Friedrich Ratzel

Friedrich Ratzel (ur. 30 sierpnia 1844 Karlsruhe; zm. 9 sierpnia 1904 w Ammerland am Starnberger See) – niemiecki zoolog i geograf. Uważany jest za założyciela antropogeografii, inicjatora dyfuzjonizmu i prekursora szkoły kręgów kulturowych, jak również geopolityki. (wyznanie ewangelickie)

Bundesarchiv Bild 183-R35179, Prof. Friedrich Ratzel
Friedrich Ratzel.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Karl Friedrich (1810–81), kamerdyner na dworze wielkiego księcia Badenii Fryderyka I ( Friedrich I. Wilhelm Ludwig Großherzog von Baden) w Karlsruhe, syn Johanna Philippa Ludwiga Razela (1769–1836) i Christiny Werner (1776–1846) z Rußheim; matka Christine Jacobine Geier (zm. 1888); – ożenił się w Danby Hall (Yorkshire, Anglia) w 1877 z Marie Elisabeth Eulalie Wingens (1843–1926); miał 2 córki Hedwig (1869–1965) i Lilę (1881–1964).

Życiorys

Friedrich Ratzel wyuczył się początkowo zawodu aptekarza w Eichtersheim (Kraichgau). W 1863 r. zdał egzamin farmaceutyczny, przez rok pracował jako pomocnik w aptece. Od 1866 r. studiował nauki przyrodnicze na uniwersytetach w Karlsruhe, Jenie, Berlinie i Heidelbergu, gdzie w 1868 r. doktoryzował się z zakresu zoologii dysertacją pt. Beiträge zur anatomischen und systematischen Kenntnis der Oligoschäten u Heinricha Carla Alexandra Pagenstechera (1799–1869). Potem odbył, najpier prywatnie, później jako korespondent Kölnische Zeitung, liczne podróże badawcze do Alp i nad Morze Śródziemne. W latach 1873–75 podróżował po Stanach Zjednoczonych, Meksyku i Kubie.

W 1875 r. habilitował się z zakresu geografii pracą pt. Die chinesische Auswanderung. Ein Beitrag zur Cultur- und Handelsgeographie (Chińska emigracja. Przyczynek dotyczący geografii kulturty i handlu) na Uniwersytecie Technicznym w Monachium, gdzie początkowo został Privatdozentem geografii (1875-1876), później profesorem nadzwyczajnym (1876-1880) i wreszcie profesorem zwyczajnym (1880-1886). W latach 1882–84 kierował czasopismem Das Ausland i w 1884 r. zorganizował IV Niemieckie Dni Geografii (Der IV. Deutsche Geographentag) w Monachium. W książce Anthropo-Geographie oder Grundzüge der Anwendung der Erdkunde auf die Geschichte I (Antropogeografia lub zarys zastosowania geografii w historii, 1882), inspirowanej przez Moritza Wagnera (1813–1887), jak również w fundamentalnym dziele Völkerkunde (Etnologia, 3 tomy, 1885–88) stwierdził » pewną zależność historycznego rozwoju ludzkości od warunków naturalnych ich ziemi, klimatu, świata roślinnego i zwierzęcego « oraz usiłował te wzajemne związki wykazać. Ratzel widział ziemię i jej formy życia jako całość. Wynikła z tego Politische Geographie (Geografia polityczna, 1897), która przyczyniła się do ocenienia historycznych i politycznych stosunków oraz rozwoju. W 1886 r. został następcą Ferdinanda von Richthofena (1833–1905) w Lipsku, gdzie pracował do śmierci. Razem z historykiem Karlem Lamprechtem (1856–1915) założył w 1898 r. seminarium historyczno-geograficzne.

Jego spektrum nauczania i badań obejmowało geografię fizyczną, gospodarczą, transportu, polityczną, etnologię, biogeografię, antropogeografię, jak również metodykę i historię geografii, filozofię natury oraz przedstawienie natury i pejzażu. Od 1882 r. wydawał serię pism Bibliothek geographischer Handbücher. W pracy Die Erde und das Leben, Eine vergleichende Erdkunde (Ziemia i życie, geografia porównawcza, 2 Bde., 1901/02) próbował przedstawić całościową wizję zależności człowiek-zwierzęta-rośliny-obszar w sensie zakrojonej na wielką skalę » ogólnej biogeografii «, czego jednak nie udało mu się do końca zrealizować. Jego postawa wobec darwinizmu ewoluowała z biegiem czasu od pozytywnego przyjęcia poprzez wątpliwości do jego odrzucenia. W duchowym naśladownictwie Alexandra von Humboldta (1769–1859) badał przyrodniczo-estetyczne pojęcia takie jak pejzaż i przedstawienie przyrody pod kątem ich treści. Panorama, pojmowanie przyrody i jej zrozumienie na podstawie bogactwa obfitości obserwacji i oddziaływanie pism Jean Paula (1763–1825) i Adalberta Stiftera (1805–1868) są tematami książki Über Naturschilderung (O przedstawieniu natury, 1904). Friedrich Ratzel stworzył pewną szkołę (bio-) geograficznego pojmowania środowiska i wprowadził w 1899 r. jeszcze przed biologami pojęcie » środowisko naturalne « (Umwelt).

Do naukowej działlności Ratzela należała także biografika. Był autorem ok. 150 artykułów w niemieckim słowniku biograficznym Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Był współpracownikiem austriackiego pisarza Antona Bettelheima (1851–1930) przy wydawaniu Biographische Blättern i Biographisches Jahrbuch und Deutscher Nekrolog.

Dzieła (wybór)

  • Die Vereinigten Staaten von Amerika. 1878–1880.
  • Anthropogeographie. Die geographische Verbreitung des Menschen. 1882–1891.
  • Völkerkunde. 3 tomy, Bibliographisches Institut, Leipzig 1885–1901.
  • Der Staat und sein Boden. Geographisch betrachtet. Leipzig 1896.
  • Politische Geographie. R. Oldenbourg, München und Leipzig 1897.
  • Deutschland. Einführung in die Heimatkunde. 1898.
  • Die Erde und das Leben. 1902.
  • Über Naturschilderung. 1904.

Literatura

  • Günther Buttmann: Friedrich Ratzel. Leben und Werk eines deutschen Geographen 1844–1904. Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft, Stuttgart 1977.
  • Gerhard H. Müller: Ratzel, Friedrich w Neue Deutsche Biographie (NDB). Band 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, ISBN 3-428-11202-4, s. 186–188.

Linki