Jean Henri Samuel Formey

Jean Henri Samuel Formey (także Johann Heinrich Samuel Formey; ur. 31 maja 1711 r. w Berlinie; zm. 8 marca 1797 r. tamże) - teolog ewangelicko-reformowany, pisarz, filozof i historyk. Współpracował przy »Encyclopédie« Denis'a Diderot'a (1713-1784) i d'Alembert'a.

Jean Henri Samuel Formey
Jean Henri Samuel Formey.
Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys ↑

Jean Henri Samuel Formey pochodził z kolonii zbiegłych z Francji hugenotów. Studiował teologię i filozofię i został pastorem ewangelicko-reformowanym w Brandenburgii. W 1737 r. powołano go jako nauczyciela do gimnazjum francuskiego w Berlinie i w 1739 r. otrzymał tam posadę profesora filozofii.

Podczas reorganizacji Pruskiej Akademii Nauk Pierre Louis Moreau de Maupertuis (1698-1759) wprowadził go do niej jako historiografa, a w 1748 r. został jej stałym sekretarzem. Do tego od 1778 r. był sekretarzem księżniczki Henriette Marie von Brandenburg-Schwedt (1702-1782) i otrzymał tytuł pruskiego radcy tajnego.

Formey napisał liczne pisma w języku francuskim z zakresu historii i polityki, teologii i homiletyki, filozofii i pedagogiki. W filozofii jego punkt widzenia zbliżony był do Christiana Wolffa (1679-1754) i Gottfrieda Wilhelma Leibniza (1646-1716), a polemizował z Denis'em Diderot'em i Jeanem-Jacques'iem Rousseau (1712-1778). Poza tym jego pisma filozoficzne noszą filozoficzno-religijne i etyczno-psychologiczne piętno swojego okresu. Jean Henri Samuel Formey pisał liczne eseje psychologiczne i etyczne do Mémoires de l'académie royale des sciences de Berlin, do wielkiej encyklopedii francuskiej Encyclopédie ou Dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers , do Nouvelle bibliothèque germanique i Journal littéraire de l'Allemagne. Zredagował również czterotomową historię Pruskiej Akademii Nauk pt. »Memoiren und Auszüge zur Geschichte der Akademie« (1761).

Dzieła (wybór) ↑

  • Recueil des pièces sur les affaires de l’élection du roi de Pologne. 1732.
  • Correspondance entre deux amis sur la succession de Juliers et de Bergues. 1738.
  • Mémoires pour servir à l’histoire et au droit public de Pologne. 1741.
  • Panégyrique du roy. 1745.
  • Sermon pour la dédicace de cette école. 1747.
  • Essai sur la perfection. 1751.
  • Sermons prononcés en quelques circonstances extraordinaires. 1755.
  • Les Avantages de la vieillesse. 1759.
  • Défense de la religion et de la législation pour servir de suite à l’Anti-Émile. 1764.
  • Entretiens psychologiques. 1769.
  • Encyclopédie des enfans. 1784.

Literatura ↑

  • Arthur Richter: „Formey, Samuel”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 7, Duncker & Humblot, Leipzig 1877, s. 156.

Linki ↑

Autor: Roman Penkała