Elisabeth Hauptmann

Elisabeth Hauptmann (ur. 20 czerwca 1897 w Peckelsheim koło Warburga (Westfalia); zm. 20 kwietnia 1973 w Berlinie Wschodnim) – pisarka, tłumaczka i współpracowniczka Bertolta Brechta (1898–1956). Wywarła istotny wpływ na tworzenie „teatru epickiego” Bertolta Brechta poprzez gruntowne studiowanie teatru wschodnioazjatyckiego.

Grób Elisabeth Hauptmann na cmentarzu Dorotheenstädtischer Friedhof w Berlinie
Grób Elisabeth Hauptmann na cmentarzu Dorotheenstädtischer Friedhof w Berlinie.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Clemens Hauptmann;
  • Matka : Josephine Diestelhorst;
  • Małżeństwo : 1) w 1931 z Friedrichem Hacke (rozwód 03.1932), 2) 09.02.1949 z Paulem Dessau (rozwód 1952).

Życiorys

Elisabeth Hauptmann urodziła się 20 czerwca 1897 r. Peckelsheim koło Warburga jako córka lekarza wiejskiego Clemensa Hauptmanna i jego żony Josephine, która była Amerykanką. Uczęszczała do szkoły podstawowej w Peckelsheim, potem do liceum, w latach 1912–18 do seminarium nauczycielskiego w Droyßig koło Zeitz, gdzie w 1918 r. zdała egzamin dla nauczycieli. Od 1918 do 1922 r. uczyła w Lipce ((niem. Linde) koło Złotowa (niem. Flatow). Podczas tamtejszego pobytu przeżyła militaryzację niemieckich stowarzyszeń wolontariuszy, obserwowała wzrastający nacjonalizm i ciężkie życie polskich robotników sezonowych. Później napisała w swoim pamiętniku, że przeżycia z tego okresu otworzyły jej oczy oraz były edukacją polityczną i społeczną, która nie była możliwa w Westfalii oddalonej od spornej granicy wschodniej.

W 1922 r. udała się do Berlina, aby studiować. Ponieważ nie otrzymała wsparcia finansowego od rodziny, pracowała jako sekretarka najpierw u architekta, a potem u pisarza H.G. Scheffa. Przez przyjaciół zetknęła się z ruchem marksistowskim i w 1924 r. poznała Bertolta Brechta (1898–1956). Od początku 1925 roku została jego stałą współpracowniczką, sekretarką i tłumaczką. Od 1925 do 1927 roku była asystentką wydawcy Gustava Kiepenheuera (1880–1949), aby z Brechtem ukończyć i przygotować do druku jego pierwszy zbiór wierszy Postylla domowa (Die Hauspostille).

Ostatecznie sama została pisarką i współpracownicą Brechta. Między obojga powstała intensywna współpraca literacka. Liczne sztuki i wiersze Brechta są jej pomysłami i często miała znaczny udział w ich realizacji. Dzięki związkowi z Brechtem wzmocnił się jej zwrot ku marksizmowi. W 1929 r. odbyła się premiera jej pierwszej sztuki Happy End. W tym samym roku wstąpiła do Komunistycznej Partii Niemiec (KPD). Była kierowniczką komórki w Charlottenburgu i zajmowała się wydawaniem oraz rozpowszechnianiem ulotek. W latach 1930–33 redagowała czasopismo „Versuche” wydawane przez Bertolta Brechta (zeszyty 1-8). W marcu 1931 r. wyszła za mąż za redaktora Friedricha Hacke, z którym rozwiodła się w marcu 1932 roku.

Po kilku przeszukaniach jej mieszkania przez nacjonalistów i krótkim pobycie w więzieniu w listopadzie 1933 r. Elisabeth Hauptmann uciekła końcem tego samego roku przez Paryż do Stanów Zjednoczonych, do rodziny siostry, która mieszkała w St.Louis. Wkrótce doszło do sporu z siostrą, ponieważ ta nie wykazywała zrozumienia dla komunizmu. W 1934 r. bezskutecznie szukała posady w nowojorskich wydawnictwach. Jesienią 1935 r. przebywała w Nowym Jorku, gdzie razem z Bertoltem Brechtem brała udział w inscenizacji jego sztuki według powieści Maksyma Gorkiego Matka. Życie rewolucjonistki Pelagii Własowej z Tweru (Die Mutter. Leben der Revolutionärin Pelagea Wlassowa aus Twer). Od 1935 r. poprawiła się jej sytuacja finansowa, gdy otrzymała posadę nauczycielki na Missouri University w St.Louis, gdzie uczyła do 1940 roku. W 1937 r. angażowała się w pracach niemiecko-meksykańskiej fundacji Spanienhilfe (SAH) w Nowym Jorku i pisała artykuły do wydawanego w Pradze antyfaszystowskiego czasopisma Antifaschistische Jugendzeitung (AJZ). Współpracowała także z antyfaszystowskim programem radiowym Labor Speaks Against Nazism, który nadawany był w lecie 1939 r. w St.Louis. W czerwcu 1940 r. otrzymała obywatelstwo amerykańskie.

