Gustav Klimt

Gustav Klimt (ur. 14 lipca 1862 roku w Baumgarten, dziś w Penzing, 14 dzielnicy Wiednia, zm. 6 lutego 1918 w Wiedniu) – austriacki malarz i grafik. Jeden z założycieli Secesji Wiedeńskiej i jej pierwszy prezydent.

Obrazy Gustava Klimta przedstawiają często emanujące erotyzmem postacie kobiece jako wyraz ludzkich związków życiowych i uczuć takich jak nadzieja, miłość i śmierć. Z tego też powodu stał się bardzo poszukiwanym portrecistą kobiet w Wiedniu.

Twórczość Klimta podzielić można na kilka okresów: historyzm (1879–80), inspiracja antykiem (1886–1891, monumentalne prace w Burgtheater i Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu), impresjonizm (Schubert przy fortepianie (1896), Młoda kobieta w fotelu (1896), Portret damy (1897), Dama (kobieta) przy kominku (1897/98), Dama (kobieta) w fotelu (1897/98) oraz portret Sonji Knip (1898)) i od 1897 r. secesja. Od połowy lat 90-tych XIX wieku użył w kilku obrazach złotego tła, co ukazyje wpływ sztuki japońskiej (japonizm). Zastosowanie złota w obrazach jest charakterystyczne dla Gustava Klimta. (wyznanie katolickie)

Gustav Klimt, 1913. Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

• Ojciec : Ernst (1834–92) z Travčice (niem. Trabschitz lub Drabschitz), od 1842 grawer i złotnik w Wiedniu;
• Matka : Anna Finster (1836–1915);
• Bracia : Ernst (1864–92, ożenił się z Helene Flöge), malarz, uczestniczył we wszystkich monumentalnych pracach Gustava Klimta, Georg (1867–1931), rzeźbiarz i cyzeler, w latach 1901-22 nauczyciel w szkole artystycznej dla kobiet i dziewcząt w Wiedniu;
• Siostry : Johanna, Klara i Hermina;
• Towarzyszka życia : siostra szwagierki Emilie Flöge (1874–1952);
• Dzieci : 7 m.in. syn Gustav Ucicky (1899–1961), reżyser filmowy.

Życiorys

Teatr w Taormina (obraz sufitowy w Burgtheater, 1886–1888). Źródło: Wikimedia Commons

Dama z wachlarzem, 1917/18. Źródło: Wikimedia Commons

Gustav Klimt był drugim z siedmiorga dzieci pochodzącego z Czech grawera i złotnika Ernesta Klimta i jego żony Anny Finster. Jako, że ojciec dla swoich synów przewidywał zawody rzemieślnicze Gustav uczył się od 1876 do 1883 r. w Szkole Rzemiosła Artystycznego przy Austriackim Muzeum Sztuki i Przemysłu. Jego nauczycielami byli grafik Karl Hrachowina (1845-1896) oraz malarze Ludwig Minnigerode (1820–1850), Michael Rieser (1828–1905) i Julius Victor Berger (1850–1902). Największy wpływ wywarł na niego, jak również na jego brata Ernsta i przyjaciela Franza Matscha (1861–1942) Ferdinand Julius Laufberger. Pierwsze prace Gustava Klimta powstawały od 1879 r. we współpracy z Matschem i braćmi Ernstem i Georgiem. Od 1883 do 1892 r. bracia Gustav i Ernst Klimt oraz Franz Matsch prowadzili wspólne atelier przy Sandwirtgasse jako firma artystów Künstler-Compagnie. Dzięki rekomendacji Laufbergera zatrudnieni zostali przez wiedeńską firmę architektoniczną „Fellner und Helmerb, wykonującą od 1872 do 1915 r. teatry w Austrii, Niemczech, na Węgrzech i Bałkanach.

Bracia Klimt i Matsch tworzyli malowidła sufitowe, kotary sceniczne i inne dekoracje m.in. w teatrach w Karlowych Warach, Libercu, Rijeku i Bukareszcie. Poza tym pracowali nad książką „Allegorien und Embleme“ (Alegorie i emblematy), którą wydali w 3 tomach w latach 1882–1900). W 1888/1889 Gustav Klimt podróżował do Krakowa, Triestu, Wenecji i Monachium. Pierwszym z większych zleceń w Wiedniu było wykonanie dekoracji w teatrze Burgtheater na temat „historii teatru od czasów antycznych”. Prace z tych pierwszych lat twórczości są w rzeczywistości wyidealizowanymi obrazami postaci w stylu Hansa Makarta (1840–1884), jednak bez jego pompatycznej żywiołowości i wyraźnego realizmu, zwłaszcza w malarstwie portretowym. W 1890/91 w powstałych obrazach w pendentywach klatki schodowej w Muzeum Historii Sztuki w Wiedniu (alegorie epok sztuki) wystąpiła pierwszy raz wyraźna cecha sztuki Klimta – zwięzła prostota pojedynczej postaci połączona z tendencją do ornamentacji. Dzięki temu malowidła te przypominają symboliczne malarstwo figuralne Fernanda Khnopffa (1858–1921).

