Wilhelm Gesenius

Heinrich Friedrich Wilhelm Gesenius (ur. 3 lutego 1786 w Nordhausen; zm. 23 października 1842 w Halle) – niemiecki teolog ewangelicki, orientalista, znawca kultury i historii Bliskiego Wschodu i jeden z najwybitniejszych znawców starych języków, szczególnie języka hebrajskiego.

Wilhelm Gesenius
Wilhelm Gesenius.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Wilhelm (1761-1801), dr medycyny, lekarz miejski w Nordhausen, syn Augustusa (1718-73), profesora języka greckiego w Helmstedt, generalny superintendent i pierwszy kaznodzieja w Schöningen i Louise Bruns; matka Johanna Jacobina Magdalene Gangloff (1757-1809); - ożenił się w Halle/Saale w 1814 r. z Henriette Schneidewind (1797-1853) z Lügde k. Pyrmont; miał 5 synów i 5 córek.

Życiorys

Do 1803 roku Wilhelm Gesenius uczęszczał do gimnazjum w Helmstedt po czym rozpoczął studia teologiczne, filozoficzne i filologiczne na uniwersytecie w Helmstedt u Heinricha Henke, teologa Davida Juliusa Potta (1760-1838). Oprócz języków orientalnych intensywnie studiował też języki klasyczne. W 1806 roku otrzymał tytuł doktora filozofii po obronie dysertacji pt. Symbolae observationum in Ovidii fastos. Oprócz nauki języków klasycznych poświęcił się interpretacji Starego Testamentu. Poprzez zainteresowanie językiem hebrajskim, które ujawniło się już w gimnazjum, zainteresował się także innymi pokrewnymi językami.

W 1806 roku pracował jako privatdozent i repetent na uniwersytecie w Getyndze. Nie widząc szans na dalszą karierę w Getyndze od marca 1809 roku pracował jako profesor w gimnazjum (obecnie Johann-Georg-Lingemann-Gymnasium) w Heiligenstadt. W 1810 roku został profesorem nadzwyczajnym, w 1811 roku profesorem zwyczajnym na uniwersytecie w Halle i prowadził katedrę teologii. Wykładał o starotestamentowej egzegezie, językach orientalnych, paleografii i biblijnej archeologii. Dzięki jasnym i interesującym wykładom miał wielu słuchaczy, do których należeli między innymi Peter von Bohlen, E.T.A. Hoffmann, Hermann Hupfeld, Justus Olshausen, Johann Christian Friedrich Tuch, Johann Karl Wilhelm Vatke, Rudolf Haym, Emil Roediger i inni. Odrzucił propozycje podjęcia pracy na uniwersytetach w Getyndze, Wrocławiu i Oxfordzie. Dopiero jego zainteresowanie Starym Testamentem i orientalistyką przyniosło mu reputację jednego z najwybitniejszych uczonych tego okresu.

Wilhelm Gesenius był członkiem Königlich Preußischer Konsistorialrat (Królewsko-Pruski Konsystorz), Królewsko-Pruskiej Akademii Nauk, Société asiatique w Paryżu, Royal Asiatic Society, Cambridge Philosophical Society.

Dla jego pracy duże znaczenie miały dwie podróże, z których pierwszą odbył w 1820 r. do Paryża, Londynu i Oksfordu, aby eksplorować tamtejsze biblioteki w zakresie niedrukowanych tłumaczeń Biblii, bliskowschodnich leksykografów i gramatyków. Druga podróż do Anglii i Holandii w 1835 r. miała na celu zbadanie przede wszystkim inskrypcji fenickich.

Znaczenie

Jego badanie języka hebrajskiego uchodzi za przełomowe. Wilhelm Gesenius zalicza się do pierwszych, którzy badali języki semickie z naukowym podejściem. Jako umiarkowany racjonalista znalazł się w opozycji w stosunku do współczesnego mu podejścia do języka hebrajskiego, który uznawano za święty. Jego zdaniem język hebrajski jest normalnym ludzkim językiem, dokładnie językiem semickim, a nie tylko językiem Pisma Świętego. W ten sposób uwolnił język hebrajski od teologii i rabinistycznych przekazów. Uważał, że wytłumaczenie takich zjawisk językowych jak homonimy czy homografy należy szukać w innych językach, a zwłaszcza w języku arabskim. Do opisu językowej postaci Starego Testamentu utworzył trzy formy: leksykografię, gramatykę i komentarze. Jego główne dzieła Hebräische Grammatik (1813) i Hebräische und aramäische Handwörterbuch über das alte Testament (1812) w niezmienionej wersji wydawane były jeszcze na początku 20 wieku. W 1909 roku ukazało się nowe 28 wydanie jego Hebräische Grammatik opracowane przez Emila Kautzscha, które w 1910 roku zostało przetłumaczone na język angielski przez Arthura Ernesta Cowleya. W 2008 roku ukazało się 18 wydanie Hebräische und aramäische Handwörterbuch über das alte Testament opracowane przez Herberta Donnera.

