Théophile Gautier

Théophile Gautier (pol. Teofil Gautier; ur. 31 sierpnia 1811 w Tarbes, zm. 23 października 1872 w Neuilly-sur-Seine) – francuski pisarz, poeta, dramaturg, krytyk literacki, teatralny i krytyk sztuki, prekursor parnasizmu.

Théophile Gautier
Théophile Gautier.
Źródło: Wikimedia Commons

 

Genealogia

  • Ojciec: Jean-Pierre Gautier;
  • Matka: Adélaïde Cocard;
  • Żona: Ernestine Grisi;
  • Dzieci: syn Théophile Gautier z kochanką Eugénie Fort oraz 2 córki Estelle i Judith z żoną.

Życiorys

Théophile Gautier urodził się 31 sierpnia 1811 w Tarbes jako syn Jean-Pierre'a Gautiera i Adélaïde Cocard. Miał trzy lata, gdy rodzina zamieszkała w Paryżu. Będąc jeszcze w ostatniej klasie liceum myślał w przyszłości zostać malarzem i uczęszczał do atelier malarza Louis'a-Édouarda Rioulta (1790-1855). Przy tej okazji odkrył, że cierpi na krótkowzroczność. 27 czerwca 1829 roku spotkał tego, który stał się jego mistrzem literackim, Victora Hugo, któremu przedstawili go Gérard i Pétrus Borel. To wydarzenie zdecydowało o jego karierze pisarskiej. 25 lutego 1830 roku uczestniczył w sławnej „bitwie o Hernaniego” w legendarnej czerwonej kamizelce. Tego samego wieczoru Gautier opuścił atelier Rioulta.

W latach 1831–32 opublikował pierwsze poezje, które pozostały niezauważone. Odróżnił się od swoich przyjaciół romantycznych wizją literatury zawartą w słynnej przedmowie do powieści epistolarnej Panna de Maupin (Mademoiselle de Maupin, 1835). Stworzył tu doktrynę „sztuki dla sztuki” (l’art pour l’art). Stwierdził, że sztuka ma być bezcelowa, ma unikać zaangażowania politycznego czy społecznego, a sens ma znajdować sama w sobie. Był to wyraz zbiorowej frustracji całej generacji intelektualistów francuskich, która najpierw została wprawiona w ruch przez rewolucję lipcową 1830 roku, a następnie rozczarowana represjami politycznymi po 1832 roku. Napisał także pierwsze nowele jak La Cafetière (1831), w fantastycznym duchu, który później pogłębi w innych pracach (Awatar, 1856; Romans mumii, 1858).

W 1836 roku, na prośbę Honoré de Balzaca, zaczął pisać nowele i artykuły krytyczne do czasopisma literackiego La Chronique de Paris. Później współpracował z innymi czasopismami, szczególnie z dziennikiem La Presse wydawanym przez Émile'a de Girardina. Niektóre z tych tekstów znalazły się później w tomach Groteski (Les Grotesques) i Portrety i wspomnienia literackie (Portraits et souvenirs littéraires). Od 1836 roku pisał też reportaże z podróży do Anglii, Holandii, Belgii i nad Morze Śródziemne, które odbył między innymi ze szkolnym kolegą Gérardem de Nervalem. Wydał także w 1838 roku zbiór poetycki Komedia śmierci (La Comédie de la Mort) i w 1839 roku sztukę Łza diabła (Une larme du diable). Między majem a październikiem 1840 roku podróżował do Hiszpanii z fotografem Eugène'em Piotem. Wrażenia z tej eskapady opublikował w La Presse. Pokłosiem tej wyprawy był też zeszyt z impresjami Podróż do Hiszpanii (Voyage en Espagne) i poezje Hiszpania (España, 1845). W 1846 roku wrócił do Hiszpanii, zaproszony przez Ludwika Filipa I na ślub jego syna księcia Antoniego Orleańskiego (książę Montpensier) z infantką Ludwiką Ferdynandą Burbon. W następnym roku ukazała się powieść romantyczna Militona (1847). W innych publikacjach uwzględnił również wyjazdy do Algierii, Włoch, Grecji i Egiptu.

W 1841 roku Gautier osiągnął sukces jako współautor libretta do dwuaktowego baletu romantycznego Giselle.

W 1852 roku Théophile Gautier wydał, wzbogacane do 1872 roku, poezje Emalie i kamee (Émaux et Camées), które uczyniły autora mistrzem nowej szkoły. Baudelaire zadedykował mu swoje Kwiaty zła (Fleurs du mal) jako „nieskazitelnemu poecie”. Również Théodore de Banville pozdrowił obrońcę „sztuki dla sztuki”, prekursora parnasistów, za poszukiwanie piękna przeciwko lirycznym rozrzewnieniom romantyków i docenieniu dzieła formy, co poeta ujął w wierszu Sztuka (L'Art), ostatnim wierszu w Emalii i kamei (1872).

Tak, dzieło więcej jest wytworne,

Gdy bierzesz formy dłoniom twym

 Oporne —

 

Emalię, marmur-li czy rym.

Fałszywe, muzo, rzuć wymogi,

Lecz, by nie chwiejnym krok był twój,

Na nogi —

 

Obcisły koturn lekko wzuj!

