Stefan George

Stefan Anton George (ur. 12 lipca 1868 w Büdesheim, obecnie dzielnica miasta Bingen am Rhein; zm. 4 grudnia 1933 w Minusio koło Locarno) – niemiecki poeta, przedstawiciel symbolizmu i estetyzmu. (wyznanie katolickie)

Stefan George
Stefana George. Autor: Reinholda Lepsiusa.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Stephan (1841–1907), handlarz winem, karczmarz, właściciel winnicy w Büdesheim i Bingen, syn Antona (1808–81), bednarza i handlarza winem i Marii Anny Müller z Büdesheim; matka Eva (1841–1913), córka Johanna Baptisty Schmitta (1808–61), właściciela młyna w Neumühle koło Büdesheim i córki handlarza mąką Ottilie Schmitt z Bingen; rodzeństwo brat Friedrich Johann Baptista (1870–1925) i siostra Anna Maria Ottilie (1866–1938); kawaler.

 

Życiorys

Stefan George uczył się w latach 1882–88 w Gimnazjum im. Ludwiga–Georga w Darmstadt. Jego próby znalezienia własnego języka stoją w kontekście ze wzrastającym zainteresowaniem obcymi językami i poezją. Jako gimnazjalista nauczył się języka włoskiego, aby móc czytać pisma Francesco Petrarki (1304–1374) i Torquato Tasso (1544–1595) oraz języka norweskiego, aby przetłumaczyć dramat Henrika Ibsena (1828–1906) Catilline. Razem z przyjaciółmi szkolnymi wydawał czasopismo Rosen und Disteln (1887), w którym ukazały się jego pierwsze wiersze pod pseudonimem Edmond Delorme, który później zmienił na Edmond Lorm.

Podróże do Londynu, Szwajcarii, Północnych Włoch i Paryża stały się bardzo istotne dla rozwoju młodego George. W Paryżu poznał w 1889 r. Stéphane'a Mallarmé (1842–1898) i młodych symbolistów. W domu Mallarmé przy ulicy rue de Rome uczestniczył w wieczorach wtorkowych. W tym czasie rozpoczął intensywne studiowanie literatury francuskiej. Silny wpływ wywarły na niego pisma Charles'a Baudelaire'a (1821–1867) i parnasistów. Znaczenie pierwszego pobytu w Paryżu poświadcza jeszcze później wiersz Franken (Gesamt-Ausgabe (GA) VI/VII, 18).

Od semestru zimowego 1889/90 Stefan George studiował przez 3 semestry romanistykę, anglistykę, germanistykę, filozofię i historię sztuki na uniwersytecie w Berlinie. Po przerwaniu studiów udał się ponownie w podróże. W Wiedniu poznał Hugo von Hofmannsthala (1874–1929). Korespondencja obu poetów należy do najważniejszych osobistych dokumentów przełomu wieków.

Razem z Carlem Augustem Kleinem (1867–1952) założył w 1892 r. czasopismo Blätter für die Kunst, które nieregularnie ukazywało się do 1919 roku. Z czasopismem współpracowali Hofmannsthal, Leopold von Andrian (1875–1951), Max Dauthendey (1867–1918), Karl Wolfskehl (1869–1948), Ludwig Klages (1872–1956) i Karl Gustav Vollmöller (1878–1948). Wkrótce do tego grona dołączyli bracia Friedrich (1880–1931) i Ernst Gundolf (1881–1945), Lothar Treuge (1877–1920) i wielu innych. W 1898 r. spotkał w czasie podróży do Rzymu wydawcę Georga Bondi (1865–1935), który od tego momentu wydawał wszystkie jego pisma.

Postawa życiowa i twórczość poetycka tworzą u George prawdziwą jedność. Każdy wiersz ma oparcie w życiu realnym. Typowym tego przykładem jest zbiór wierszy Pilgerfahrten (GA I), opisujący jego wędrówki, który później zadedykował Hugo von Hofmannsthalowi. George nie przebywał nigdzie dłużej niż kilka miesięcy. Często mieszkał u przyjaciół. Najczęstszymi miejscami jego pobytu były miejscowości Bingen, Berlin, Monachium, Heidelberg, Darmstadt, Marburg, Kilonia i Bazylea. W 1892 r. poznał w Bingen Idę Coblenz, późniejszą żonę Richarda Dehmela (1863–1920), z którą łączyła go namiętna przyjaźń do 1896 roku. O tym jedynym związku miłosnym z kobietą świadczą wiersze z Buch der Hängenden Gärten (GA III) i Jahr der Seele (GA IV).