Obszerna wiedza historyczna, archeologiczna i znajomość historii religii zapewniła jego dziełom dodatkowe uznanie. Jako pierwszy badał także język fenicki i punicki przez co może być uważanym za twórcę północno-zachodniej filologii semickiej. Badał także kulturę, historię i religię Samarytan. Wynikiem tych prac było opracowanie tekstów Pięcioksięgu samarytańskiego. Z powodzeniem zajmował się także rozszyfrowaniem pisma południowoarabskiego. Należy jeszcze wspomnieć jego badania dotyczące topografii i archeologii Palestyny. Z jego prac korzystał również Jean-François Champollion podczas prac przy tłumaczeniu hieroglifów.

Mimo licznych podróży i pracy w Halle Wilhelm Gesenius nie zapominał o swojej rodzinnej miejscowości Nordhausen. W 1824 roku podarował miejscowemu gimnazjum (obecnie Wilhelm-von-Humboldt-Gymnasium) z okazji 300-lecia wydane swoje dzieła z własnoręcznymi autografami.

Dla uczczenia jego pamięci w auli uniwersytetu w Halle postawiono 2 kwietnia 1850 roku jego popiersie wykonane przez Ernsta Rietschela, gdzie stoi do dziś.

Jego grób znajduje się na cmentarzu Stadtgottesacker w Halle (kwatera I, grób 227).

Dzieła (wybór)

  • Symbolae observationum in Ovidii fastos, novae Fastorum editionis specimen. Dysertacja, 1806.
  • Hebraeisch-Deutsches Handwörterbuch über die Schriften des A. T. 2 tomy, 1810/1812.
  • Hebräische Grammatik. 1813.
  • Hebräisches Elementarbuch. 2 części, 1813-1814.
  • Hebräisches Lesebuch. 1814.
  • Neues Hebräisch-deutsches Handwörterbuch über das Alte Testament mit Einschluß des biblischen Chaldaismus. 1815
  • De Pentateuchi Samaritani origine indole et auctoritate commentatio philologico-critica. 1815.
  • Geschichte der hebräischen Sprache und Schrift : eine philologisch-historische Einleitung in die Sprachlehren und Wörterbücher der hebräischen Sprache. 1815.
  • Ausführliches grammatisch-kritisches Lehrgebäude der hebräischen Sprache mit Vergleichung der verwandten Dialekte. 2 części, 1817.
  • Der Prophet Jesaia, übersetzt und einem philologisch-kritischen und historischen Kommentar begleitet. 3 części, 1820.
  • Philologisch-kritischer und historischer Commentar über den Jesaja. 1821.
  • Iesu christi natalitia pie celebranda academiae fridericianae halensis et Vitebergensis consociatae civibus indicunt prorector et senatus : de samaritanorum theologia ex fontibus ineditis commentatio. 1822.
  • Hebräisches und chaldäisches Handwörterbuch über das Alte Testament. 1823.
  • Anecdota Orientalia. 1824.
  • Paläolographische Studien über phönizische und punische Schrift. 1835.
  • De Bar Alio et Bar Bahlulo, Lexicographis Syro-arabicis ineditis : commentatio literaria philologica. 1834-1839.
  • Scripturae linguaeque Phoeniciae monumenta quotquot supersunt edita et inedita ad autographorum optimorumque exemplorum fidem. 3 części, 1837.

Literatura

  • Gustav Moritz Redslob: „Gesenius, Wilhelm”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 89-93.
  • Hans-Jürgen Zobel: „Gesenius, Wilhelm”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, s. 340.
  • Friedrich Wilhelm Bautz: GESENIUS, Wilhelm. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 2, Bautz, Hamm 1990, ISBN 3-88309-032-8, s. 234.

Linki