Hans Freyer

Hans Freyer (ur. 31 lipca 1887 w Lipsku; zm. 18 stycznia 1969 w Ebersteinburgu koło Baden-Baden) - niemiecki socjolog, historyk i filozof. Był reprezentantem filozofii życia (Lebensphilosophie) i neoheglizmu. W okresie Republiki Weimarskiej należał do nurtu intelektualnego rewolucja konserwatywna i był przedstawicielem tzw. „nowej szkoły lipskiej”. (wyznanie luterańskie)

Hans Freyer, ok. 1925
Hans Freyer, ok. 1925.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Żona: Käthe z d. Lübeck;
  • Dzieci: 4.

Życiorys i działalność

Hans Freyer studiował w latach 1907-1911 teologię (jeden rok), ekonomię polityczną, historię i filozofię na uniwersytetach w Greifswaldzie i Lipsku, gdzie w 1911 roku doktoryzował się pracą pt. Geschichte der Geschichte der Philosophie im achtzehnten Jahrhundert (Historia historii filozofii w XVIII wieku). W latach 1914–18 brał udział w pierwszej wojnie światowej. W 1920 roku habilitował się w Lipsku z zakresu filozofii pismem Die Bewertung der Wirtschaft im philosophischen Denken des 19. Jahrhunderts (Ocena gospodarki w dziewiętnastowiecznej myśli filozoficznej). Po dwuletniej działalności pedagogicznej na uniwersytecie w Lipsku jako Privatdozent, został w 1922 profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Kilonii. Od 1925 do 1948 roku pracował na uniwersytecie w Lipsku jako profesor socjologii i od 1953 do 1955 roku uczył jako emeryt na uniwersytecie w Münster. Hans Freyer był w latach 1935–38 członkiem zwyczajnym i od 1938 do 1948 roku korespondencyjnym Saksońskiej Akademii Nauk.

Wczesne prace Freyera dotyczące filozofii życia wpłynęły na Jugendbewegung (ruch kulturalny młodych Niemców), z którego wyłonił się ruch młodzieżowy Wandervogel (Wędrowny ptak). Sam angażował się w kręgu Serakreis skupionym wokół wydawcy Eugena Diederichsa. W latach 1925–34 był przewodniczącym „Bundes Freunde der Schule am Meer” (Związek przyjaciół szkoły nad morzem) i powstałej z tego związku zreformowanej placówki edukacyjnej z internatem Schule am Meer na wyspie Juist.

Po przejęciu władzy przez reżim nazistowski Hans Freyer został w 1933 roku prezydentem Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego (Deutschee Gesellschaft für Soziologie), zastępując pełniącego do tej pory tę funkcję Ferdinanda Tönniesa. Pod jego kierownictwem towarzystwo zakończyło od 1934 roku aktywną działalność. Krytycy widzieli to jako akt podporządkowania władzy, a drudzy jako próbę ratowania organizacji przed kompromitacją. Wkrótce też katedrę socjologii na uniwersytecie w Lipsku przekształcono w katedrę nauk politycznych, a Hans Freyer został kierownikiem Instytutu Historii Kultury i Historii Powszechnej (Institut für Kultur- und Universalgeschichte). W ten sposób uczestniczył w politycznym wychowaniu studentów w duchu edukacji nazistowskiej.

Wprawdzie nie wstąpił do NSDAP, ale 11 listopada 1933 roku podpisał Deklarację lojalności profesorów niemieckich uniwersytetów i szkół wyższych wobec Adolfa Hitlera i państwa narodowosocjalistycznego (Bekenntnis der Professoren an den deutschen Universitäten und Hochschulen zu Adolf Hitler und dem nationalsozialistischen Staat). Niektórzy z jego uczniów, z którymi tworzył „szkołę lipską” (m.in. Arnold Gehlen, Karl Heinz Pfeffer i Helmut Schelsky) zostali członkami NSDAP. W 1934 roku należał do grona założycieli Komisji Filozofii Prawa. W latach 1935–44 był jednocześnie kierownikiem Niemieckiego Instytutu Kultury (Deutsches Kulturinstitut) w Budapeszcie i od 1941 prezydentem Niemieckiego Instytutu Naukowego (Deutsches Wissenschaftliches Institut). Jako profesor gościnny niemieckiej historii kultury wykładał od 1938 roku na uniwersytecie w Budapeszcie.