W Monachium George miał przez pewien czas bliskie kontakty z grupą Kosmische Runde (Kosmiker), do której należeli m.in. Alfred Schuler (1865–1923), Karl Wolfskehl, Ludwig Klages i Fanny zu Reventlow (1871–1918). W tym samym czasie poznał Maximiliana Kronbergera (1888–1904). Po wczesnej śmierci ukochanego młodzieńca uczcił go w Gedenkbuch (1908) i cyklu Maximin w zbiorze wierszy Der siebente Ring (GA VI/VII).

Ważnym wydarzeniem było ponowne odkrycie Friedricha Hölderlina (1770–1843) przez George i jego krąg. Brał także udział w pierwszym historyczno-krytycznym wydaniu pism tego poety, które przygotował Norbert von Hellingrath (1888–1916). George uczcił Hölderlina w cyklu Hyperion (GA IX, 13 ff.).

Wydarzeniom I wojny światowej poświęcił wiersze Der Krieg (GA IX, 27) i Der Dichter in Zeiten der Wirren (GA IX, 35). Mimo, że wciąż rosło grono miłośników jego poezji, nie troszczył się o sukces czy uznanie. W 1927 r. odrzucił przyznaną mu przez miasto Frankfurt nad Menem nagrodę Goethe-Preis. Jednak po wielu prośbach przyjął ją, ale bez publicznego wystąpienia i podziękowania. Związane z nagrodą pieniądze przeznaczył na wspieranie swojego młodego przyjaciela Maxa Kommerella (1902–1944).

Powojenne wydarzenia polityczne wywołały jego krytykę.  Stefan George przestrzegał przed pseudoludową ideologią nacjonalizmu, szowinizmem i demagogią. W 1933 r. nie przyjął propozycji nominacji na prezydenta nowej niemieckiej Akademii Poetyki (niem. Akademie für Dichtung) i końcem sierpnia udał się do Szwajcarii, gdzie zmarł 4 grudnia 1933 w szpitalu w Minusio koło Locarno. Przyjaciele pochowali go na cmentarzu w Minusio.

Twórczość

Twórczość Stefana George reprezentowana jest przede wszystkim przez utwory poetyckie. Jedynym skromnym pismem napisanym prozą jest Tage und Taten (GA XVII). George pisał impresjonistyczne szkice, listy, rozważania, aforyzmy i mowy pochwalne. Za wartościowe formy literackie uważał nowele i powieści, ale ostro krytykował nowoczesne skłonności do reportaży. Tematami jego wczesnych wierszy były śmierć, niespełniona tragiczna miłość i przyroda. Jego próby napisania dramatu pozostały we fragmentach (Manuel GA XVIII, 7 ff.). Takie utwory jak: Die Aufnahme in den Orden (GA XVIII, 61 ff.), Die Herrin betet (GA XVIII, 53 ff.), Der Gehenkte, Der Mensch und der Drud, Gespräch des Herrn mit dem römischen Hauptmann, Der Brand des Tempels (GA IX, 67 ff.) zaliczyć należy bez wątpienia do lirycznych pism, ponieważ nie posiadają struktury dramatycznej i autor nie rozwija w nich ani akcji, ani problemu. Wszystkie te sztuki są rozszerzonymi poematami z podziałem na role. Wynika to z faktu, że George odrzucał współczesny mu teatr. Domagał się wygłaszania tekstów roli z oszczędnymi gestami. Miejscem przedstawień i recytacji tych sztuk był pokój lub atelier.

Liryczne prace George rozpoczął cykl Hymnen (1890), Pilgerfahrten (1891), Algabal (1892), w których widoczny jest wpływ liryki francuskiej. W Algabal (tytuł nawiązuje do cesarza rzymskiego Heliogabal, 204–222) dochodzi już do głosu jego własny styl. Książka Bücher der Hirten und Preisgedichte, der Sagen und Sänge und der Hängenden Gärten (1895) sięga po materiały i motywy z wschodniej i zachodniej literatury i pokazuje autora jako mistrza techniki symbolistycznej. Ten gatunek wraca we wszystkich następnych tomikach wierszy i stanowi istotną część jego pism. Pierwsze szersze uznanie osiągnął po publikacji książki Das Jahr der Seele (1897), w której zdecydowanie przekształcił postać tradycyjnego wiersza o naturze. Jego natura stała się realnym i symbolicznym parkiem, który stworzony został przez artystę ogrodnika. Także później pojawia się u niego elementarna natura jako alternatywa ludzi. Środki stylistyczne w wierszach w Das Jahr der Seele pozwalają poznać, w skłonności do ozdobnej konstrukcji, pewne nawiązanie do intencji i motywów secesji (niem. Jugendstil).

