Adam Elsheimer

Adam Elsheimer (także Elzheimer, podpisywał się jako Ehlsheimer; ur. 18 marca 1578 w Frankfurcie nad Menem, zm. 11 grudnia 1610 w Rzymie) – niemiecki malarz, rysownik i grafik. Dotąd znanych jest 40 jego obrazów oraz 30 rysunków i gwaszy. Najbardziej znanym dziełem Elsheimera jest frankfurcki ołtarz św. Krzyża (Kreuzaltar) składający się z 7 tablic, którego środkową część stanowi  Adoracja Krzyża. (wyznanie ewangelickie, od 1606 katolickie)

Adam Elsheimer self portrait 01
Adam Elsheimer, autoportret, Galeria Uffizi we Florencji.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Adam, mistrz krawiecki z Wörrstadt koło Elsheim (Hesja Nadreńska), od 1577 obywatel Frankfurtu;
  • Matka: Martha z domu Reuß z Frankfurtu;
  • Żona: od 22.12.1606 Carla Antonia de Stuarda.

Życiorys i twórczość

Adam Elsheimer był najstarszym z dziesięciu dzieci Antona Elsheimera i Marii z domu Reuß. Przez pięć lat uczył się u frankfurckiego malarza Philippa Uffenbacha, dzięki któremu poznał twórczość Albrechta Dürera i Matthiasa Grünewalda. Trwały wpływ na jego przyszłą działalność wywarli przybyli z Holandii do Frankfurtu malarze pejzażyści Lucas van Valckenborch i Gillis van Coninxloo.

W 1598 roku wędrował do Monachium, potem do Wenecji, gdzie pracował w warsztacie Johanna Rottenhammera. Z prac weneckich malarzy duże wrażenie zrobiły na nim obrazy Jacopo Belliniego, Giorgione, Paolo Veronese i Jacopo Tintoretto. W 1600 roku osiadł w Rzymie, gdzie pozostał do końca życia. Dzięki sztuce i miłemu usposobieniu zyskał wielkie poważanie. Wpłynął zarówno na włoskich, jak i niderlandzkich malarzy (Saraceni, Gentileschi, Tassi, Jan i Jacob Pynas, Lastmann, Breenbergh). W Rzymie do grona jego przyjaciół należeli m.in. wysoko ceniony malarz Paul Bril i lekarz Johannes Faber. Również Rubens, przebywający w tym czasie w Rzymie, go chwalił i podziwiał.

Adam Elsheimer - Die Flucht nach Ägypten (Alte Pinakothek)
Ucieczka do Egiptu, 1609.
Źródło: Wikimedia Commons

W Rzymie Adam Elsheimer odnalazł pełną jedność i klarowność przestrzennej kompozycji, moc i pełnię plastycznej formy, bezpośredniość i obiektywizm wobec natury oraz intensyfikację światła, co uczyniło go jednym z twórców malarstwa barokowego. Jest w tym porównywany z Caravaggio. W tworzonych pracach zajmował się tematami religijnymi i mitologicznymi. Jego bezpośrednie przedstawienie krajobrazu w zupełnie nowym sensie wywierało szczególny wpływ, aż do czasów Rembrandta i Claude'a Lorraina. W większości tworzył obrazy małego formatu na blasze miedzianej i jedynie Potop (Sintflut) jest sygnowany. Był też uzdolnionym rysownikiem i rytownikiem. Wcześnie zaczęto kopiować, naśladować jego obrazy oraz rozpowszechniać w formie rycin.

W Wiecznym Mieście Elsheimer był członkiem Akademii Świętego Łukasza. Pomimo uznania jakim go darzono, żył w bardzo skromnych warunkach, nie stworzył wiele prac i nie osiągnął sukcesu finansowego. Jednym z jego uczniów był Hendrick Goudt, który wykonał miedzioryty siedmiu obrazów swojego mistrza, dzięki czemu Elsheimer stał się znany w Europie. Przez długi przyjaciela, prawdopodobnie Hendricka Goudta, trafił do więzienia. Wkrótce po zwolnieniu z więzienia załamało się jego zdrowie i zmarł.

Adam Elsheimer został pochowany w bazylice św. Wawrzyńca in Lucina w Rzymie, gdzie na jednej z kolumn znajduje się obecnie poświęcona mu tablica pamiątkowa, na której chwalono go jak jednego z pierwszych, który używał teleskop podczas malowania gwieździstego nieba.

Dzieła (wybór)

Adam Elsheimer 012
Adoracja krzyża, ok 1600.
Źródło: Wikimedia Commons
  • Czarownica, ok. 1596/98, 13,5 x 9,8 cm, blacha miedziana, Royal Collection
  • Święta Elżbieta opiekująca się chorymi, ok. 1597, 27,6 x 20 cm, blacha miedziana, Wellcome Library
  • Ołtarz domowy z sześcioma scenami z życia Marii Panny, ok. 1598, 26 x 21, 12 x 10 (lewe i prawe), 10 x 21 cm (dolny), blacha miedziana, Galeria Malarstwa w Berlinie
  • Nawrócenie Pawła, ok. 1598, 19,7 x 25,1 cm, blacha miedziana, Städelsches Kunstinstitut und Städtische Galerie, Frankfurt nad Menem
  • Sen Jakuba, ok. 1598, 19,5 × 26,1 cm, blacha miedziana, Städelsches Kunstinstitut und Städtische Galerie, Frankfurt nad Menem
  • Chrzest Chrystusa, ok. 1599, 28,1 x 21 cm, blacha na miedzi, National Gallery, London
  • Paweł na Malcie, ok. 1598/99, 17 x 21,3 cm, blacha miedziana, National Gallery, London
  • Adoracja Krzyża (środkowa część ołtarza frankfurckiego), ok. 1600, 48,5 x 36 cm, blacha miedziana, Städelsches Kunstinstitut und Städtische Galerie, Frankfurt nad Menem
  • Pożar Troi, ok. 1600/02, 36 x 50 cm, blacha miedziana, Stara Pinakoteka, Monachium
  • Potop, ok. 1600, 26,5 x 34,8 cm, blacha miedziana, Städelsches Kunstinstitut und Städtische Galerie, Frankfurt nad Menem
  • Ucieczka do Egiptu, ok. 1605, 9,8 x 7,6 cm (owal), posrebrzana blacha miedziana, Kimbell Art Museum, Fort Worth
  • Jutrzenka (Aurora), ok. 1606, 17 × 22,5 cm, blacha miedziana, Muzeum Historyczne, Frankfurt nad Menem
  • Ucieczka do Egiptu, ok. 1609, 31 x 41 cm, blacha miedziana, Stara Pinakoteka, Monachium

Literatura

Linki

Autor: Roman Penkała