Friedrich Hebbel

Christian Friedrich Hebbel (pol. Fryderyk Hebbel, pseudonim: Dr. J. F. Franz; ur. 18 marca 1813 w Wesselburen, Dithmarschen; zm. 13 grudnia 1863 w Wiedniu) – niemiecki dramaturg i poeta. (wyznanie luterańskie)

Fritz-Hebbel
Friedrich Hebbel (1851).
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Claus Friedrich (1789–1827), murarz w Meldorf, syn murarza Ottena w Meldorf i Anny Elsabea Bohnsack; matka Antje Margaretha (1787–1838), córka mistrza szewskiego Chrstiana Schubarta i Anny Margarethy Burmann; – ożenił się w Wiedniu w 1846 r. z Christine Engehausen (1815 lub 1817–1910); miał syna Emila (1846–1847) i córkę Christine („Titi“) (1847–1922), a oprócz tego adoptował nieślubnego syna Christine oraz 2 synów (obaj zmarli w wieku 3 lat) z Elisabeth (Elise) Lensing (1804–54), nauczycielką i sprzątaczką w Hamburgu, która poświęciła dla Hebbla swój mały majątek.

Życiorys

Po śmierci ojca i ukończeniu szkoły elementarnej w Wesselburen, gdzie duże wsparcie Friedrich Hebbel otrzymał od tamtejszego nauczyciela Franza Christiana Dethlefsena został w 1827 r. pisarzem zarządcy parafii Mohra, gdzie wkrótce upoważniony był do ściągania podatków i wysłuchiwania zbrodniarzy. Upokarzające było dla niego, że musiał wykonywać inne różne prace domowe i zaliczany był do czeladzi. Dzięki bibliotece znajdującej się w domu Mohra powiększył wiedzę literacką i zaczął pisać pierwsze wiersze. Pisane w stylu Fryderyka Schillera, Christopha Augusta Tiedge, E. T. A. Hoffmann, ulubionego Ludwiga Uhlanda, Heinricha Heine, Gotthilfa Heinricha von Schuberta i Ludwiga Feuerbacha wiersze i opowiadania ukazywały się od 1828 r. w prowincjonalnej gazecie, od 1831 r. w »Pariser Modeblätter« pisarki Amalie Schoppe. Schoppe wspierała go i udzielała mu pomocy materialnej w Hamburgu, dokąd sprowadziła go w 1835 roku. W Hamburgu zamieszkał u Elise Lensing, z którą później się związał, a która również mu pomagała. 18 marca 1835 r. zaczął też prowadzić swój dziennik. Prywatnie przygotowywał się do studiów w »Wissenschaftlichen Verein von 1817«. Artykuł »Über Theodor Körner und Heinrich von Kleist jest pierwszym godnym wspomnienia uhonorowaniem Kleista i jednocześnie odejście od dotychczasowego wzoru Schillera.

W 1836 r. Friedrich Hebbel studiował prawo w Heidelbergu i pisał swoje najlepsze wiersze. W tym samym roku przeniósł się do Monachium, gdzie słuchał wykładów Josepha Görresa i Friedricha Wilhelma Josepha von Schellinga. W Monachium mieszkał u stolarza Antona Schwarza, który przypuszczalnie był prototypem postaci mistrza stolarskiego Antona w tragedii »Maria Magdalena« (1843). Przelotnie zakochany był w jego córce »Beppi«. 11 marca 1839 r. opuścił Monachium i pieszo udał się przez Norymbergę, Getyngę do Hamburga. Na krótko związał się z Karlem Gutzkowem, przedstawicielami Młodych Niemiec i zaczął pisać felietony do »Der Telegraph«.

Po przebytej chorobie, w czasie której opiekowała się nim Elise Lensing, rozpoczął 2 października 1839 r. pisać tragedię »Judith«, która wystawiona została 6 lipca 1840 r. w Berlinie. W tym samym roku Elise urodziła ich syna. Ponieważ w Hamburgu nieślubne dziecko nie mogło nosić nazwiska ojca ochrzcili go dwa lata później w Wandsbeck, należącym wówczas do Holsztynu, jako Maxa Hebbela.

