Felix Mendelssohn Bartholdy

Jakob Ludwig Felix Mendelssohn Bartholdy (ur. 3 lutego 1809 w Hamburgu; zm. 4 listopada 1847 w Lipsku) – niemiecki kompozytor, pianista i organista okresu romantyzmu. Jako dyrygent ustanowił nowe standardy, które w dużej mierze oddziałują do dzisiaj. Wystawiał dzieła Georga Friedricha Händla (1685–1759) i Jana Sebastiana Bacha (1685–1750), przez co istotnie przyczynił się do ponownego ich odkrycia i kształtowania zrozumienia dla „klasycznej” epoki niemieckiej muzyki. (wyznanie mojżeszowe, od 1816 ewangelickie)

Felix Mendelssohn Bartholdy
Portret Felixa Mendelssohna-Bartholdyego wykonany przez Eduarda Magnusa, 1846.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Abraham (1776–1835, od 1812 Mendelssohn Bartholdy, od 1822 wyznanie ewangelickie), bankier, syn Mosesa Mendelssohna (1729-1786); matka Lea Salomon (1777-1842, od 1822 Felicia Pauline), córka bankiera Levina (Louisa) Jacoba Salomona (1738–83) i Bilki (Bella) Itzig (od 1812 Bartholdy, 1749–1824); wujek Jakob Ludwig Salomon Bartholdy (1779–1825), dyplomata; rodzeństwo Fanny (1805-1847), Rebecka (1811-1858) i Paul (1812-1874); – ożenił się we Frankfurcie nad Menem w 1837 z Cécile (1817–53), córką duchownego ewangelicko-reformowanego Franza Augusta Jeanrenauda (1788–1819) i Elisabeth Souchay (1796–1871); miał 2 synów i 2 córki.

Życiorys

Dzieciństwo (1809–1824)

Mendelssohn Bartholdy 1821
Felix Mendelssohn-Bartholdy w wieku 12 lat. Autor Carl Joseph Begas, 1821.
Źródło: Wikimedia Commons

Felix Mendelssohn Bartholdy pochodził z szanowanej i zamożnej żydowskiej rodziny Mendelssohnów. Jego dziadkiem był filozof Moses Mendelssohn (1729-1786), a ojcem bankier Abraham (1776–1835). Matka Lea z domu Salomon była córką berlińskiego bankiera. Po ślubie w 1804 r. Abraham i Lea Mendelssohn przenieśli się z Berlina do Hamburga, gdzie 3 lutego 1809 r. urodził się Felix jako ich drugie dziecko. Po zajęciu Hamburga przez Francuzów rodzina przeprowadziła się w 1811 r. do Berlina.

Wszystkie dzieci Abrahama Mendelssohna zostały od dzieciństwa wychowane w wierze chrześcijańskiej i 21 marca 1816 r. ochrzczone w kościele ewangelicko-reformowanym. Rodzice przyjęli chrześcijaństwo sześć lat później. Podczas chrztu Felix otrzymał imiona Jakob i Ludwig. Poza tym do nazwiska rodowego dołączono dzieciom „chrześcijańskie” nazwisko Bartholdy, które Jakob Salomon, brat Lei, pruski poseł w Rzymie, przyjął w czasie własnego chrztu. Felix Mendelssohn konfirmowany był w 1825 r. w berlińskim kościele Parochialkirche.

