Franciscus Cornelis Donders

Franciscus Cornelis Donders ( ur. 27 maja 1818 w Tilburgu w Brabancji Północnej; zm. 24 marca 1889 w Utrechcie) – holenderski fizjolog, prekursor w dziedzinie okulistyki i psychologii poznawczej.

Frans Cornelis Donders
Frans Cornelis Donders
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Jan Francis Donders (1755–1819), kupiec w Tilburgu w Brabancji Północnej;
  • Matka : Agnes Elisabeth Clara Hegh (1781–1853);
  • Żona : 1) od 24 lipca 1845 Ernestine Jacoba Adelheid Zimmerman (1819–1886), 2) od 4 października 1888 malarka Abrahamina (Bramine) Arnolda Louisa Hubrecht (1855–1913)
  • Dzieci : z pierwszego małżeństwa córka Maria Anna Theresia  (1846–1870).

Życiorys i twórczość

Franciscus Cornelis Donders był najmłodszym synem kupca Jana Francisa Dondersa i jego żony Agnes Elisabeth Clary Hegh. Od siódmego roku życia uczył się w szkole w Duizel. Był bardzo uzdolnionym dzieckiem i matka początkowo zamierzała, aby został katolickim duchownym. Jednak plany te zniweczył wybuch rewolucji belgijskiej w 1830 roku. W 1831 roku przeniósł się do francuskiej szkoły w Tilburgu, a stamtąd do łacińskiej szkoły w  Boxmeer.

Od 1835 roku był uczniem szkoły wojskowej i studentem medycyny na uniwersytecie w Utrechcie, gdzie jego nauczycielami byli  Nicolaas Cornelis de Fremery, Gerard Moll i Jacobus Ludovicus Conradus Schroeder van der Kolk. W 1840 awansował na oficera sanitarnego i lekarza garnizonowego w Vlissingen. Jeszcze w tym samym roku doktoryzował się 13 października 1840 roku na uniwersytecie w Lejdzie dysertacją pt. Dissertatio inauguralis sistens observationes anatomico-pathologicas de centro nervoso. W następnym roku przeniesiono go do Hagi, gdzie uznanie zyskał publikacjami w czasopiśmie medycznym Boerhaave. W tym czasie poszerzał także swoją znajomość literatury i sztuki.

W 1842 roku, mając zaledwie 24 lata, został docentem anatomii, histologii i fizjologii w szkole wojskowej w Utrechcie. Tutaj razem z  Gerardusem Johannesem Mulderem i Pieterem Hartingiem stworzył podstawy histochemii (mikrochemii) i wkrótce został jednym z głównych współtwórców teorii komórki jako podstawowej formy wszystkich tkanek, którą dopiero co zaproponowali Theodor Schwann i Matthias Jacob Schleiden. Zaczął prowadzić badania dotyczące ruchu ludzkiego oka, dzięki którym został pionierem okulistyki. W wygłoszonym w 1844 roku wykładzie na temat ciepłoty ciała zwierząt stwierdził, że jej regulacja nie zależy  bezpośrednio w rozwoju ciepła, lecz w chłodzeniu skóry. W wykładzie tym zawarł także definicję zasad zachowania energii.

15 października 1847 Franciscus Cornelis Donders  został profesorem nadzwyczajnym na uniwersytecie w Utrechcie.  Prowadził tutaj wykłady z zakresu medycyny sądowej, antropologii, higieny, przeprowadzał sekcje zwłok i założył laboratorium, w którym przeprowadzał liczne badania. W 1851 roku przebywał w Londynie, gdzie poznał okulistę Albrechta von Graefe, dzięki któremu jeszcze bardziej zainteresował się okulistyką. 3 lutego 1854 roku został profesorem zwyczajnym  medycyny, a w 1862 profesorem fizjologii. W roku akademickim 1852/53 pełnił funkcję rektora uniwersytetu w Utrechcie.

