Friedrich Carl von Savigny

Friedrich Carl von Savigny (ur. 21 lutego 1779 we Frankfurcie nad Menem, zm. 25 października 1861 w Berlinie) był pruskim prawnikiem, doradcą króla i twórcą szkoły historii prawa. Opublikowana w 1803 r. książka Prawo własności zapewniła mu czołową pozycję wśród współczesnych prawników. Uważany jest za przodującą postać nowoczesnego prawoznawstwa i jednocześnie ważnego reprezentanta historyzmu niemieckiego w drugiej połowie XIX wieku. Jego krewnymi byli Clemens Brentano (1778–1842) i Bettina von Arnim (1785–1859). (wyznanie ewangelickie)

Friedrich Carl von Savigny. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec: Christian Carl Ludwig (1726–91), tajny radca rządu i poseł, później mieszkał we Frankfurcie nad Menem; syn Ludwiga (1684–1740), pana na Callstadt, palatyński tajny radca i minister i Susanne Eleonore Albertine von Cranz;
• Matka: Henriette Philippine Groos (1743–92), córka tajnego radcy z Zweibrücken;
• Ożenił się: w 1803 z Kunigunde (Gunda) (1780–1863, wyznanie katolickie), córką kupca Petera Antona Brentano (1735–97) i Maximiliane (Maxe) de la Roche (1756–93);
• Dzieci: 5 synów (2 wcześnie zmarło) i jedna córka;
• Szwagier: Clemens Brentano (1778–1842), pisarz;
• Szwagierka: Bettina von Arnim z domu Brentano (1785–1859), pisarka.

Życiorys

Friedrich Carl von Savigny pochodził z rodu szlacheckiego, który już w 1191/92 datowany jest w Lotaryngii Górnej, z rodowym zamkiem w rejonie Charmes. Gdy w wieku 12 lat został sierotą, trafił pod opiekę asesora sądowego Constantina von Neuratha (1739–1816) i wyrastał w Wetzlar. Od 1795 do 1799 studiował prawo - pomijając jeden semestr w Getyndze - na uniwersytecie w Marburgu. Jego nauczycielami akademickimi byli Anton Bauer (1772–1843) i Philipp Friedrich Weiß (1766–1808). W tym czasie nawiązał też kontakt z Clemensem i Bettiną Brentano, Achimem von Arnim i Caroline von Günderode (1780 –1806).

W 1800 r. doktoryzował się w Marburgu pismem na temat prawa karnego. W Marburgu został Privatdozentem, a już w 1803 jako profesor nadzwyczajny wykładał tam o prawie karnym, metodologii, historii prawa i prawie cywilnym. Opublikowana w 1803 r. książka Prawo własności zapewniła mu czołową pozycję wśród współczesnych prawników. W latach 1804–07 odbywał też liczne podróże do archiwów i bibliotek w poszukiwaniu rękopisów i wczesnych pism prawniczych. W 1808 r. przyjął powołanie na uniwersytet w Landshut, gdzie uczył tylko przez 3 semestry. Tam zaprzyjaźnił się z Johannem Michaelem Sailerem (1751–1832), dzięki któremu zainteresował się mistyką niemiecką i zetknął z bawarsko-szwabskim ruchem pobożnościowym. Z polecenia Wilhelma von Humboldta powołano Friedricha Carla von Savigny na uniwersytet do Berlina, gdzie pracował do 1842 roku. W czasie rektoratu w 1812/13 był członkiem komisji ds. powołania Landwehry (obrona krajowa) i Landsturmu (pospolite ruszenie). W 1814/14 ukazały się pisma O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa i nauki prawa, tom pierwszy Czasopisma historycznego prawoznawstwa i tom pierwszy Historii prawa rzymskiego w średniowieczu. W 1835 r. rozpoczął pracę nad pismem System dzisiejszego prawa rzymskiego.

Rzadkością w owych czasach było, aby szlachcic wybierał karierę akademicką, zamiast piastowania funkcji publicznych. Savigny w okresie berlińskim łączył obydwie te role: w latach 1811–26 był członkiem kolegium orzekającego fakultetu uniwersyteckiego, w latach 1819–41 członkiem dworskiego sądu rewizyjno-kasacyjnego, od 1826 do 1832 r. należał do komisji prawno-rewizyjnej. W 1842 r. został powołany przez byłego ucznia Fryderyka Wilhelma IV na ministra ds. rewizji prawa. W 1847 r. mianowany był na prezydenta Rady Państwa. Brał udział w przekształcaniu istniejącego prawa: np. prawa akcyjnego (1843), procesów małżeńskich (1844), prawa wekslowego (1848) i prawa karnego (1846, 1851). W marcu 1848 r. odszedł z ministerstwa. Naukową działalność publikacyjną zakończył w 1853 r. drugim tomem Prawa obligacyjnego jako części obecnego prawa rzymskiego.