Pierwsze lekcje muzyki Felix i Fanny otrzymali od matki, której matka (ich babcia) była uczennicą ucznia Bacha Johanna Philippa Kirnbergera (1721–1783). Także babka cioteczna obojga dzieci, Sara Levy, córka berlińskiego aktora dworskiego Daniela Itziga (1723–1799) przekazywała im tradycje bachowskie jako uczennica Carla Philippa Emanuela Bacha (1714–1788) i mecenaska Wilhelma Friedemanna Bacha (1710–1784). Następną nauczycielką Felixa i Fanny była francuska pianistka Marie Bigot ( 1786–1820) podczas ich kilkumiesięcznego pobytu w Paryżu w 1816 roku. Po powrocie do Berlina od 1816 r. uczyli się gry na fortepianie u Ludwiga Bergera (1777–1839), a na skrzypcach i altówce u kapelmistrza Carla Wilhelma Henninga (1784–1867). Później gry na skrzypcach uczył się u Eduarda Rietza (1802–1832), brata Juliusa Rietza (1812–1877). Ogólnym wykształceniem dzieci zajmował się Karl Wilhelm Ludwig Heyse (1797–1855), ojciec pisarza Paula Heyse (1830–1914).

Publicznie Felix wystąpił pierwszy raz 24 października 1818 r. jako pianista. Duży wpływ wywarł na niego uczący go od 1819 r. harmonii i kontrapunktu Carl Friedrich Zelter (1758–1832), który propagował muzyką Bacha w Berlińskiej Akademii Śpiewaczej (Berliner Singakademie), w której chórze Felix śpiewał od kwietnia 1819 roku. Już w 1820 r. powstały pierwsze kompozycje, symfonie na orkiestry smyczkowe, sonaty fortepianowe, pieśni, sonata na skrzypce i fortepian, kawałki organowe, jak również muzyka kameralna. Tylko w owym roku napisał prawie 60 utworów. Trwałe wrażenie na Felixie zrobił podczas pobytu w 1821 r. w Berlinie Carl Maria von Weber (1786–1826). W tym samym roku stworzył m.in. pięć trzyczęściowych symfonii smyczkowych, czterogłosowe motety, jednoaktowe śpiewogry Soldatenliebschaft i Die beiden Pädagogen oraz część śpiewogry Die wandernden Komödianten.

Mendelssohn bei Goethe
Młody Felix Mendelssohn-Bartholdy u Goethego, 1821. 
Źródło: Wikimedia Commons

W 1821 r. Felix Mendelssohn Bartholdy poznał w Weimarze, jako towarzysz podróży Carla Friedricha Zeltera, Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832). Między starym poetą a młodym muzykiem powstała ścisła zażyłość, która przetrwała do końca życia Goethego. W 1822 r. spotkał w Kassel Ludwiga Spohra (1784–1859), a we Frankfurcie Johanna Nepomuka Schelble (1789–1837), z którym się zaprzyjaźnił.

Po powrocie z podróży rodzinnej do Szwajcarii zaczął organizować w 1822 r. w rodzinnym domu regularne „muzyki niedzielne” (Sonntagsmusik). W tym celu powołana została mała orkiestra, której członkami byli muzycy z orkiestry dworskiej. On sam grał na fortepianie albo zlecał to Fanny, podczas gdy siostra Rebecca śpiewała, a brat Paul grał na wiolonczeli. Do słuchaczy zaliczali się oprócz Zeltera także Alexander von Humboldt (1769–1859), Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770–1831) i August Boeckh (1785–1867). Dla zespołu pisał małe kawałki, w październiku 1822 powstał Kwartet fortepianowy c-moll, który wydrukowany został jako op. 1. Poza tym skomponował kilka operetek, z których Die beiden Neffen oder Der Onkel aus Boston premierę miała z okazji jego 15 urodzin podczas „muzyki niedzielnej” w 1824 roku. Między 3 a 31 marca 1824 r. skomponował swoją pierwszą właściwą symfonię (op. 11, c-moll), a krótko po tym Kwartet fortepianowy h-moll (op. 3). Na ten okres przypada też początek jego dozgonnej przyjaźni z Ignazem Moschelesem (1794–1870).

