Frank Wedekind

Frank Wedekind
Frank Wedekind.
Źródło: Wikimedia Commons

Frank Wedekind (ur. 24 lipca 1864 w Hanowerze jako Benjamin Franklin Wedekind, zm. 9 marca 1918 w Monachium) – niemiecki pisarz, dramaturg i aktor. Jego koncepcje dramaturgiczne wyszły poza styl naturalizmu i utorowały drogę dla teatru anty-iluzjonistycznego.(wyznanie ewangelickie)

Genealogia

  • Ojciec: Friedrich Wilhelm Wedekind (1816–1888), ginekolog;
  • Matka: Emilie Kammerer (1840–1916), córka Friedricha Kammerera;
  • Rodzeństwo: Armin Francis (ur. 1863, lekarz), William Lincoln (ur. 1866, farmer i konsul w Johannesburgu), Frida Marianne Erika (1868–1944, śpiewaczka operowa), Donald Lenzelin (1871–1908, pisarz) i Emilie Richenza (ur. 1876);
  • Żona: od 1906 Tilly Newes, (1886–1970), aktorka;
  • Dzieci: córki Anna Pamela (1906–1986) i Epiphanie Kadega „Kadidja“ Mathilde Franziska (1911–1994); nieślubny syn Friedrich Strindberg (ur. 1897) ze związku z Fridą Strindberg, żoną Augusta Strindberga; nieślubny syn Frank Zellner-Wedekind (ur. 1902) z gosposią w domu rodzinnym Hildegard Zellner

Życiorys

Po rewolucji w 1848/49 pochodzący z Dolnej Saksonii Friedrich Wilhelm Wedekind (1816–1888) wywędrował do San Francisco, gdzie zgromadził pokaźny majątek. Poznał tam młodszą o 25 lat śpiewaczkę Emilie Kammerer (1840–1916), którą poślubił. W San Francisco urodził się im syn Armin, a po powrocie do Hanoweru w Niemczech w 1864 kolejny syn Frank. W 1872 ojciec, jako przeciwnik cesarstwa wilhelmińskiego postanowił opuścić Hanower i wyjechać do Szwajcarii, gdzie kupił zamek Lenzburg w kantonie Argowia. Od wczesnego dzieciństwa Franklin Wedekind pisał wiersze. Od 1879 roku uczył się w szkole kantonalnej w Aarau. Z powodu złych wyników w nauce od 1881 podążał indywidualnym tokiem nauczania. Po maturze w 1884 studiował literaturę niemiecką i francuską w Lozannie. Jeszcze w tym samym roku przeniósł się do Monachium, gdzie zgodnie z wolą ojca rozpoczął studia prawnicze. Tam zaprzyjaźnił się z poetą Karlem Henckellem.

Gdy ojciec dowiedział się, że syn większość czasu spędza w kawiarniach i teatrach oraz pracuje jako pisarz i publicysta zamiast studiować prawo przestał od października 1886 płacić jego rachunki. W tej sytuacji Franklin Wedekind podjął w listopadzie pracę u szwajcarskiego fabrykanta Juliusa Maggi, dla którego pisał teksty reklamowe. Od 1887 do 1890 żył w Zurychu, Berlinie i Monachium. Do kręgu jego znajomych należeli pisarze Carl i Gerhart Hauptmann, Otto Julius Bierbaum, Oskar Panizza i Hanns von Gumppenberg. Otrzymany spadek po śmierci ojca w 1888 zapewnił mu kilkuletnią niezależność finansową. Wiosną 1891 wydał dramat Przebudzenie wiosny (Frühlings Erwachen). Na okładkę użył Frank Wedekind, jak się odtąd nazywał, rysunek wówczas nieznanego malarza Franza Stucka. Dzieło to zajmuje się seksualnością młodzieży w środowisku mieszczańskim. W grudniu tego samego roku udał się do Paryża, gdzie zaczął pracę nad dramatem Lulu, co zaprowadziło go w 1894/95 do Londynu. Kobiety, erotyka i seksualność stały się głównymi tematami jego życia.

