Johann Jakob Griesbach

Johann Jakob Griesbach (ur. 4 stycznia 1745 w Butzbach (Hesja); zmarł 12 marca 1812 w Jenie) - niemiecki teolog luterański.

Johann Jakob Griesbach. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Conrad Caspar (1705–77), pastor w Gießen i Butzbach, od 1747 roku (1767 radca konsystorza) we Frankfurcie nad Menem; matka Johanna Dorothea (1726–75) z domu Rambach , przyjaciółka „Frau Rat“ Goethego; - ożenił się w Halle (Saale) w 1775 roku z Friederiką Julianą Schütz (1758–1836) z Aschersleben; bezdzietny.

Życiorys

Po okresie studiów w Tybindze u Jeremiasa Friedricha Reußa, Johanna Friedricha Cotta, Christopha Friedricha Sartoriusa oraz w Lipsku i w Halle u Johanna Augusta Ernestiego i Johanna Jacoba Reiske  Johann Jakob Griesbach został promowany w 1768 roku na magistra filozofii w Halle, po czym udał się w prawie 2 letnią podróż do bibliotek w Niemczech, Holandii, Anglii i do Paryża.
Podczas podróży zgromadził duży zbiór nowotestamentowych rękopisów, przy czym sprowadził także cytaty Ojców Kościoła i mało znane tłumaczenia. W 1771 roku habilitował się u swego nauczyciela Johanna Salomo Semlera. Od 1775 roku aż do śmierci był profesorem teologii na uniwersytecie w Jenie (1776 doktor teologii). 26 maja 1789 roku poznał Fryderyka Schillera, z którym przyjaźnił się aż do jego śmierci w 1805 roku. Schiller mieszkał u niego w latach 1795-99 i często spotykał się tu z Johannem Wolfgangiem von Goethe.
Dwukrotnie był prorektorem. W latach 1782-1811 był deputowanym do Landtagu. Od 1781 roku saksońsko-wajmarskim radcą kościelnym, od 1784 tajnym radcą kościelnym.

Znaczenie

Główna zasługa Griesbacha polega na opracowaniu podstaw nowotestamentowej krytyki tekstu. Podczas gdy jego poprzednicy w tej dziedzinie ( Johann Jacob Wettstein, Johann Albrecht Bengel, Semler) zaledwie odważyli się badać textus receptus (tekst przyjęty), Johann Jakob Griesbach, po analizie swoich bogatych zbiorów, stworzył naukową krytykę tekstu Nowego Testamentu, która później rozwijana będzie przez jego następców. Jego główna teza o trzech recenzjach tekstu Nowego Testamentu (aleksandryjską, zachodnią i bizantyjską) legła u podstaw nowotestamentowej historii tekstu i jest stosowana do dzisiaj.
Równie ważne są jego teoretyczne podstawowe reguły krytyki tekstu, w których chodzi o znalezienie pewnego metodycznego rozstrzygnięcia o wartości wersji tekstu. Jego postulat brzmiał, że oprócz zewnętrznej krytyki tekstu występuje wewnętrzna krytyka na podstawie zastosowanego języka przez autora i treści tekstu. Rezultat jego pracy przedstawiają kolejne wydania Nowego Testamentu. W 1774/75 ukazało się pierwsze całościowe wydanie. Drugie wydanie, które pojawiło się w 1796 i 1806 roku w dwóch tomach jest najważniejsze. Krytyczne założenia znajdują się w przedmowie do pierwszego tomu. Trzecie opracowanie ukazało się 1803-07 w czterech foliałach jako luksusowe wydanie z rycinami miedziorytniczymi w Lipsku.
Johann Jakob Griesbach położył także zasługi w dziedzinie literackiego badania 4 Ewangelii, w którym jako pierwszy zastosował synopsę Ewangelii Mateusza, Marka i Łukasza („Synopsis Evangeliorum Matthäi, Marci et Lucae“ Halle 1776), aby umożliwić ich od teraz tzw. synoptyczne porównanie.

Rozwiązanie tzw. „problemu synoptycznego”, w jakim stosunku do siebie są pierwsze trzy Ewangelie, opisał w 1789 roku w dziele Commentatio qua Marci evangelium totum e Matthaei et Lucae commentariis decerptum esse monstratur. Według tego Marek znał Ewangelię Mateusza jak również Łukasza i oba te pisma skrócił. Jego teoria, tzw. hipoteza Griesbacha, jest po teorii dwóch źródeł sformułowanej po raz pierwszy przez Henry'ego Owena najbardziej rozpowszechnionym wyjaśnieniem stosunku synoptycznego między Ewangeliami. Klasyczną teorię dwóch źródeł skrytykował w 1964 roku William Reuben Farmer, który twierdził, że przyjęcie za najstarszą i pierwotną w stosunku do pozostałych Ewangelię Marka uczyniono ze względów antykatolickich. Zamiast tego Johann Jakob Griesbach sformułował swoją "teorię dwóch Ewangeli", wg której najstarsza jest Ewangelia Mateusza i że powstała już w pierwszej wspólnocie w Jerozolimie.
Jego następcami w zakresie krytyki tekstu w Niemczech zostali przede wszystkim Karl Lachmann, Konstantin von Tischendorf.

Dzieła (wybór)

• Testamentum novum, Hala, 1774.
• De nexu inter fidem et virtutem Christianam dissertatio theologica I. inauguralis , Jena, 1784.
• Disputationem theologicam inauguralem viri excellentissimi et doctissimi Friderici Immanuelis Niethammeri philosophiae doctoris eiusdemque in hac literarum universitate professoris extraordinarii praemisso specimine V commentarii critici in Matthaei textum , Ienae, 1797.
• Hē Kainē Diathēkē / 1: ¬Tomus ¬Primus Evangelia Matthaei Et Marci , Lipsiae, 1803.

Literatura

• Seesemann, Heinrich: „Griesbach, Johann Jakob“, w: Neue Deutsche Biographie 7 (1966), strony 62-63, online.
• Bertheau, Carl: „Griesbach, Johann Jacob“, w: Allgemeine Deutsche Biographie (1879), strony 660-663, online.

Linki

• Pisma Johann Jakob Griesbach online