Młodość (1825–1829)

Po ukończeniu nauki u Zeltera podróżował z ojcem w 1825 r. do Paryża, aby uzyskać opinię Luigi Cherubiniego (1760–1842) na temat jego talentu jako muzyka. Ten wyraził się o nim bardzo pochlebnie i polecił ojcu, aby umożliwił mu dalszą karierę muzyczną. Podczas pobyty w Paryżu poznał też innych znanych muzyków, m.in. Ferenca Liszta (1811–1886), Conradina Kreutzera (1780–1849) i Giacomo Meyerbeera (1791–1864).

Felix Mendelssohn z ojcem wrócił w maju 1825 r. do Berlina i podróż przerwał na drugą wizytę u Goethego, w którego domu wykonał Kwartet h-moll zadedykowany wielkiemu poecie. 10 sierpnia 1825 r. ukończył dwuaktową operę Die Hochzeit des Camacho.

Późnym latem 1825 r. rodzina Mendelssohnów wprowadziła się do nowego domu w Berlinie (dzisiaj znajduje się tam Bundesrat), w którego ogrodzie znajdowała się sala mieszcząca kilkuset ludzi, gdzie odtąd miała miejsce „muzyka niedzielna”. Teraz do kręgu przyjacielskiego należeli także Gustav Droysen (1808–1884) oraz Adolph Bernhard Marx (1795–1866), który doradzał Felixowi przy komponowaniu uwertury Sommernachtstraum (op. 21). 29 kwietnia 1827 r. osobiście dyrygował premierą uwertury w Szczecinie. Również w 1826 r. powstał mistrzowski oktet op. 20.

Blick auf Florenz - Aquarell von Felix Mendelssohn 1830
Florencja. Akwarela wykonana przez Felixa Mendelssohna-Bartholdyego w wieku 21 lat, 1830.
Źródło: Wikimedia Commons

W 1827 r. Felix Mendelssohn Bartholdy ubiegał się o przyjęcie na uniwersytet w Berlinie. Ponieważ nie uczęszczał do żadnej szkoły, za radą Heysego przedstawił tłumaczenie komedii Dziewczyna z Andros (Andria) (Das Mädchen von Andros) Terencjusza, które wydał drukiem. Na uniwersytecie słuchał wykładów Hegla, geografa Carla Rittera (1779–1859) i prawnika Eduarda Gansa (1797–1839). Oprócz studiów prowadził regularnie niedzielne koncerty i śpiewał w Akademii Śpiewaczej. Dla relaksu grał chętnie w szachy i bilard, uważany był za świetnego jeźdźca, pływaka i tancerza. Cały czas w młodości był pod surowym okiem rodziców, którzy stawiali mu wielkie wymagania. Ten wysoki etos pracy nie opuścił go przez całe życie.

W swojej twórczości kompozytorskiej był pod wpływem pisma Über Reinheit der Tonkunst (O czystości muzyki, 1825) Antona Friedricha Justusa Thibauta (1772–1840), którego odwiedził w 1827 r. w Heidelbergu podczas letniej podróży nad Ren. Jego pismo programowe miało na celu reanimację starej włoskiej muzyki ludowej w stylu a cappella, co doprowadziło u Felixa Mendelssohna do zajęcia się muzyką ludową. Jeszcze ważniejsze było dla niego zajmowanie się pracami Jana Sebastiana Bacha (1685–1750). Kiedy w 1823 r. otrzymał na urodziny odpis Pasji według św. Mateusza rozpoczął przygotowywania do jej wystawienia. Próbował pozyskać Zeletera do realizacji swojego planu i po początkowym sprzeciwie Zelter zapewnił mu współpracę Akademii Śpiewaczej. Jesienią 1827 r. rozpoczął najpierw prywatne próby, a 11 marca 1829 r. miało miejsce, w stulecie prapremiery, pod kierownictwem Felixa Mendelssohna jedno z trzech wystawień tego utworu w berlińskiej Akademii Śpiewaczej. Partię Jezusa wykonywał Eduard Devrient (1801–1877). Dzięki temu Felix Mendelssohn zainicjował renesans muzyki bachowskiej.

