Johann Melchior Goeze

Johann Melchior Goeze (ur. 16 października 1717 r. w Halberstadt; zm. 19 maja 1786 r. w Hamburgu) - niemiecki teolog luterański i główny przeciwnik Gottholda Ephraima Lessinga (1729-1781) w sporze "Fragmentenstreit".

Goeze
Johann Melchior Goeze.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Brat August (1731-1793); - ożenił się w Aschersleben w 1746 r. z Johanną Rosiną Derling (1725-74); miał 4 synów i 1 córkę.

Życiorys

Po ukończeniu szkół w Halberstadt i w Aschersleben Johann Melchior Goeze studiował od 1734 r. teologię w Jenie i słuchał wykładów z matematyki oraz fizyki. W 1737 przeniósł się do Halle, gdzie w 1738 r. obronił dysertację u Siegmunda Jakoba Baumgartena (1706-1757). Po studiach wrócił do Aschersleben, gdzie zastąpił jako kaznodzieja swojego schorowanego ojca, a w 1741 r. został wybrany na Adjunctus ministerii (adiunkt Duchownego Ministerium). Początkiem 1742 r. był ordynowany, a w 1744 r. został diakonem w kościele Sankt Stephanskirche. W 1750 r. został drugim, w 1751 r. pierwszym kaznodzieją w kościele Heilig-Geist-Kirche w Magdeburgu. Stamtąd w 1755 powołany został jako główny pastor do Hamburga do kościoła Sankt Katharinen. Od 1760 do 1770 r. Johann Melchior Goeze był seniorem Duchownego Ministerstwa (organizacja reprezentująca duchownych w jakimś mieście).

W Hamburgu prowadził także działalność literacką. Opublikował m.in. dwa kazania z okazji trzęsienia ziemi w Lizbonie i łajał rozmnożenie i nadużywanie maskarad w okresie pasyjnym. Jego kazania były aktualne, a jego surowe stanowisko luterańskie w nauce i wyznaniu było pełne powagi i odpowiedzialności. Przyniosło mu to zarówno chwałę jak i drwinę ze strony jego przeciwników. Ukazywały się różne ulotki i pisma polemiczne. Odzwierciedlały one pewien spór o wielkich rozmiarach, który Goeze prowadził m.in. z Antonem Friedrichem Büschingiem (1724-1793), Karlem Friedrichem Bahrdtem (1741-1792), Johannem Bernhardem Basedowem (1724-1790), Johannem Salomo Semlerem (1725-1791) i Johannem Wolfgangiem von Goethe (1749-1832) (spór dotyczący "Cierpień młodego Wertera").

Przede wszystkim jednak w swoich dysputach miał do czynienie z ludźmi, którzy w szczególny sposób reprezentowali oświecenie. O pismach Schleiermachera (1768-1834) powiedział, że atakują charakter objawienia chrześcijaństwa. W piśmie "Beweis, daß die Bahrdtsche Verdeutschung des Neuen Testamentes keine Übersetzung, sondern nur eine vorsätzliche Verfälschung und frevelhafte Schändung der Worte des lebendigen Gottes sei" (Hamburg 1773) skrytykował tłumaczenie Nowego Testamentu Karla Friedricha Bahrdta uważając je za sentymentalne i fałszujące Słowo Boże.

Opublikowane przez Lessinga w latach 1774-77 "Fragmente eines Ungenannten" wywołały spór nazywany "Fragmentenstreit". Fragmenty pochodziły z pisma "Die Apologie oder Schutzschrift für die vernünftigen Verehrer Gottes" profesora gimnazjalnego, Hermanna Samuela Reimarusa (1694-1768). Do toczącej się na ich temat dyskusji Goeze dołączył w grudniu 1777 r. i rozpoczął w tym momencie walkę przeciw oświeceniu. Uznał wydanie "Fragmente eines Ungenannten" jako atak na wiarę, co wcale nie oznaczało, że przestał wysoko cenić Lessinga. Również Lessing mimo prowadzonego sporu pochlebnie wypowiadał się o adwersarzu. Goeze zwrócił się przeciw próbie oświecenia zrobienia z chrześcijaństwa religii rozumu. Spór ten stanowił szczególny rozdział w historii prądów intelektualnych. Przy tej okazji Johann Melchior Goeze zyskał drwiący przydomek "harmonii papieża".

Dzieła (wybór)

  • Die künftige Auferstehung der Todten, als eine Lehre, die nach den Gründen der Vernunft möglich und glaubwürdig, und nach der Offenbahrung unleugbar und gewiß ist. 1742.
  • Die wichtigsten Abschnitte der Lehre vom Tode. 1749.
  • Johann Melchior Gözens Predigers an der Steph. Kirche in Aschersleben Prüfung einiger Stellen aus dem bekanten Buche Les Moeurs oder die Sitten, insonderheit der von dem Verfasser desselben vorgeschlagenen Trostgründe wider die Furcht des Todes. 1750.
  • Die neunte Predigt. Das Bild eines sterbenden Sünders. 1753.
  • Eine Probe von der Art, wie der Herr D. Semler seine Zeugen anzuführen pflegt. 1771.
  • Neue, für die Kritik und Historie der Bibel-Uebersetzung Lutheri wichtige Entdeckungen. 1777.
  • Beweis, daß der von Hr. Weber in Weimar vor einiger Zeit gelieferte Abdruck der Augsburgischen Confeßion unmöglich eine Copie von dem, vor dem Kaiser Karl V. verlesenen u. dem Reichsarchive einverleibten Originale seyn könne. 1781.
  • Goezes Streitschriften gegen Lessing. 1893, wydawca Erich Schmidt.

Literatura

  • Carl Bertheau: „Goeze, Johan Melchior”. W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 9, Duncker & Humblot, Leipzig 1879, s. 524–530.
  • Georg Daur: „Goeze, Johan Melchior”. W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 6, Duncker & Humblot, Berlin 1964, ISBN 3-428-00187-7, s. 598.
Autor: Roman Penkała