Friedrich Carl von Savigny zmarł 25 października 1861 w Berlinie i pochowany został w katedrze św. Jadwigi. W 1875 r. jego trumnę przeniesiono do kaplicy w rodzinnym majątku Trages koło Hanau.

Poglądy

Friedrich Carl von Savigny uważany jest za czołową postać nowoczesnego prawoznawstwa i jednocześnie ważnego reprezentanta historyzmu niemieckiego w drugiej połowie XIX wieku. Propozycje kodyfikacyjne Anton Thibaut (1772–1840) z 1814 r. skłoniły go do opublikowania Teorii prawa: prawo powstało jako organiczny produkt „świadomości ludu” („duch ludu”) i stanowi służebną rolę ustawodawstwa, a w „rozwiniętej kulturze” reprezentację ludu stanowią prawnicy. Temu programowi odpowiadały praktyczne i naukowe zainteresowania Friedricha Carla von Savigny nowoczesnymi tematami prawniczymi (teoria pieniądza, prawo autorskie, odpowiedzialność cywilna z tytułu zagrożenia, modernizacja i humanizacja prawa karnego i inne). Nieosiągalnym ideałem jest obszerne przedstawienie historyczne prawa jako autonomicznej części obszaru całej kultury, powiązane z „żywą” i „martwą” syntezą prawa panującego, które znowu staje się historią.

Jego postawa polityczna (np. jako liberalno-konserwatywna) była i jest kontrowersyjna; odrzucał emancypację Żydów inną niż tylko przez ich konwersję na chrześcijaństwo.

Warto też wspomnieć jego przyczynki dotyczące heurystyki Johanna Gustava Droysena (1808–1884) np. w Veroneser Gaius-Handschrift. Na intensywnych badaniach źródłowych opiera się też Historia prawa rzymskiego w średniowieczu. Ponadto oprócz tezy kontynuacji prawa podnosił kwestię biografii prawników i historii literatury jako konieczne przygotowanie do nienapisanego przedstawienia rozwoju prawa. Niedokończone pismo System obecnego prawa rzymskiego ogranicza się do zachowanych elementów rzymskich w teraźniejszym prawie. Do dziś pozostają żywe m.in. część metodyki, nauka o oświadczeniu woli i pomyłce, wzbogaceniu i papierach wartościowych na okaziciela i podstawy międzynarodowego prawa prywatnego.

Niezmiennie duże pozostaje zainteresowanie „filozofią” Friedricha Carla von Savigny. Wydaje się, że początkowo był zwolennikiem filozofii Immanuela Kanta (1724–1804), a potem Johanna Gottlieba Fichte (1762–1814). Z Friedrichem Heinrichem Jacobi (1743–1819) łączy go zwrot ku wierze chrześcijańskiej. Sporo jego inspiracji pochodziło też z rozmów z Anselmem Feuerbachem (1775–1833), Achimem von Arnim, Friedrichem Schleiermacherem (1768–1834), Bartholdem Georgiem Niebuhrem (1776–1831), Karlem Friedrichem Eichhornem (1781–1854), Leopoldem von Ranke (1795–1886) i innymi. Jemu współcześni i potomni zauważyli u niego cechy „idealistyczne”. Dochodzą do tego: religijna pokora, oddanie empirii, wiedza o niezupełności i ograniczeniach pracy i wiedzy oraz istnienie względnych prawd.

Dzieła (wybór)

• Das Rechts des Besitzes. Eine civilistische Abhandlung (Prawo własności), 1803.
• Verbesserungen und Zusätze zur ersten Ausgabe der Abhandlung vom Besitz (Poprawki i dodatki do pierwszego wydania rozprawy o własności), 1806.
• Vom Beruf unserer Zeit für Gesetzgebung und Rechtswissenschaft (O powołaniu naszych czasów do ustawodawstwa i nauki prawa), 1814.
• Geschichte des römischen Rechts im Mittelalter (Historia prawa rzymskiego w średniowieczu), 7 tomów, 1815–1831.
• System des heutigen römischen Rechts (System obecnego prawa rzymskiego), 8 tomów, 1840–1849.
• Vermischte Schriften (Pisma różne), 1850.
• Das Obligationenrecht als Theil des heutigen römischen Rechts (Prawo obligacyjne jako części obecnego prawa rzymskiego), 1851 (t. 1), 1853 (t. 2).

Literatura

• Ernst Landsberg: "Savigny, Friedrich Karl von", w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 30, Duncker & Humblot, Leipzig 1890, s. 425–452, online.
• Dieter Nörr: "Savigny, Carl von" w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 22, Duncker & Humblot, Berlin 2005, ISBN 3-428-11203-2, s. 470–473, online.

Linki

• Pisma Friedricha Carla von Savigny i o nim w Deutschen Digitalen Bibliothek.