Pierwsze koncerty (1829–1832)

W celu uzupełnienia wykształcenia muzycznego i kompozytorskiego ojciec zapewnił mu trzyletnią podróż, która w kwietniu 1829 r. rozpoczęła się pobytem w Anglii. W Filharmonii Londyńskiej zaprezentował swoją I Symfonię c-moll, uwerturę Sommernachtstraum i występował także jako pianista. Już wówczas został mianowany honorowym członkiem Royal Philharmonic Society. Przy okazji tego pobytu powstał ścisły związek z angielskim życiem muzycznym, który zaowocował dziewięcioma dalszymi podróżami do Anglii. Mendelssohn był jednym z niewielu niemieckich kompozytorów, którzy wywarli wpływ na XIX-wieczną muzykę angielską.

Po zakończeniu sezonu koncertowego w Londynie, w czasie którego dał koncert charytatywny na rzecz cierpiących ubóstwo Ślązaków, podjął razem z przyjacielem Klingemannem wędrówkę po Szkocji. W czasie oglądania kaplicy Marii Stuart powstała idea skomponowania, ukończonej dopiero w 1842 r., III Symfonii a-moll, nazywanej Symfonią "Szkocką". W czasie wycieczki do pieczary zwanej Grotą Fingala na wyspie Staffa, wchodzącą w skład archipelagu Hebrydy powstał projekt uwertury koncertowa h-moll, op. 26, zwanej Die Hebriden (Hebrydy). Oprócz innych kompozycji skomponował po powrocie do Londynu, gdzie musiał się zatrzymać z powodu rannej nogi, wodewil Die Heimkehr aus der Fremde, który zadedykował swoim rodzicom z okazji srebrnej rocznicy ślubu. Późną jesienią 1829 r. wrócił do Berlina, gdzie z okazji 300-lecia Konfesji augsburskiej (łac. Confessio Augustana) skomponował V Symfonię D-dur/d-moll "Reformacyjną", op. 107. W tym czasie według Eduarda Devrienta (1801–1877) zaproponowano Felixowi profesurę muzyki na uniwersytecie w Berlinie, ale na to stanowisko Mendelssohn polecił przyjaciela Adolpha Bernharda Marxa (1795–1866).

W połowie maja 1830 Felix Mendelssohn Bartholdy wyruszył w podróż do Włoch, która trwała do lipca 1832 roku. Rozpoczął ją wizytą w Weimarze u Goethego, dwa miesiące przebywał w Monachium, gdzie skomponował Koncert fortepianowy g-moll op. 25 i go wystawił. W Wiedniu pozostał ponad miesiąc, gdzie zaprzyjaźnił się z muzykami Aloysem Fuchsem (1799–1853) i Franzem Xaverem Hauserem (także František Hauser, 1794–1870). Przez Wenecję i Florencję dotarł do Rzymu, gdzie przede wszystkim studiował starowłoską muzykę wokalną. W Rzymie pracował nad kantatą Die erste Walpurgisnacht, jak również IV Symfonią A-dur "Włoską", op. 90. Przez Szwajcarię wrócił w lecie 1831 r. do Monachium, gdzie flirtował z pianistką i kompozytorką Delphine von Schauroth (po ślubie Hill-Handley, 1813–1887), której poświęcił Koncert fortepianowy nr 1 g-moll op. 25. W Monachium otrzymał zlecenie na operę dla tamtejszego teatru dworskiego. Z Monachium udał się przez Düsseldorf do Paryża, gdzie przybył w grudniu. Przebywał tutaj często z Fryderykiem Chopinem (1810–1849), Ferdinandem von Hillerem (1811–1885), François-Antoinem Habeneckiem (1781–1849), Ferencem Lisztem (1811–1886) i innymi muzykami paryskimi. Jego uwertura Sommernachtstraum była niepowodzeniem w Paryżu, prowadzono próby V Symfonii D-dur/d-moll "Reformacyjnej", op. 107, ale jej nie wystawiono. Po wyleczeniu ciężkiego schorzenia podróżował wiosną 1832 r. do Londynu.Tutaj odniósł kolejne sukcesy jako kompozytor i dyrygent. W katedrze św.Pawła (St Paul's Cathedral) koncertował na organach. Po zgonach Goethego i Zeltera, które nim wstrząsnęły, wrócił w lipcu 1832 r. do Berlina. Za namową rodziny ubiegał się o zwolnione przez Zeltera stanowisko w Akademii Śpiewaczej. Jednak kierownikiem Akademii został Carl Friedrich Rungenhagen (1778–1851), przy czym wyraźną rolę odegrały tendencje antysemickie. Pod kierownictwem Rungenhagena Akademia straciła na uznaniu i ostatecznie inne berlińskie stowarzyszenia chóralne ją przewyższyły.