W 1841 r. tragedia »Judith« ukazała się drukiem, uczyniła go znanym w Niemczech i przyniosła wiele radości. Niestety miłość do córki senatora wywołała w nim poczucie winy wobec ciężarnej Elisy. W tym kontekście powstała tragedia »Genoveva« (1841). 1 listopada 1842 r. udzielił mu audiencję jego pan, król duński, i przyznał dwuletnie stypendium na podróże. W 1843 r. udał się do Paryża, odwiedził tam Heinricha Heinego i spotkał Arnolda Ruge. 22 października Friedrich Hebbel dowiedział się o śmierci swojego syna Maxa. W stolicy Francji zaprzyjaźnił się z pisarzem i publicystą Felixem Bambergiem (1820–1893), który jako młody hegelianer zapoznał go z filozofią swojego mistrza Hegla. Hebbel jeszcze mniej znał poglądy Kanta i Fichtego. W przeciwieństwie do tego wysoko cenił Solgera i Vischera.

Po rozprawie »Mein Wort über das Drama« (1843) napisał kolejne, podobne pismo, które się nie zachowało, a dzięki któremu w Erlangen uzyskał w 1846 r. tytuł doktora filozofii. W 1844 r. urodził się mu drugi syn Ernst (1844–1847), dlatego Elise nalegała, żeby wzięli ślub, co Hebbel odrzucił. W październiku 1844 r. przybył do Rzymu, następnie udał się się do Neapolu, gdzie poznał Hermanna Hettnera. Z Włoch udał się w 1845 r. do Wiednia. Tam dwaj polscy szlachcice, bracia Zerboni di Sposetti, zwrócili na niego uwagę i pomogli wyjść z kłopotów finansowych oraz wprowadzili w wyższe sfery. Dzięki małżeństwu z aktorką Christine Engehausen występującą w Burgtheater uzyskał stabilność finansową i dostęp do teatru. Natomiast rozgoryczona Elise, po śmierci drugiego ich syna w 1847 r., przebywała przez rok w Wiedniu jako ich gość. Zaprzyjaźniła się z Christine, która powierzyła jej na wychowanie swojego nieślubnego syna, z którym Elise wróciła do Hamburga.

Od rewolucji w 1848 r. popierał liberalizm i monarchię konstytucyjną. Jako rzecznik pisarzy wiedeńskich prosił cesarza o powrót z Innsbrucku do Wiednia. W okresie od listopada 1849 do marca 1850 r. był redaktorem w czasopiśmie »Österreichische Reichszeitung«, gdzie opublikował dużą liczbę recenzji. W latach 1858–59 publikował w lipskim czasopiśmie »Illustrirte Zeitung«, a w 1861–62 w »Wiener Briefe«. Hebbel prowadził korespondencję z wieloma osobami, jednak mógł nagle przerwać zarówno kontakt listowny, jak i przyjaźń co uczynił w stosunku do Emila Kuh, późniejszego swojego biografa, z którym pojednał się na łożu śmierci. Hebbel źle czuł się w Wiedniu, a z tamtejszymi wielkimi pisarzami nie utrzymywał kontaktów osobistych. Franz Grillparzer, którego dzieła początkowo podziwiał, a którego wkrótce uznał obcego mu charakterem, schodził mu z drogi. Swoich darczyńców wyśmiewał jako »poetów mlecznych« (niem. Butterblumendichter). Niemniej jednak w okresie wiedeńskim stworzył swoje dojrzałe dzieła: tragedię małżeńską »Herodes und Mariamne« (1848), dramat polityczny »Agnes Bernauer« (1851), klasycystyczną tragedię »Gyges und sein Ring« (1854), jak również idylliczny epos wierszowany »Mutter und Kind«, za który w 1857 r. otrzymał nagrodę Tiedgepreis.