Frank Wedekind, "Im heiligen Land" (Simplicissimus 1898)
Satyryczny wiersz W świętym kraju.
Źródło: Wikimedia Commons

Po powrocie do Monachium w 1896 został współpracownikiem Alberta Langena w czasopiśmie satyrycznym „Simplicissimus”, gdzie publikował pod różnymi pseudonimami m.in. jako „Hieronymos“. Teraz w Monachium spotkał m.in. Jakoba Wassermanna, Korfiza Holma, Thomasa Manna i Thomasa Theodora Heine. W 1898 Frank Wedekind pierwszy raz wystąpił jako aktor w roli doktora Schön w swojej tragedii Duch ziemi (Erdgeist, 1895) w „Ibsen Theater” w Lipsku. W październiku tego samego groziło Wedekindowi aresztowanie z powodu „obrazy majestatu”. Powodem tego stała się publikacja wiersza satyrycznego W świętym kraju (Im heiligen Land), w którym kpił z palestyńskiej podróży cesarza Wilhelma II. Wedekind uciekł do Paryża, ale gdy w 1899 wrócił do Niemiec został aresztowany i skazany na sześć miesięcy więzienia. Karę odbył od września 1899 do lutego 1900 w więzieniu w Königstein.

Po zwolnieniu w Monachium założył z innymi artystami kabaret „Die Elf Scharfrichter”, gdzie śpiewał własne pieśni i ballady przy akompaniamencie gitary. Wedekind występował także jako aktor we własnych sztukach, które prowokowały mieszczańską publikę groteskowymi przedstawieniami. W 1902 znana stała się jego ballada o straszliwej zbrodni Zarżnąłem ciotkę (Ich habe meine Tante geschlachtet…). W tym samym roku wystawiono kilka jego dramatów np: w Monachium Król Nicolo czyli takie jest życie König Nicolo oder So ist das Leben, Markiz von Keith (Marquis von Keith), a w Berlinie Max Reinhardt zaprezentował Ducha ziemi. W 1902 ukończył sztukę Puszka Pandory (Die Büchse der Pandora), której premiera miała miejsce 1904, jednocześnie z publikacją książki w wydawnictwie Bruno Cassirera. Jednak pierwsze wydanie skonfiskowano z powodu rozwiązłości. W procesie przeciw autorowi i wydawcy został w 1906 uniewinniony od zarzutu rozpowszechniania pism nieobyczajnych.

Grave Wedekind Frank
Grób Franka Wedekinda.
Źródło: Wikimedia Commons

W 1905 poznał o dwadzieścia lat młodszą aktorkę Tilly Newes, która w Grazu występowała w roli Lulu. W 1906 ożenił się z nią i na ten sam rok przypada przełom w karierze artystycznej Wedekinda po berlińskiej premierze sztuki Przebudzenie wiosny w reżyserii Maxa Reinhardta. Wedekind stał się stałym bywalcem lokalu Torggelstuben, gdzie spotykał przyjaciół i znajomych m.in. pisarzy Ericha Mühsama i Waldemara Bonselsa. Po ukazaniu się Oaha, satyra satyry (Oaha, die Satire der Satire, w której krytykował wydawcę Alberta Langena doszło do ostatecznego zerwania z czasopismem „Simplicissimus”. Po wybuchu I wojny światowej została zaostrzona cenzura i prawie wszystkie sztuki Franka Wedekinda zakazano wystawiać i publikować, co przysporzyło mu kłopotów finansowych.

Frank Wedekind zmarł 9 marca 1918 w Monachium na skutek komplikacji po operacji wyrostka robaczkowego. Pochowany został na Cmentarzu Leśnym w Monachium. Jego pochówek, w którym udział wzięło wielu artystów (m.in. Bertolt Brecht) i liczne kobiety z monachijskiego „środowiska czerwonych świateł” (Rotlichtmilieu), stał się skandalem. Mowę nad grobem Wedekinda wygłosił Ludwig Ganghofer.

Dzieła (wybór)

  • Kinder und Narren, dramat, 1890. Późniejszy tytuł: Die junge Welt).
  • Frühlings Erwachen, dramat, 1891.
  • Erdgeist, dramat, 1895. W 1919 powstała wersja filmowa pt. Erdgift.
  • Der Marquis von Keith, dramat, 1901.
  • Der Tantenmörder, ballada o strasznej zbrodni, 1902.
  • So ist das Leben, dramat, 1902. Późniejszy tytuł: König Nicolo oder So ist das Leben.
  • Die Büchse der Pandora, dramat, 1902.
  • Totentanz,dramat, 1905. Późniejszy tytuł: Tod und Teufel.
  • Die Zensur, dramat, 1907/1908.
  • Franziska, dramat, 1911.
  • Bismarck, dramat, 1914/15.

Literatura

  • Artur Kutscher: Frank Wedekind: sein Leben und seine Werke. Müller, München 1922–1931.
  • Anatol Regnier: Frank Wedekind: Eine Männertragödie. Knaus, München 2008, ISBN 978-3-8135-0255-8.

Linki