Berlin, Düsseldorf i Frankfurt (1832–1835)

Felix Mendelssohn Bartholdy Denkmal Leipzig 2011
Pomnik Felixa Mendelssohna-Bartholdyego w Lipsku.
Źródło: Wikimedia Commons

Początkiem 1833 r. przyjął propozycję kierowania 15 Dolnoreńskim Festiwalem Muzycznym (Niederrheinisches Musikfest) w Düsseldorfie. Jednak najpierw pojechał ponownie do Londynu, gdzie 13 maja dyrygował premierą swojej IV Symfonii A-dur "Włoskiej", op. 90. Podczas Dolnoreńskiego Fesiwalu Muzycznego oprócz VI Symfonii F-dur "Pastoralnej" op. 68 i uwertury Leonora (tzw. "Leonora III") Ludwiga van Beethoven (1770–1827) wystawił pierwszy raz na scenie niemieckiej oratorium Izrael w Egipcie Georga Friedricha Händla (1685–1759), którego oryginalny rękopis skopiował w Londynie. Dzięki temu przyczynił się do renesansu niemieckiej muzyki barokowej. Wielki sukces festiwalu muzycznego przyniósł mu posadę dyrektora muzycznego miasta Düsseldorfu. Miał tutaj pieczę nad muzyką kościelną katolików i protestantów, jak również kierował miejscowymi stowarzyszeniami muzycznymi. Od końca 1833 do końca 1834 r. działał obok Karla Leberechta Immermanna (1796–1840) w teatrze w Düsseldorfie jako kapelmistrz, gdzie przede wszystkim dyrygował operami.

W tym czasie powstały pierwsze Pieśni bez słów (Liedern ohne Worte) Mendelsohna, którymi zapoczątkował nowy, odnoszący sukcesy typ liryki instrumentalnej. Porównywalne działanie miały powstałe później Pieśni do śpiewania w plenerze (Sechs Lieder, im Freien zu singen, 1839). W 1834 r. kierował 16 Dolnoreńskim Festiwalem Muzycznym (Niederrheinisches Musikfest) w Kolonii, w którym udział wzięli także Chopin i Hiller. W tym samym roku powołano go do Berlińskiej Akademii Sztuki i przez to został pierwszy raz w Niemczech uhonorowany. Ukończył oratorium Paulus, które już w 1831 r. zostało zamówione przez frankfurcki chór Cäcilienverein. W Zielone Świątki 1835 r. kierował 17 Dolnoreńskim Festiwalem Muzycznym (Niederrheinisches Musikfest) w Kolonii, gdzie obecna była także jego rodzina i berlińscy przyjaciele.

Lipsk (1835–1841)

W styczniu tego samego roku Felix Mendelssohn Bartholdy otrzymał propozycję stanowiska dyrektora muzycznego Gewandhausu w Lipsku, które objął 1 września. Mendelssohn wprowadził systematyczne szkolenie orkiestry i angażował wyśmienitych solistów jako gości. Oprócz współczesnej muzyki wystawiał przede wszystkim mało znane wówczas dzieła Bacha i Händla, jak również Beethovena. W okresie lipskim rozwinęła się jego przyjaźń z Robertem Schumannem (1810–1856) i jego żoną Clarą (1819–1896).

