Georg Jellinek

Georg Jellinek (ur. 16 czerwca 1851 w Lipsku; zm. 12 stycznia 1911 w Heidelbergu) – niemiecki prawnik, znawca prawa państwowego i międzynarodowego, teoretyk prawa. (wyznanie mojżeszowe, później ewangelickie)

Georg Jellinek
Georg Jellinek.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec: Adolf (Aaron) (1820–1893), nauczyciel, od 1845 rabin w Lipsku i Wiedniu (od 1856);
  • Matka: Rosalie Bettelheim (1832–92);
  • Bracia: Emil (1853–1918), Max Hermann (1868–1938, germanista);
  • Żona: od 1883 Kamilla (1860–1940, wyznanie katolickie, później ewangelickie), doktor prawa, córka profesora dermatologii w Wiedniu Gustava Wertheima (1822–88) i Wilhelmine Walcher;
  • Dzieci: 4, m.in. Walter Jellinek.

Życiorys

Georg Jellinek studiował w latach 1867–74 filozofię, historię i prawo w Wiedniu, Heidelbergu i Lipsku, gdzie w 1872 roku uzyskał stopień doktora filozofii. W 1874 roku doktoryzował się w Wiedniu z zakresu prawa. Do roku 1876 pracował w austriackiej administracji państwowej. W 1879 roku habilitował się w Wiedniu i jako prywatny docent (Privatdozent) uczył filozofii prawa, później prawa państwowego i międzynarodowego. W 1883 roku awansował na profesora nadzwyczajnego prawa państwowego. Kręgi klerykalne i antysemickie udaremniły jego powołanie na profesora zwyczajnego, w związku z czym w sierpniu 1889 roku zrezygnował ze służby państwowej w Austrii. W listopadzie tego samego roku fakultet prawa na uniwersytecie w Berlinie ogłosił jego habilitację i bezpośrednio po tym został profesorem zwyczajnym w Bazylei. W następnym roku powołano go na uniwersytet w Heidelbergu, gdzie pracował do śmierci, jako profesor prawa państwowego, międzynarodowego i polityki. Razem z Wilhelmem Windelbandem, Maxem Weberem, Erwinem Rohde, Georgiem Meyerem, Karlem von Lilienthalem i Ernstem Troeltschem wywarł istotny wpływ na intelektualnego ducha Heidelbergu na przełomie wieków.

Pisma i poglądy

Pisma Georga Jellinka są klasycznym świadectwem niemieckiej literatury prawniczej ery wilhelmińskiej. Ich filozoficzny fundament tkwi w neokantyzmie, który mu przekazał Windelband. Dualizm metod na nim oparty doprowadził go w jego epokowej Ogólnej nauce o państwie (Allgemeine Staatslehre) do dychotomicznego współistnienia „doktryny społecznej” i „doktryny prawnej” państwa. Zawarł tu doktrynę, zgodnie z którą uznanie państwa za podmiot prawa międzynarodowego wymaga trzech cech: „terytorium państwa”, „ludność państwa” i „władza państwa”. Ponadto wprowadza tu inspirowaną socjologicznie koncepcję siły normatywnej faktów.

W dziele System subiektywnych praw publicznych (System der subjektiven öffentlichen Rechte) Georg Jellinek rozróżnił cztery kategorie statusu: passivus (subiectionis), negativus (libertatis), positivus i activus (bierny, negatywny, pozytywny, czynny), które przez długi czas stały się powszechnymi narzędziami teorii państwa prawa. Status określał możliwe relacje między obywatelem i państwem. Normatywne podstawy prawa międzynarodowego Georg Jellinek widział, zgodne z dominującą teorią suwerenności narodowej, w samoograniczeniu woli państwa.

Pismo Georga Jellinka Deklaracja praw człowieka i obywatela (Die Erklärung der Menschen- und Bürgerrechte) z 1895 roku uważane jest za istotne pismo dotyczące praw człowieka. Jego teza, że prawa człowieka i obywatela mogą mieć swoje źródło w walce o wolność religijną, wywołała ożywioną debatę.

W artykule Statystyka moralna a kara śmierci Georg Jellinek na podstawie twierdzenia, że społeczne pożycie ludzi wywołuje zjawisko przestępstwa, stawiał pytanie o legitymizację kary śmierci. Jeśli wina za popełnienie czynu zabronionego - jak dowodzi - dotyczy nie tylko samego przestępcy, lecz całego społeczeństwa, to powstaje problem kary. Nie można jej nałożyć jedynie na bezpośredniego sprawcę przestępstwa, ponieważ „udział w winie wymaga kary podzielonej”. Z uwagi na to, że kara śmierci ma charakter bezwzględny, tzn. obciąża jednostkę całkowicie i nie może być podzielona - powinna zostać zniesiona.

Dzieła (wybór)

  • Die Weltanschauungen Leibnitz 'und Schopenhauer's: Ihre Gründe und ihre Berechtigung. Eine Studie über Optimismus und Pessimismus, 1872 (dysertacja filozoficzna).
  • Moralstatisik und Todesstrafe, w: Im neuen Reich 1874, Bd.1, s. 936 (Statystyka moralna a kara śmierci).
  • Die socialethische Bedeutung von Recht, Unrecht und Strafe, 1878.
  • Die rechtliche Natur der Staatenverträge: Ein Beitrag zur juristischen Construction des Völkerrechts, 1880.
  • Die Lehre von den Staatenverbindungen, 1882.
  • Österreich-Ungarn und Rumänien in der Donaufrage: Eine völkerrechtliche Untersuchung, 1884.
  • Gesetz und Verordnung: Staatsrechtliche Untersuchungen auf rechtsgeschichtlicher und rechtsvergleichender Grundlage (Ustawa a rozporządzenie), 1887.
  • System der subjektiven öffentlichen Rechte, 1892.
  • Die Erklärung der Menschen- und Bürgerrechte, 1895 (pol. wyd. Deklaracja praw i obywatela; przeł. Zofja Libkind-Lubodziecka. Warszawa: Skład główny w Księgarnii Powszechnej, 1905).
  • Das Recht der Minoritäten, 1898 (pol. wyd. Prawo mniejszości; przeł. S. Posner, Warszawa 1900).
  • Allgemeine Staatslehre (= Recht des modernen Staates, Bd. 1), 1900 (pol. wyd. Ogólna nauka o państwie; przeł. Antoni Peretiatkowicz. Warszawa : F. Hoesick, 1921).

Literatura

Linki

Artykuł jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.