Po wojnie uczył nadal na uniwersytecie w Lipsku jako profesor socjologii. W rosyjskiej strefie okupacyjnej na liście pism zakazanych znalazły się następujące jego prace: Revolution von rechts (Rewolucja prawicy, 1931), Das politische Semester. Ein Vorschlag zur Universitätsreform (Semestr polityczny. Propozycja reformy uniwersytetu, 1933), Das geschichtliche Selbstbewußtsein des 20. Jahrhunderts (Społeczna samoświadomość XX wieku, 1937), a później dodatkowo już w NRD Der Staat (Państwo, 1925) i Pallas Athene (1935). Narastająca krytyka jego postawy w okresie nacjonalizmu przyczyniła się do utraty profesury i w 1948 roku wyjechał do Niemiec Zachodnich, gdzie początkowo pracował w wydawnictwie Brockhaus w Wiesbaden. Chociaż nie mógł być profesorem uniwersyteckim, to w latach 1953–63 uczył jako emeryt na Westfalskim Uniwersytecie Wilhelma w Münster. Dzięki zabiegom urzędującego przewodniczącego Leopolda von Wiese przyjęto go w 1951 roku ponownie do Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego. Hans Freyer należał do rady naukowej Instytutu Badań Przestrzennych (Institut für Raumforschung), a w 1954 roku pomagał przy zakładaniu instytutu socjologicznego na uniwersytecie w Ankarze.

W pismach powojennych należał nadal do przedstawicieli nurtu konserwatywnego i wywarł istotny wpływ na myślenie w nowo powstałej Republice Federalnej Niemiec. W marksizmie krytykował „iluzję postępu” społecznego. W przeciwieństwie do tego uważał wyobcowanie za „normalny stan” w społeczeństwie uprzemysłowionym. Był przeciwnikiem chiliazmu (nadejścia tysiącletniego panowania Królestwa Bożego). Opowiadał się za zachowaniem równowagi między negacją techniki a jej gloryfikacją. Jego poglądy miały duże znaczenie w epoce Adenauera.

Pisma Hansa Freyera (wybór)

We wczesnych pismach Hans Freyer rozwinął hierarchiczny model strukturalny społeczeństwa elitarnego, w którym wolność jednostki powinna ustąpić koncepcjom kolektywów, takich jak państwo i wspólnota narodowa. Zajmował się też w nich postępującą technizacją i rozwojem „teorii systemów wtórnych”.