Śmierć ojca w listopadzie 1835 r. wpędziła go w depresję, z której wyleczył się dopiero, gdy w lecie 1836 we Frankfurcie poznał przyszłą żonę Cécile Jeanrenaud. Wiosną tego roku dyrygował podczas Dolnoreńskiego Festiwalu Muzycznego w Düsseldorfie premierą Paulusa. Z powodu choroby przyjaciela Johanna Nepomuka Schelble (1789–1837) objął w lecie tegoż roku kierownictwo chórem Cäcilienverein. Po ślubie w marcu 1837 r. i podróży poślubnej udał się w lecie do Birmingham, gdzie dyrygował oratorium Paulus. Sukces tego utworu uczynił go czołowym kompozytorem Europy.

W 1838 r. rozpoczął w Lipsku serię Koncertów historycznych (Historischen Konzerte), w czasie których zapoznawał słuchaczy z muzyką Bacha i Händla oraz w chronologicznym następstwie z dziełami kolejnych kompozytorów, aż do czasów jemu współczesnych. W 1839 r. wystawił także Symfonię C-dur Franza Schuberta (1797–1828), którą w Wiedniu odkrył Schumann. W okresie lipskim skomponował m.in. pieśni dla chóru mieszanego Do śpiewania w plenerze (Im Freien zu singen), Da Israel aus Ägypten zog oraz II Symfonię B-dur "Pieśń pochwalna" (Lobgesang), op. 52, którą wysoko cenił, a która była za jego życia ostro krytykowana. W następnym roku rozwinął plany założenia konserwatorium w Lipsku i był współinicjatorem wzniesienia pomnika Bacha. W lecie 1840 r. ponownie przebywał w Birmingham.

Berlin (1841–1845)

Za namową Christiana Karla Josiasa von Bunsena (1791–1860) i Alexandra von Humboldta (1769–1859) król Prus Fryderyk Wilhelm IV Hohenzollern (1795–1861) powołał w 1841 r. Felixa Mendelsohna do Berlina na stanowisko generalnego dyrektora muzycznego Prus i kierownika oddziału muzycznego w Akademii Sztuki. Jednak nie mógł tam zrealizować idei poprawy powszechnego kształcenia muzycznego. Również nie powiodła się próba reorganizacji Sekcji Muzycznej Akademii Sztuki. Zamiast wypełniania powierzonych mu obowiązków, na osobiste polecenie króla mógł pracować jako wolny kompozytor; stworzył dla Ludwiga Tiecka (1773–1853) muzykę do spektakli Antygona, Edyp w Kolonie, Atalia oraz uwerturę Sen Nocy Letniej op.61 (Ein Sommernachtstraum).

Kiedy nie przyjął zlecenie króla na napisanie muzyki do Eumenid Ajschylosa, pogorszyły się jego stosunki z monarchą. Ostatecznie nadal pozostał do dyspozycji króla, ale nie był już na stałe związany z Berlinem. Jedynym zadaniem była odtąd reorganizacja i kierowanie Berlińskim Chórem Katedralnym (Berliner Domchor). Od grudnia 1842 r. do sierpnia 1843 r. został urlopowany i w tym czasie przebywał przeważnie w Lipsku. Otrzymaną tam propozycję objęcia stanowiska kantora chóru Thomanerchor odrzucił. W lecie 1842 r. przebywał ponownie w Anglii, gdzie często spotykał się z królową Wiktorią i księciem Albertem.