O uznaniu jakim był darzony świadczą przyznane doktoraty honoris causa przez uniwersytety w Cambridge, Edynburgu, Kordobie, Bolonii i  Wiedniu (1865). Otrzymał także kilka odznaczeń m.in. Order Lwa Niderlandzkiego i Order Domowy Nassauski Lwa Złotego. Był także członkiem wielu towarzystw naukowych m.in. w  Belgii, Anglii, Francji, Włoszech, Prusach, Saksonii, Bawarii, Rosji i od 1851 członkiem holenderskiej Akademii Nauk w Amsterdamie, w  której był w latach 1865–83 przewodniczącym oddziału matematyczno-przyrodniczego. Ponadto był członkiem korespondencyjnym Académie des sciences w Paryżu, Académie nationale de Médecine, Académie royale des Sciences, des Lettres et des Beaux-Arts de Belgique, Königlich Preußische Akademie der Wissenschaften w Berlinie, K. K. Österreichische Akademie der Wissenschaften w Wiedniu i wielu innych.

Naukowe przyczynki Dondersa o ruchu gałek ocznych, o zastosowaniu szkieł cylindrycznych i pryzmatycznych w ametropii i rozróżnienie między starczowzrocznością (presbiopia) a nadwzrocznością (dalekowzroczność) były przełomowym wkładem w badania nad okiem. W 1860 roku wprowadził szkła cylindryczne w celu skorygowania astygmatyzmu. Dzięki niemu zaczęto stosować zasadę, że okulary należy stosować i kupować zgodnie z zaleceniami okulisty, a nie obwoźnego handlarza. W 1863 roku zaprojektował pierwszy tonometr, przyrząd służący do pomiaru ciśnienia wewnątrz gałki ocznej. Razem z Hermannem von Helmholtzem i Albrechtem von Graefe uważany jest za ojca okulistyki. Rezultatem jego prac fizjologicznych jest odkrycie przestrzeni powietrznej między grzbietem języka a podniebieniem twardym, którą nazwano przestrzenią Dondersa.

Od niego wywodzi się też prawo Dondersa, które charakteryzuje każde położenie oka na orbicie przez dokładnie jeden obrót wokół osi optycznej, która wynika z odpowiedniego poziomego i pionowego kąta widzenia. Jego imieniem nazwano też badanie refrakcyjne metodą Dondersa sprawdzania ostrości wzroku przy pomocy tablic Snellena. Wynalazł fonokardiografię, obliczył czas trwania skurczu i obserwował przez szklaną płytkę krążenie krwi w mózgu. W 1859 roku założył szpital okulistyczny Nederlandsch Gasthuis voor behoeftigte en minvermogende ooglijders, który rozsławił razem z Hermanem Snellenem.

Franciscus Cornelis Donders był też pionierem chronometrii mentalnej (umysłu), w której badał czas reakcji na bodziec. Pierwsze eksperymenty w tym zakresie przeprowadził w 1868 roku. Stwierdził, że proste reakcje wymagają najmniejszego czasu reakcji, który był spowolniony dodatkowymi zadaniami umysłowymi i zabierał najwięcej czasu na zadania z selekcją. Jego metoda odejmowania została później opracowana przez innych. Terminem wprowadzonym przez Dondersa w 1857 roku jest  Retinitis pigmentosa (RP, retinopatia barwnikowa), obejmujący grupę schorzeń o charakterze dziedzicznym, postępującym i przebiegających ze zmianami zanikowymi siatkówki i utratą komórek siatkówki.

Donders utrzymywał kontakty z  Rudolfem Virchowem i Albertem von Köllikerem. Od 1845 roku redagował czasopismo medyczne Het Nederlandsch Lancet oraz pisał artykuły do Archiv für Anatomie und Physiologie, Zeitschrift der Chirurgie iMagazin der Augenheilkunde. 27 maja 1888 roku przeszedł na emeryturę. Wkrótce po tym doznał udaru i zmarł 24 marca 1889. 

Jego uczniem był fizjolog i anatom Wilhem Henke.

Literatura

  •  Barend Joseph Stokvis, „Levensbericht F.C. Donders”, Jaarboek van de Koninklijke Academie van Wetenschappen., Amsterdam,‎ , s. 1–35 (PDF).