Hans Fallada

Hans Fallada, właściwie Rudolf Wilhelm Friedrich Ditzen (ur. 21 lipca 1893 w Greifswaldzie; zm. 5 lutego 1947 w Berlinie) – niemiecki pisarz. Już w pierwszej opublikowanej w 1920 roku powieści Der junge Goedeschal Rudolf Ditzen użył pseudonim Hans Fallada, który powstał w nawiązaniu do dwóch baśni braci Grimm. Imię nawiązuje do baśni Szczęśliwy Hans (Hans im Glück) a nazwisko do mówiącego konia Falando z baśni Gęsiareczka (Die Gänsemagd).

Najpóźniej od 1931 roku, począwszy od powieści Bauern, Bonzen und Bomben, Fallada zajął się krytyką społeczną. Światowy sukces powieści I cóż dalej, szary człowieku?, która opowiada o społecznym awansie urzędnika u schyłku Republiki Weimarskiej, jak również późniejsze dzieła Wilk pośród wilków, Każdy umiera w samotności i wydana pośmiertnie powieść Pijak zostały zaliczone do tzw. literackiej Nowej Rzeczowości. (wyznanie ewangelickie, później dysydent) .

Erich Ohser Hans Fallada 1943
Hans Fallada (1943).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Wilhelm Ditzen (1852–1937), sędzia;
  • Matka: Elisabeth (1868–1951), córka pastora Otto Emila Lorenza;
  • Rodzeństwo: starsze siostry Elisabeth i Margarete oraz młodszy brat Ulrich;
  • Żona: 1) od 1929 (rozwód 1944) Anna Issel (– 1901), 2) od 1945 Ursula z domu Boltzenthal (1921–1958), wdowa Losch;
  • Dzieci: 2 synów Ulrich (1930–2013) i Achim (ur. 1940) oraz 2 córki bliźniaczki Edith (1933, zmarła po urodzeniu) i Lore (1933–1951) z pierwszego małżeństwa.

Życiorys

Od 1899 roku Hans Fallada mieszkał z rodzicami w Berlinie, gdzie w latach 1901–1906 uczył się w Prinz-Heinrichs-Gymnasium w Schönebergu , a później w Bismarck-Gymnasium w Wilmersdorf. Po przeprowadzeniu się rodziny do Lipska był do 1911 roku uczniem tamtejszego Königin-Carola-Gymnasium. W 1911 roku został uczniem Gymnasium Fridericianum w Rudolstadt. Z przyjacielem Hannsem Dietrichem von Necker postanowił 17 października 1911 roku popełnić podwójne samobójstwo w pojedynku. Przy wymianie strzałów zmarł von Necker, podczas gdy ciężko ranny Fallada przeżył. Został oskarżony o zabójstwo i umieszczony w klinice psychiatrycznej w Tannenfeld. Z powodu niepoczytalności oskarżenie wycofano. Fallada opuścił gimnazjum bez zdania matury.

Na początku I wojny światowej zgłosił się do służby wojskowej jako ochotnik, ale został odrzucony jako „trwale niezdolny”. Z powodu uzależnienia alkoholowego i morfinizmu od 1917 do 1919 przebywał w placówkach odwykowych i prywatnych sanatoriach, przeważnie w Posterstein. Na ten okres przypadły też pierwsze próby literackie, które okazały się niepowodzeniem. Ponieważ w Posterstein Fallada ukończył naukę prowadzenia gospodarstwa rolnego, mógł później pracować jako zarządca majątku rolnego, ale także jako naukowy pracownik pomocniczy Izby Rolniczej w Szczecinie, a potem jako urzędnik w spółce uprawiającej ziemniaki. Z powodu alkoholizmu i morfinizmu dopuścił się defraudacji, w wyniku czego w 1923 roku skazano go na trzy miesiące więzienia. W 1926 roku otrzymał karę dwóch i pół roku więzienia za oszustwa.

Po zwolnieniu z więzienia poznał w Hamburgu Annę Issel, z którą ożenił się w następnym roku. Po ślubie małżonkowie żyli początkowo oddzielnie. Anna u swojej matki w Hamburgu, a Fallada w Neumünster, gdzie pracował od października 1928 roku jako reklamodawca i reporter dla gazety General-Anzeiger.

