalde w 1892 (rozwód 1917) z malarką Elisabeth (ur. 1867, wyznanie ewangelickie), córką malarza Augusta Hendricha, 2) w Großhadern koło München 1917 z redaktorką Elise (ur. 1887), córką prokurenta Josefa Belli;
• Dzieci: 2 synów i 3 córki z pierwszego małżeństwa oraz 2 córki z drugiego.

Życiorys

Po maturze w 1886 roku Kurt Eisner studiował filozofię i germanistykę na uniwersytecie w Berlinie. Jednak studia przerwał w 1889 roku po przygotowaniach do dysertacji o Achimie von Arnim. W latach 90-tych pracował jako dziennikarz dla licznych czasopism m.in. we Frankfurcie nad Menem („Frankfurter Zeitung”), Darmstadt („Hessische Landeszeitung”) i Marburgu (1893–98). Opublikowany w 1897 roku w berlińskim czasopiśmie „Kritik” artykuł stał się powodem do skazania Eisnera na 9 miesięcy więzienia za obrazę majestatu cesarskiego.

Będąc zwolennikiem Naumanna wstąpił po wyjściu z więzienia w 1898 roku do Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (Sozialdemokratische Partei Deutschlands, SPD). Kurt Eisner wywodził swoje ideały z filozofii oświecenia Immanuela Kanta oraz neokantyzmu Hermanna Cohena i Paula Natorpa. Próbował dokonać połączenia filozofii Kanta i Marksa z polityczną praktyką socjaldemokracji. Za namową Wilhelma Liebknechta, którego obszerną biografię napisał w 1900 roku, został w 1889 roku redaktorem naczelnym czasopisma „Vorwärts”. Z redakcji czasopisma odszedł w 1905 roku. Od 1907 do 1910 roku był naczelnym redaktorem w „Frankische Tagespost” w Norymberdze, potem współpracował w Monachium z gazetą „Münchener Post” i wydawał tam „Arbeiter-Feuilleton”.

W 1914 roku Kurt Eisner wzywał do wojny przeciwko carskiej Rosji. Jednak po rozpoczęciu I wojny światowej zmienił poglądy i już od 1915 roku stał się radykalnym pacyfistą i przeciwnikiem niemieckiej polityki wojennej. Razem z innymi przeciwnikami wojny jak Clara Zetkin, Albert Einstein czy Ludwig Quidde został członkiem Związku Nowa Ojczyzna (Bund Neues Vaterland), w którym skupili się pacyfiści z różnymi światopoglądami politycznymi. W 1917 roku należał w Bawarii do założycieli Niezależnej Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (Unabhängige Sozialdemokratische Partei Deutschlands, USPD), której został przewodniczącym. Po zorganizowaniu w 1918 roku strajku monachijskich pracowników zakładu produkującego amunicję aresztowano Eisnera 31 stycznia i osadzono w więzieniu. Zwolniono go przedwcześnie 14 października tego samego roku, ponieważ kandydował w Monachium w wyborach do Reichstagu z ramienia USPD.

Eisner (z przodu, w środku) w drodze na posiedzenie Landtagu, z żoną Else (z lewej strony) i zięciem oraz ministrem Hansem Unterleitnerem (z prawej). Źródło: Wikimedia Commons

Kurt Eisner został czołowym przywódcą bawarskiej rewolucji listopadowej. Razem z Ludwigiem Gandorferem poprowadził 7 listopada 1918 roku masową demonstrację, nie napotykając większego oporu. Zaniepokojony tym faktem król Bawarii Ludwig III opuścił Monachium. W nocy 8 listopada 1918 Eisner zwołał pierwsze posiedzenie Rady Robotników i Żołnierzy „Wolnego Państwa Bawaria” (Freistaat Bayern). Eisnera wybrano na pierwszego premiera nowej bawarskiej republiki i wkrótce stworzył rząd składający się z członków SPD i USPD, w którym pełnił dodatkowo funkcję ministra spraw zewnętrznych. W roli tej opublikował tajne raporty rządu bawarskiego, aby wykazać wojenną winę Rzeszy Niemieckiej i wynegocjować ze zwycięzcami lepsze warunki pokojowe dla Bawarii. W wyniku tego zniechęcił do siebie, stojących u jego boku, czołowych wojskowych, wielu obywateli o narodowych poglądach i w kręgach tych zaczęto go uważać za zdrajcę. Z powodu tego popadł też w konflikt z Friedrichem Ebertem. Oczekiwane przez masy robotnicze zmiany społeczne były tylko powierzchowne. Majątki bankierów, przemysłowców i przedsiębiorców zostały nietknięte. Monarchistyczni urzędnicy zachowali w większości swoje posady. Wprowadzono zaledwie kilka zmian na przykład ośmiogodzinny dzień pracy, przyznano prawo wyborcze kobietom i zniesiono nadzór kościelny nad szkolnictwem. Po porażce 12 stycznia 1919 roku w wyborach do Landtagu jego partii USPD, która otrzymała zaledwie 3 ze 180 głosów, zażądano od niego rezygnacji ze stanowiska, czemu przeciwstawiał się i do 21 lutego tj. pełnił poprzednie funkcje.

Konserwatywna Bawarska Partia Ludowa (Bayerische Volkspartei, BVP) wraz z prawicowymi kręgami nacjonalistycznymi rozpoczęła przeciw Eisnerowi antysemicką kampanię oczerniającą nazywając go przywódcą „żydowsko-bolszewickiej” rewolucji w Monachium. 19 lutego 1919 roku marynarze pod przywództwem Konrada Lottera usiłowali Kurta Eisnera bezskutecznie odsunąć od władzy. Kurt Eisner został zastrzelony 21 lutego 1919 roku przez studenta hrabiego Antona von Arco auf Valley gdy był w drodze na posiedzenie nowego parlamentu. Zamachowiec został postrzelony przez ochronę Eisnera i ujęty. Urnę z prochami Kurta Eisnera złożono na Cmentarzu Wschodnim (Ostfriedhof) w Monachium. Mowę pogrzebową wygłosił m.in. Gustav Landauer. W 1933 roku nacjonaliści przenieśli urną na Nowy Cmentarz Żydowski (Neuer Israelitischer Friedhof) w Monachium.

Pamiątkowy kamień na Cmentarzu Wschodnim w Monachium. Źródło: Wikimedia Commons

Dzieła (wybór)

• Eine Junkerrevolte (Powstanie Junkrów), 1899.
• Professor Rubeks Puppenheim, 1900.
• Wilhelm Liebknecht, 1900.
• Christliche Arbeiterpflichten (Chrześcijańskie obowiązki pracownicze), 1903.
• Das Ende des Reichs (Koniec Rzeszy), 1907.
• Fichte, 1914.
• Die neue Zeit (Nowy czas), 2 tomy, 1919.

Literatura

• Ritthaler, Anton, "Eisner, Kurt" w: Neue Deutsche Biographie 4 (1959), s. 422-423 [Online-Version]; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118529706.html#ndbcontent