 

Precz rytm wygodny, jak zbyt duży

Trep, co go każdy wziąćby mógł,

[…]

Znany stał się także jako współzałożyciel i ważny uczestnik Klubu Haszyszystów (Club des Hashischins), który działał od ok. 1844 do 1849 roku i miał istotny wpływ na bohemę paryską. Gautier założył go z paryskim psychiatrą Jacques-Joseph'em Moreau, który tam i w swojej klinice eksperymentował z haszyszem, który stał się znany we Francji po kampanii egipskiej Napoleona Bonaparte, i jako pierwszy lekarz badał systematycznie działanie narkotyku na centralny system nerwowy. Spotkania Klubu Haszyszystów odbywały się w Hôtel de Lauzun, gdzie spotykali się Théophile Gautier, Charles Baudelaire i malarz Fernand Boissard. Swoje barwne doświadczenia z tych eksperymentów Gautier opisał w 1846 roku w noweli Klub Haszyszystów (Le Club des Hachichins).

Gautier był zwolennikiem mesmeryzmu. W recenzji jednoaktowej komedii Tronquette la somnambule braci Cogniard napisał: „Magnetyzm zwierzęcy jest faktem od dawna uznawanym przez naukę i nie może być co do tego żadnych wątpliwości.” Odzwierciedleniem tego przekonania jest jego powieść Awatar z 1856 roku.

W 1855 roku opuścił redakcję dziennika La Presse i rozpoczął pracę w gazecie Moniteur Universel, dla której pisał artykuły na temat spektakli, malarstwa i życia kulturalnego oraz publikował swoje dzieła. Modna wówczas egiptologia, również jego pasjonowała czego wyrazem była historia miłosna Romans mumii (Le Roman de la Momie, 1858), której akcja toczy się w czasach faraonów. Wydrukowana w 1848 roku w La Presse pod tytułem Les Deux Étoiles, powieść, w której angielscy poszukiwacze przygód próbują ratować Napoleona I z wyspy Świętej Heleny, ukazywała się od 24 czerwca 1865 roku w L'Univers Illustré, z nowym tytułem La Belle Jenny.

Gautier napisał także biografię Honoré de Balzaca i pisma fantastyczne jak np. powieść typu „płaszcza i szpady” Kapitan Fracasse (Le Capitaine Fracasse, 1863). Otrzymał nominację na bibliotekarza księżnej Matyldy Letycji Bonaparte i brał udział w spotkaniach w jej salonie literackim, gdzie przebywali między innymi Gustave Flaubert, Ernest Renan, Hippolyte Taine i bracia Goncourt, a później Guy de Maupassant, Pierre Loti i Anatole France.

W 1861 roku podróżował do Rosji. W 1862 roku został wybrany na prezydenta Salonu Paryskiego. Ten wybór na wybitne stanowisko wzbudził zazdrość niektórych mniej znanych pisarzy i Gautier nie został przyjęty do Académie française, pomimo czterech kandydatur (w 1856, 1867, 1868 i 1869 roku).

Théophile Gautier zmarł 23 października 1872 w Neuilly-sur-Seine, pozostawiając w swoich artykułach obraz życia literackiego i artystycznego swojej epoki, nową koncepcję artystyczną i różnorodne pisma, które wciąż są rozpoznawalne. Jego grób znajduje się na paryskim cmentarzu Montmartre (cimetière de Montmartre, division 3).

Dzieła (wybór)

  • Albertus, 1833 – poezje.
  • Mademoiselle Maupin, 1835. – Autor opisał historię młodej kobiety, która przebrana za mężczyznę w doświadczeniach homo- i hetero-erotycznych urzeczywistnić chce jej ideał miłości, co jej się udaje w piękną noc, ale potem rezygnuje z kontynuacji, aby nie ugrzęznąć w rutynie związku.
  • Comédie de la mort, 1838 (wyd. pol. Z komedyi śmierci, 1882).
  • Une larme du diable (Łza diabła), 1839.
  • Voyage en Espagne, 1843 (wyd. pol. Podróż do Hiszpanii, 1979).
  • Grotesques, 1844 – 10 artykułów o poetach średniowiecznych.
  • Le roi Candaule (Król Candaules), 1844 (nowela).
  • España (Hiszpania), 1845 (ukazała się w Poésies complètes z 1845 - poezje).
  • Militona, 1847 (powieść).
  • Émaux et camées (Emalie i kamee),1852 (poezje, ostateczna wersja ukazała się w 1872 roku).
  • Avatar, 1857 (wyd. pol. Awatar 1921, 1976).
  • Le Roman de la Momie, 1858; (wyd. pol. Romans pewnej mumii 1911).
  • Honoré de Balzac, 1859 (biografia).
  • Le Capitaine Fracasse, 1863 (wyd. pol. Kapitan Fracasse 1911) – powieść typu „płaszcza i szpady”.
  • Voyage en Russie (Podróż do Rosji), 1867.

Literatura

  • Stéphane Guégan: Théophile Gautier, Paris, Éditions Gallimard, 2011 (ISBN 978-2-07-076723-6).

Linki

  • Théophile Gautier 1811–1872 (biografia, pisma, rodzina online, dostęp 22.10.2020).
Autor: Roman Penkała