Ostatnie lata w Lipsku

W 1843 r. mógł, dzięki otrzymanemu legatowi króla Saksonii, zrealizować założenie Konserwatorium Lipskiego, które 3 kwietnia zostało otworzone jako „Musikschule” w budynku Gewandhausu. Pierwszymi nauczycielami byli Mendelssohn (gra na fortepianie i kompozycja), Moritz Hauptmann (1792–1868, teoria muzyki), Ferdinand David (1810–1873, gra na skrzypcach), Robert Schumann (1810–1856, gra na fortepianie i kompozycja), Carl Ferdinand Becker (1804–1877, gra na organach), Christian August Pohlenz (1790–1843, nauka śpiewu). Po odejściu Schumanna z Lipska w 1843 r. w Konserwatorium uczył Ignaz Moscheles (1794–1870). Dzięki tej kadrze pedagogicznej Konserwatorium szybko zyskało renomę najlepszej szkoły muzycznej w Niemczech w XIX wieku.

Po czasowym pobycie w Berlinie wiosną 1844 r. znowu przebywał w Londynie, gdzie dyrygował sześcioma koncertami w tamtejszej filharmonii. W tym czasie pracował także nad Koncertem skrzypcowym e-moll op. 64, który w marcu 1845 r. pierwszy raz w Lipsku zagrał David. Jesienią wrócił do Berlina, gdzie na własną prośbę został zwolniony z dotychczasowych obowiązków i początkiem grudnia udał się do Frankfurtu, aby bardziej poświęcić się rodzinie i komponowaniu. Pracował tu przede wszystkim nad oratorium Elias op. 70.

Grabkreuz.von.Felix.Mendelssohn.Bartholdy
Krzyż na grobie Felixa Mendelssohna-Bartholdyego.
Źródło: Wikimedia Commons

Dopiero jesienią 1845 r. podjął ponownie działalność w Lipsku. Dyrygował tutaj premierą Koncertu fortepianowego a-moll Schumanna, a 14 lutego 1846 r. wystawił uwerturę Tannhäuser Richarda Wagnera (1813–1883). W maju tegoż roku kierował kolejny raz Dolnoreńskim Festiwalem Muzycznym, tym razem w Akwizgranie (Aachen). 26 sierpnia 1846 r. kierował premierą oratorium Elias w Birmingham, które odniosło wielki sukces.

W tym czasie pojawiły się u Mendelssohna problemy zdrowotne. Cierpiał na migrenę, przybrała na sile jego wrodzona porywczość. W tej sytuacji postanowił zrezygnować z lipskich urzędów i poświęcić się wyłącznie komponowaniu. 18 marca 1847 r. kierował ostatni raz orkiestrą Gewandhausu. W Londynie, w obecności pary królewskiej, dyrygował w lecie nową wersją Eliasa. Bardzo wstrząsnęła nim wiadomość o śmierci siostry Fanny, która zmarła 14 maja 1847. Na jej cześć skomponował we wrześniu Kwartet smyczkowy f-moll op. 80. 7 października napisał muzykę do wiersza Josepha von Eichendorffa (1788–1857),Nachtlied op. 71.

28 października 1847 r. Felix Mendelssohn-Bartholdy miał pierwszy udar mózgu, w wyniku którego został częściowo sparaliżowany i stracił świadomość. Drugi udar nastąpił 3 listopada, po którym zmarł w Lipsku 4 listopada. Ciało kompozytora przetransportowano do Berlina i pochowano obok siostry Fanny na cmentarzu Dreifaltigkeitskirchhof I.