W późniejszych pracach celem Stefana George było stworzenie nowego, pięknego człowieka. Fundamentem powinny być męskość, dyscyplina, obyczajowość i sztuka poetycka. Stanowisko to zawarł w cyklach wierszy Der siebente Ring (1907) i Der Stern des Bundes (1914). Zawarte tam sentencje dają podstawy nowego życia, które George chciałby wzbudzić. Autor zrezygnował w nich z bogatego zdobnictwa obrazowego. Metafory i porównania są jak w biblijnych mowach bezpośrednimi wypowiedziami: "Jestem jednym i jestem oboma..." (GA VIII, 27).

Wszystkie wiersze, które powstały po 1913 r., zawarł w ostatniej książce Das neue Reich (1928), do której dołączył także niektóre starsze, czym podkreślił, że nie jest ważna chronologia, lecz artystyczne prawo i struktura zbioru wierszy.

Oprócz własnej twórczości poetyckiej tłumaczył poezję Baudelaire'a (Les Fleurs du Mal, niem. Die Blumen des Bösen – Umdichtungen, pol. Kwiaty zła), Dantego, sonety Williama Szekspira (1564–1616) i wielu innych.

Kilka jego tekstów wykorzystali w swoich kompozycjach tacy muzycy jak Arnold Schönberg (1874–1951), Anton Webern (1883–1945) czy Gerhard Frommel (1906–1984).

Stefan George wywarł duży wpływ na życie duchowe i kulturalne w Niemczech. Oddziaływanie to nie wynikało wyłącznie z jego poezji, lecz także z pracy i działania jego przyjaciół i uczniów, którzy skupiali się wokół niego. Sam George nigdy nie występował publicznie i nie zajmował w jakiejkolwiek formie publicznego stanowiska w kwestiach otaczającej go codzienności. Prośbę Hugo von Hofmannsthala o podpisanie się w liście otwartym dotyczącym uniknięcia wojny niemiecko-angielskiej odrzucił. Także jego wiersz Der Krieg przeznaczony pierwotnie do grona przyjaciół ukazał się tylko w ograniczonej liczbie egzemplarzy. Dopiero później pojawił się w kilku gazetach i czasopismach.

Dzieła (wybór)

Tomy wierszy

  • Die Fibel (wczesne wiersze), opublikowane dopiero w 1901.
  • Hymnen, 1890.
  • Pilgerfahrten, 1891.
  • Algabal, 1892.
  • Die Bücher der Hirten- und Preisgedichte der Sagen und Sänge und der hängenden Gärten, 1895.
  • Das Jahr der Seele, 1897.
  • Der Teppich des Lebens und die Lieder von Traum und Tod mit einem Vorspiel, 1900.
  • Tage und Taten, 1903.
  • Der siebente Ring, 1907.
  • Der Stern des Bundes, 1914.
  • Drei Gesänge, 1921.
  • Das neue Reich, 1928.

Tłumaczenia

  • Baudelaire. Blumen des Bösen. Umdichtungen, 1901.
  • Zeitgenössische Dichter. Umdichtungen, 2 tomy, 1905.
  • Dante. Stellen aus der Göttlichen Komödie, 1909.
  • Shakespeare Sonnette. Umdichtungen, 1909.

Dzieła zebrane

  • Gesamt-Ausgabe der Werke. Endgültige Fassung. Georg Bondi, Berlin 1927–1934.

Tłumaczenia na język polski

  • Z poezji niemieckiej : przekłady, przekł. Leopold Lewin, Warszawa : F. Hoesick, 1936.
  • Poezje / Stefan George, przekł. Krystyna Kamińska, Warszawa : Państ. Instytut Wydawniczy, 1979.

Literatura

  • Friedrich Gundolf: George. Berlin 1920, erweiterte Ausgabe Berlin 1930.
  • Edith Landmann: Gespräche mit Stefan George. Düsseldorf und München 1963.
  • Paul Gerhard Klussmann: „Stefan Anton George” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, s. 236–241.
  • Robert Małecki: Der George-Kreis und die Anfänge des deutschen "ästhetischen Fundamentalismus" artykuł w Studia Niemcoznawcze. T. 22, (2001), s. 277-290.
  • Aleksander Rogalski: Trzy portrety niemieckie : Fryderyk Hölderlin, Jean Paul, Stefan George, Poznań : Wydaw. Poznańskie, 1980.