 Friedrich Hebbel krytykował ruch Młode Niemcy, szczególnie Gutzkowa i Laube, który jako dyrektor Burgtheater wzbraniał się przed wystawianiem jego sztuk i występami jego żony na scenie teatru. Podróże żony z gościnnymi występami prowadziły go do Berlina, Drezna, Zagrzebia, Hamburga, Frankfurtu nad Menem, Stuttgartu, Krakowa i Londynu. W czasie tych podróży spotkał Roberta Schumanna, który skomponował muzykę do jego wierszy, Artura Schopenhauera i Eduarda Mörike. Z okazji 50 rocznicy urodzin Hebbel otrzymał liczne wyróżnienia m.in. Schillerpreis. Oprócz Schumanna po jego utwory sięgali tacy kompozytorzy jak Ferenc Liszt, Eduard Lassen, Hans Pfitzner, Heinrich Zöllner, Max Reger i Johannes Brahms.

Friedrich Hebbel zmarł 13 grudnia 1863 w Wiedniu z powodu zmiękczenia kości, przypuszczalnie miało to związek z niedożywieniem we wczesnym okresie życia. Jego grób znajduje się na ewangelickim cmentarzu Matzleinsdorf w Wiedniu u boku żony (kwatera 19, krypta 38).

W 1903 r. założono fundację Friedrich-Hebbel-Stiftung, która przyznaje od 1913 r. nagrodę Friedrich-Hebbel-Preis. Od 1922 do 1953 r. nie uhonorowano nikogo tą nagrodą. Od 1954 r. jest przyznawana, z małymi wyjątkami, corocznie i obecnie wynosi 5.000 euro.

Aforyzmy

Publiczność oklaskuje fajerwerki, ale nie wschód słońca.
(niem. Das Publikum beklatscht ein Feuerwerk, aber keinen Sonnenaufgang!)

Sumienie jest raną, która nigdy nie goi się i z powodu, której nikt nie umiera.
(niem. Das Gewissen ist die Wunde, die nie heilt und an der keiner stirbt.)

Utopista widzi raj, realista raj plus węża.
(niem. Der Utopist sieht das Paradies, der Realist das Paradies plus Schlange.)

Człowiek ma nad wszystkim władzę, tylko nie nad swoim sercem.
(niem. Über alles hat der Mensch Gewalt, nur nicht über sein Herz.)

Nie istnieje czysta prawda, jak i czysta pomyłka.
(niem. Es gibt keine reine Wahrheit, aber ebensowenig einen reinen Irrtum.)

Dzieła (wybór)

  • Judith. 1840.
  • Genoveva. 1841.
  • Matteo. 1841.
  • Der Diamant. 1841.
  • Mein Wort über das Drama. 1843.
  • Gedichte und Epigramme. 1845.
  • Maria Magdalena. 1844.
  • Anna. 1847.
  • Trauerspiel in Sizilien. 1847.
  • Julia und König Peter. 1847.
  • Der Schneidermeister Nepomuk Schlägel auf der Freudenjagd. 1847.
  • Herr Haidvogel und seine Familie. 1848.
  • Schnock. 1848.
  • Herodes und Mariamne. 1848.
  • Der Moloch. 1849–1850.
  • Die Kuh. 1849.
  • Der Rubin. 1851.
  • Agnes Bernauer. 1851.
  • Aufzeichnungen aus meinem Leben. 1854.
  • Gyges und sein Ring. 1854.
  • Mutter und Kind (Epos). 1857.
  • Die Nibelungen. 1861.
  • Demetrius. Niedokończony dramat.
  • Requiem Seele vergiß sie nicht.
  • Treue Liebe.
  • Tagebücher.
  • Der Heideknabe.
  • Der heilige Wein.
  • Das Kind am Brunnen.

Literatura

  • Felix Bamberg: „Hebbel, Friedrich”, w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 11, Duncker & Humblot, Leipzig 1880, s. 169–188, online.
  • Wolfgang Wittkowski: „Hebbel, Christian Friedrich”, w: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 8, Duncker & Humblot, Berlin 1969, ISBN 3-428-00189-3, s. 160–164, online.

Linki