Fallada-Haus
Dom Hansa Fallady w Carwitz.
Źródło: Wikimedia Commons

Po ukazaniu się powieści Bauern, Bonzen und Bomben (1931) odniósł pierwszy sukces literacki i za radą wydawcy Ernsta Rowohlta zamieszkał z rodziną w pobliżu Berlina. Początkowo mieszkali w Neuenhagen, później w Berkenbrück. Rowohlt zatrudnił Fallada na półetatu w wydawnictwie, dzięki czemu pisarz mógł bez trudności materialnych poświęcić się pracy pisarskiej. W 1932 roku powstała powieść I cóż dalej, szary człowieku?, która zyskała międzynarodowe uznanie. W 2016 roku ukazało się w wydawnictwie Aufbau-Verlag nowe nieskrócone wydanie powieści – pierwszy raz tak opublikowana, jak ją Fallada napisał.

W marcu 1933 roku został zadenuncjowany przez najemców, byłych właścicieli jego domu, w miejscowym oddziale SA i na krótko trafił do aresztu. Po opuszczeniu więzienia opuścił dom w Berkenbrück i jeszcze w 1933 kupił dom we wsi Carwitz niedaleko małego miasteczka Feldberg w Meklemburgii. Tam napisał kolejne powieści, m.in. społeczno-krytyczną powieść Czyż nie ma powrotu?, w której opisał doświadczenia z więzienia w Neumünster. Nacjonaliści dopuścili do publikacji książki, ponieważ była skierowana przeciwko traktowaniu więźniów w Republice Weimarskiej – która przez nacjonalistów nazywana była pogardliwie „czasem systemu” („Systemzeit“).

W 1938 roku poznał 18-letnią Marianne Portisch (1920–2003), później znaną jako Marianne Wintersteiner, autorkę kilku biografii kobiecych, która ze względów politycznych musiała uciekać z Czechosłowacji. W Berlinie miała zostać nauczycielką tańca. Po skaleczeniu kolana trafiła do placówki leczniczej Heilanstalten Hohenlychen, gdzie poznał ją Fallada. Powstała między nimi głęboka miłość platoniczna, która trwała prawie do końca jego życia. Na jej 19 urodziny Fallada podarował jej manuskrypt Pechvogel und Glückskind.

Miłość do Hansa Fallady skłoniła Marianne Wintersteiner do napisania powieści autobiograficznej, która ukazała się w 1978 roku w odcinkach w austriackiej gazecie prowincjonalnej. W marcu 2017 roku została ona wydana przez Gunnara Müller-Waldecka pt. So fang es heimlich an.

5 lipca 1944 roku Fallada rozwiódł się z żoną. W czasie sporu z byłą żoną bardzo pijany Fallada strzelił 28 sierpnia 1944 roku z pistoletu w stół. W wyniku tego oskarżono go o usiłowanie zabójstwa i 4 września 1944 skierowano na obserwację psychiatryczną w oddziale Landesanstalt Neustrelitz-Strelitz. Tutaj Fallada napisał manuskrypt powieści Pijak. 13 grudnia 1944 roku został zwolniony.

W okresie nacjonalizmu Fallada dostosował częściowo swoje dzieła do wymogów ówczesnych władz. Jego książka Wilk pośród wilków postrzegana była jako krytyka Republiki Weimarskiej i pozytywnie oceniana, a przez Josepha Goebbelsa nawet chwalona. Natomiast Alfred Rosenberg ocenił ją bardzo krytycznie i wciągnął ją na listę książek zakazanych. W okresie III Rzeszy książki Fallady należały do najczęściej czytanych i sprzedawanych.

Po rozwodzie Hans Fallada żył z 23-letnią, młodą zamożną wdową Ursulą „Ulla“ Losch (1921–1958). Losch i Fallada byli oboje uzależnieni od alkoholu. Podobnie jak on wcześniej także ona była morfinistką. Ursula szukała pociechy w morfinie, a on w alkoholu. Fallada i Losch pobrali się 1 lutego 1945 roku. W 1945 roku Fallada był przez krótki czas burmistrzem w Feldbergu. Potem z żoną przeprowadził się do Berlina, gdzie na prośbę Johannesa R. Bechera pracował w gazecie Tägliche Rundschau. Dzięki wsparciu Bechera zamieszkał z innymi prominentnymi artystami w odizolowanej dzielnicy Majakowskiring, co opisał w powieści Zmora (1947).