Po przeprowadzeniu się do Kalifornii w 1940 r. współpracowała z antyfaszystowską grupą studentów utworzoną przy tamtejszym University of California. W 1941 r. przeprowadziła się do Nowego Jorku, gdzie była niezależną pisarką, tłumaczką i współpracowniczką Brechta. Od ok. 1941 do 1946 r. żyła z Horstem W. Baerensprungiem (1893–1952), z którym pisała dla CBS-Kurzwelle słuchowiska antynazistowskie. W 1943 r. ponownie współpracowała z Brechtem w Los Angeles i Nowym Jorku. Od 1944 r. pracowała w Nowym Jorku dla antyfaszystowskiej grupy Council for a Democratic Germany. Po powrocie Baerensprunga do Niemiec zamieszkała w Los Angeles, gdzie poznała kompozytora Paula Dessau (1894–1979).

9 października 1948 r. Elisabeth Hauptmann opuściła Stany Zjednoczone i wróciła do Europy. Początkowo przebywała w Hadze, od jesieni 1948 do lutego 1949 r. w Lipsku i Brunszwiku, a od lutego 1949 r. w Berlinie. 9 lutego 1949 r. poślubiła Paula Dessau. W tym samym roku wstąpiła do Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec (niem. Sozialistische Einheitspartei Deutschlands, SED). W latach 1950–54 pracowała ponownie jako niezależna pisarka, tłumaczka i współpracowniczka Bertolta Brechta i od 1949 do 1956 r. redagowała jego czasopismo „Versuche” (zeszyty 9–18). W 1952 r. zrezygnowała z obywatelstwa amerykańskiego i rozwiodła się z Paulem Dessau. Od 1954 r. była dramaturgiem i literackim współpracownikiem Berliner Ensemble i razem z Benno Bessonem (1922–2006) opracowywała liczne spektakle. Po śmierci Brechta kontynuowała tłumaczenia i opracowania sztuk dla Berliner Ensemble, a razem z Ericiem Bentleyem (ur. 1916) tłumaczyła dzieła Bertolta Brechta na język angielski. W latach 1957–60 pełniła funkcję sekretarza partyjnego SED w Berliner Ensemble. Od 1958 do 1967 r. uczestniczyła w wydaniu Pism zebranych (Gesammelte Werke) Bertolta Brechta.

W 1961 r. Elisabeth Hauptmann otrzymała nagrodę literacką Lessing-Preis der DDR. Dzięki popularności pism Brechta na Zachodzie poprawiła się jej sytuacja finansowa. W testamencie stwierdziła, że nigdy nie otrzymała od Brechta pensji ani honorarium autorskiego i tantiem za udział w tworzeniu kilku jego sztuk, w których miała duży udział. Tutaj wymieniła Człowiek jak człowiek (Mann ist Mann), Ten, kto mówi »tak« (Der Jasager) i Matka. Życie rewolucjonistki Pelagii Własowej z Tweru (Die Mutter. Leben der Revolutionärin Pelagea Wlassowa aus Twer), w której przede wszystkim pierwsza scena jest jej autorstwa. Opera za trzy grosze (Die Dreigroschenoper) była pierwszą sztuką, za którą prawdopodobnie otrzymała jakieś wynagrodzenie. W testamencie Elisabeth Hauptmann zapisała swoją bibliotekę i wartościowe materiały takie jak manuskrypty Brechta, listy i fotografie Akademii Sztuki w Berlinie. Udziały z tantiem za Operę za trzy grosze zapisała przyjaciółce Margaret Mynatt alias Bianca Minotti, prawa do Happy End otrzymała jej rodzina amerykańska, a pozostałe udziały podzieliła pomiędzy inne osoby.

Elisabeth Hauptmann zmarła 20 kwietnia 1973 roku w Berlinie. Jej grób znajduje się na cmentarzu Dorotheenstädtischen Friedhof. Po śmierci pisarki jej spadkobiercy procesowali się o większe tantiemy, ale nie byli w stanie wystarczająco wykazać jej udziału w innych pracach Bertolta Brechta.

Literatura

  • „Hauptmann, Elisabeth” w Wer war wer in der DDR? 5 wydania. Tom 1, Ch. Links, Berlin 2010, ISBN 978-3-86153-561-4.
  • Astrid Horst, Klaus Völker: Prima inter pares. Elisabeth Hauptmann – die Mitarbeiterin Bertolt Brechts. Königshausen & Neumann 1997, ISBN 978-3884796856.

Linki

Autor: Roman Penkała