  • Antäus. Grundlegung einer Ethik des bewussten Lebens (Anteusz. Podstawy etyki świadomego życia) Diederichs, Jena 1918.
  • Prometheus. Ideen zur Philosophie der Kultur (Prometeusz. Idee dotyczące filozofii kultury). Diederichs, Jena 1923.
  • Der Staat (Państwo). Rechfelden, Leipzig 1925. – Opisał tutaj powiązane ze sobą aspekty historii, które jego zdaniem wciąż się powtarzają: wiara, styl i państwo. Jego teoria opierała się w pewnych punktach na piśmie Gemeinschaft und Gesellschaft (Wspólnota i stowarzyszenie) Ferdinanda Tönniesa, którego jednak nie zacytował w swoim tekście. Ostatnie i jednocześnie najwyższe stadium idealnie podzielonego hierarchicznie państwa opisał – w przeciwieństwie do Tönniesa – z „przywódcą” („Führer“) na czele jako ideał wspólnoty. Najważniejszą zaletę tego państwa stanowiło to, że wszystkie siły wspólnoty mogą połączyć się w jedność. Ideologia ta odpowiadała rewolucji konserwatywnej i nacjonalizmowi.
  • Soziologie als Wirklichkeitswissenschaft. Logische Grundlegung des Systems der Soziologie (Socjologia jako nauka o rzeczywistości. Logiczne podstawy systemu socjologii), B. G. Teubner, Leipzig u. a. 1930. – Zajmował się tutaj korzeniami socjologii, które leżą w historii filozofii. Zgodnie z tym socjologia powinna analizować podstawy przemian społecznych w kategoriach historycznych i na tej podstawie ulepszać społeczeństwo, tzn. być nauką etyczno-filozoficzną.
  • Revolution von Rechts (Rewolucja prawicy). Diederichs, Jena 1931. – Powraca do ograniczenia wolności jednostki dla dobra wspólnoty.
  • Herrschaft und Planung. Zwei Grundbegriffe der politischen Ethik (Władza i planowanie. Dwa fundamentalne pojęcia etyki politycznej). Hanseatische Verlags-Anstalt, Hamburg 1933.
  • Pallas Athene. Ethik des politischen Volkes (Pallas Atena. Etyka narodu politycznego). Diederichs, Jena 1935.
  • Die politische Insel. Eine Geschichte der Utopien von Platon bis zur Gegenwart (Polityczna wyspa. Historia utopii od Platona do teraźniejszości). Bibliographisches Institut, Leipzig 1936.
  • Das geschichtliche Selbstbewußtsein des 20. Jahrhunderts (Społeczna samoświadomość XX wieku). H. Keller, Leipzig 1937.
  • Die weltgeschichtliche Bedeutung des 19. Jahrhunderts (Dziejowe znaczenie XX wieku). Lipsius & Tischer, Kiel 1951.
  • Theorie des gegenwärtigen Zeitalters (Teoria współczesnej epoki). Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart 1955. – Pismo to ukazało się w języku hiszpańskim, portugalskim, francuskim i greckim. Rozwinął w nim teorię społeczeństwa industrialnego. W nim opisuje wszystkie systemy społeczne przed uprzemysłowieniem jako rozwinięte „systemy pierwotne”, podczas gdy wiek przemysłowy jest „systemem wtórnym” świadomie stworzonym przez człowieka. Szczególnie zajmował się gwałtownym rozwojem społeczeństwa przemysłowego w XX wieku, nacechowanego rozwojem techniki, zastępowaniem małych firm przez wielkie koncerny i koncentracją mas ludzkich w wielkich aglomeracjach. Według autora państwo i społeczeństwo są coraz mniej od siebie oddzielone, a nauka zyskuje centralne znaczenie. Opisuje „system przemysłowy”, który wyrósł z rewolucji przemysłowej ok. 1800 roku jako podstawową zmianą epokową ludzkich stosunków. Ten okres światowej historii porównał z przejściem ludzkości z życia wędrownego do osiadłego. Stwierdził przy tym, że wcześniejsze opisy społeczeństwa industrialnego są aktualnie (1955) nieadekwatne i należy sformułować nowe pojęcia zasadnicze.
  • Der Mensch unserer Zeit (Człowiek naszych czasów), w Der Öffentliche Gesundheitsdienst. Bd. 18, Nr. 6, 1956, s. 210–220.
  • Das soziale Ganze und die Freiheit der Einzelnen unter den Bedingungen des industriellen Zeitalters (Całość społeczna i wolność jednostki w warunkach epoki industrializacji), w Historische Zeitschrift. Bd. 183, Nr. 1, 1957, s. 97–115.
  • Schwelle der Zeiten. Beiträge zur Soziologie der Kultur (Próg czasu. Przyczynek do socjologii kultury). Deutsche Verlags-Anstalt, Stuttgart 1965.

Literatura

  • Üner, Elfriede: Soziologie als "geistige Bewegung". Hans Freyers System der Soziologie und die "Leipziger Schule", Weinheim 1992.
  • Willers, Dietrich: Verzeichnis der Schriften von Hans Freyer, Darmstadt 1966.
  • Sieferle, Rolf Peter: Die konservative Revolution. Fünf biographische Skizzen, Frankfurt am Main 1995.

Linki