Od 1946 roku Fallada coraz bardziej ulegał morfinizmowi. Również jego uzależniona żona prosiła w zachowanym liście kolegę poetę i lekarza Gottfrieda Benna o morfinę. W styczniu 1946 roku Fallada udał się do prywatnej kliniki w Neu-Westend, dokąd dwa tygodnie później przybyła też jego żona. W marcu oboje zwolniono. 1 maja Fallada podjął próbę samobójczą, którą udaremnił jego sąsiad. Nastąpił kolejny pobyt w placówce leczniczej w Niederschönhausen. W grudniu 1946 roku Fallada trafił do berlińskiej kliniki Charité. W ciągu jednego miesiąca napisał tam ostatnią powieść Każdy umiera w samotności, w której przedstawił autentyczny los małżeństwa Otto i Elisy Hampel, którzy wydawali i rozpowszechniali ulotki przeciwko Hitlerowi, a po denuncjacji zostali straceni. Książka ukazała się w 1947 roku w wersji bardzo skróconej i przerobionej przez wydawcę. Od 2009 roku nastąpiły jej liczne tłumaczenia oparte na pierwotnym tekście Fallady. Na podstawie tej powieści nakręcono kilka filmów.

10 stycznia 1947 roku Fallada został ponownie skierowany do Niederschönhausen, gdzie zmarł 5 lutego 1947 roku z powodu morfinizmu. W akcie zgonu napisano „śmierć w wyniku niewydolności serca”. Pochowany został na cmentarzu Friedhof Pankow III w Berlin-Niederschönhausen, a dzięki staraniom Anny Ditzen jego szczątki przeniesiono w 1981 roku na stary cmentarz w Carwitz.

Od 1981 roku miasto Neumünster przyznaje Nagrodę im. Hansa Fallady (Hans-Fallada-Preis).

Dzieła (wybór)

  • Der junge Goedeschal, 1920
  • Anton und Gerda, 1923
  • Bauern, Bonzen und Bomben, 1931
  • Kleiner Mann, was nun?, 1932 (I cóż dalej, szary człowieku?, przeł. Zofia Petersowa. Warszawa : M. Fruchtman, 1936)
  • Wer einmal aus dem Blechnapf frißt, 1932 (pol. wyd. Czyż nie ma powrotu?)
  • Wir hatten mal ein Kind, 1934 (pol. wyd. Gdybyśmy mieli dziecko, przeł. Melania Wasermanówna. Warszawa: M. Fruchtman, 1937)
  • Märchen vom Stadtschreiber, der aufs Land flog, 1935
  • Altes Herz geht auf die Reise, 1936
  • Hoppelpoppel - wo bist du?, 1936
  • Wolf unter Wölfen, 1937 (pol. wyd. Wilk pośród wilków, przeł. Marceli Tarnowski. Warszawa: „Plan")
  • Geschichten aus der Murkelei, 1938
  • Der eiserne Gustav, 1938 (pol. wyd. Żelazny Gustaw, przeł. Emilia Bielicka i Teresa Jętkiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967)
  • Süßmilch spricht, 1938
  • Kleiner Mann – großer Mann, alles vertauscht, 1939
  • Süßmilch spricht. Ein Abenteuer von Murr und Maxe, 1939
  • Der ungeliebte Mann, 1940
  • Das Abenteuer des Werner Quabs, 1941
  • Damals bei uns daheim, 1942
  • Heute bei uns zu Haus, 1943
  • Der Trinker, 1944 (pol. wyd. Pijak, przeł. Bogdan Baran. Warszawa: Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik", 2012)
  • Jeder stirbt für sich allein, 1947 (pol. wyd. Każdy umiera w samotności, przeł. Daria Kuczyńska-Szymala. Katowice: Sonia Draga, 2011)
  • Der Alpdruck, 1947 (pol.wyd. Zmora, przeł. Dariusz Guzik. Katowice : Wydawnictwo Sonia Draga, 2016)
  • Ein Mann will nach oben, 1953 (pol. wyd. Człowiek z aspiracjami, przeł. Daria Kuczyńska-Szymala. Katowice: Sonia Draga, 2015)
  • Die Stunde, eh´du schlafen gehst, 1954
  • Junger Herr – ganz groß, 1965

Literatura

  • Tom Crepon: Leben und Tode des Hans Fallada. Ullstein, Frankfurt am Main, Berlin und Wien 1984, ISBN 3-548-27529-X.
  • Ulrich „Uli“ Ditzen: Mein Vater und sein Sohn. Aufbau, Berlin 2004. ISBN 3-351-02993-4.
  • Schmidt-Wiegand, Ruth, "Fallada, Hans" w: Neue Deutsche Biographie 5 (1961), s. 17; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd118531905.html#ndbcontent

Linki

  • Christoph Werner: „Hans Fallada” w: Kultur-Blog »Leipzig-Lese«, 20. Mai 2015 (dostęp 20.02.2020).
  • Biografia w de.eikipedia.org