Dzieła (wybór)

Utwory religijne wokalno-instrumentalne

  • Magnificat, 1822.
  • Te Deum D-dur, na 2 głosy solo, 2 chóry i b.c., 1826.
  • Christe, du Lamm Gottes, kantata chorałowa na chór i orkiestrę, 1827.
  • Tu es Petrus, op. 111, na chór i orkiestrę, 1827.
  • Jesu, meine Freude, kantata chorałowa na 2 chóry i orkiestrę, 1828.
  • Wer nur den lieben Gott lässt walten, kantata chorałowa na głos solo, chór i orkiestrę, 1829.
  • O Haupt voll Blut und Wunden, kantata chorałowa na bas solo, chór i orkiestrę, 1830.
  • Vom Himmel hoch, kantata chorałowa na sopran i baryton solo, chór i orkiestrę, 1830.
  • Nicht unserm Namen, Herr, (Psalm 115) op. 31, na sopran, tenor i baryton solo, chór i orkiestrę, 1830.
  • Wir glauben all' an einen Gott, kantata chorałowa na chór i orkiestrę, 1831.
  • Ach Gott, vom Himmel sieh' darein, kantata chorałowa na chór i orkiestrę, 1832.
  • Te Deum A-dur, na sopran, alt, tenor i bas solo, chór i organy, 1832.
  • Responsorium et Hymnus, op. 121, na tenor solo, chór męski, wiolonczelę i organy, 1833.
  • Paulus, op. 36, ortorium, 1836.
  • Wie der Hirsch schreit nach frischem Wasser, (Psalm 42), op. 42, na sopran, 2 tenory, 2 basy, organy i orkiestrę, 1837.
  • Kommt, laßt uns anbeten, (Psalm 95), op. 46, na 2 soprany, tenor, bas, chór i orkiestrę,1838.
  • Da Israel aus Ägypten zog, (Psalm 114), op. 51, na 2 chóry i orkiestrę, 1839.
  • 3 Hymny, op. 96, na głosy solowe, chór i orkiestrę, 1842.
  • Salve Regina, na sopran i smyczki, 1842.
  • Singet dem Herrn ein neues Lied, (Psalm 98), op. 91, na 2 chóry, organy i orkiestrę, 1843.
  • 3 Psalmy, op. 78, na 3 chóry, 1844.
  • Lauda Sion, op. 73, na sopran, alt, tenor, bas, chór i orkiestrę, 1846.
  • 5 Motetów, op. 79, na chór, 1846.
  • Die Deutsche Liturgie, na 2 chóry, 1846.
  • Elias, op. 70, oratorium.
  • Erde, Hölle und Himmel („Christus“), op. 97, oratorium (nieukończone).

Orkiestrowe

  • I Symfonia c-moll, op. 11, 1824.
  • II Symfonia B-dur "Pieśń pochwalna", op. 52, 1840.
  • III Symfonia a-moll "Szkocka", op. 56, 1830-1831/1842.
  • IV Symfonia A-dur "Włoska", op. 90, 1833.
  • V Symfonia D-dur/d-moll "Reformacyjna", op. 107, 1830.

Utwory kameralne

  • Kwartet smyczkowy nr 1 Es-dur, op. 12.
  • Kwartet smyczkowy nr 2 a-moll, op. 13.
  • Kwartet smyczkowy nr 3 d-moll, op. 44/1.
  • Kwartet smyczkowy nr 4 e-moll, op. 44/2.
  • Kwartet smyczkowy nr 5 Es-dur, op. 44/3.
  • Kwartet smyczkowy nr 6 f-moll, op. 80.
  • Kwartet fortepianowy d-moll.
  • Kwartet fortepianowy c-moll.
  • Kwartet fortepianowy f-moll.
  • Kwartet fortepianowy h-moll.
  • Trio fortepianowe c-moll.
  • Trio fortepianowe d-moll.
  • Fuga Es-Dur na kwartet smyczkowy.

Literatura

  • Elise Polko: Erinnerungen an Felix Mendelssohn-Bartholdy: Ein Künstler- u. Menschenleben. Brockhaus, Leipzig 1868.
  • Eric Werner: Mendelssohn. Leben und Werk in neuer Sicht. Atlantis Musikbuch-Verlag, Zürich 1980.
  • Christoph Schwingenstein: Mendelssohn-Bartholdy, Felix w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 17, Duncker & Humblot, Berlin 1994, ISBN 3-428-00198-2, s. 53–58.

Linki