W 1892 r. przeprowadził się z bratem i Matschem do nowego atelier w pawilonie ogrodowym przy Josefstädterstrasse 21. W czerwcu tego samego roku zmarł jego ojciec, a w grudniu brat Ernst, co szczególnie boleśnie przeżył. Odtąd troszczył się o matkę i siostry Klarę oraz Herminę, u których mieszkał. Nawiązał bliskie stosunki z siostrą szwagierki, Emilie Flöge i jej rodziną. Z nią spędzał od 1898 r. wakacje letnie, ona zapewniła mu dostęp do wiedeńskiego towarzystwa, którego stał się preferowanym portrecistą, a w 1892 r. otrzymał zamówienia z dworu. W 1897 r. nawiązał przyjaźń z malarzem Carlem Mollem (1861–1945), którego przybrana córka Alma – od 1902 r. żona Gustava Mahlera (1860–1911) – zakochała się w Klimcie. Wielkie uznanie znalazły wykonane w 1898 r. dwa supraporta (zniszczone w 1945 r.) w domu przemysłowca Nikolausa Dumba (1830–1900) Muzyka i Schubert przy fortepianie, które rozpowszechniono jako światłodruki. W 1899 r. namalował portret Seremy Lederer, żony swojego mecenasa Georga Lederera, który posiadał duży zbiór jego obrazów. Pomimo, że w Wiedniu miał wielu zwolenników i klientów oraz cieszył się poważaniem w kręgach artystycznych, jednak nie otrzymał tytułu profesora. Nie stworzył też własnej szkoły w ścisłym znaczeniu i nie miał żadnych uczniów. Pod jego wpływem był młody Egon Schiele (1890–1918), a także Oskar Kokoschka (1886–1980) i ok. 1907 r. Ernst Ludwig Kirchner (1880–1938).

Pocałunek (1907–1908). Źródło: Wikimedia Commons

Judith I, 1901. Źródło: Wikimedia Commons

Wzrastające niezadowolenie młodych artystów z polityki wystawowej Eugena Felixa (1836 lub 1837–1906), prezydenta Künstlerhausu, doprowadziło do założenia w 1897 r. Secesji Wiedeńskiej, której Gustav Klimt został pierwszym prezydentem (1897–99). Zaprojektował obwolutę katalogu i plakat do pierwszej wiosennej wystawy Secesji Wiedeńskiej w 1898 roku, która miała miejsce w budynku austriackiego towarzystwa „Gartenbau-Gesellschaft”. W tym samym roku architekt Joseph Maria Olbrich (1867–1908) wzniósł nowy budynek Secesji, do którego Klimt zaprojektował metalowe drzwi. W budynku tym odbyły się w latach 1898–1905 23 wystawy. Jako prasowe oręże Secesji Wiedeńskiej powołano do życia czasopismo „Ver sacrum“, w którym Klimt działał jako ilustrator.

Wiosną 1905 r. doszło do sporu w szeregach Secesji, po czym Gustav Klimt i 18 innych członków odeszło z niej. „Grupa Klimta” zorganizowała w 1908/ 1909 dwie własne wystawy, które okazały się niepowodzeniem finansowym.

W 1894 r. Klimt i Matsch otrzymali zlecenie na wykonanie malowideł na suficie sali uniwersyteckiej, ale drogi dawnych przyjaciół w tym czasie radykalnie się rozeszły. Obrazy miały być alegoriami fakultetów: filozofii, medycyny, prawoznawstwa i teologii. Powstałe obrazy Filozofia (1900), Medycyna (1901) i Prawoznawstwo (1903) zaliczają się do głównych dzieł Klimta. Spotkały się one z krytyką publiczną i środowiska profesorskiego. W 1905 r. Klimt zrezygnował z dalszej realizacji tego zlecenia. Obraz Filozofia został wbudowany w mieszkaniu Lederera, Koloman Moser (1868–1918) kupił obrazy Medycyna i Prawoznawstwo. Wszystkie trzy obrazy spłonęły w 1945 roku.

Jabłoń I, 1912. Źródło: Wikimedia Commons

Zmiana stylu malarskiego Klimta, która pokazała się w obrazie Prawoznawstwo jeszcze bardziej ukazuje Fryz Beethovena z 1902 r. w Pawilonie Secesji, będący alegorią IX symfonii i Fryz mozaikowy w jadalni w pałacu bankiera Adolphe Stocleta (1871-1949) w Brukseli. W Fryzie mozaikowym z głównym motywem drzewa życia i pojedynczymi obrazami figuralnymi Oczekiwanie i Spełnienie rozwinął bogatą ornamentykę. Seria alegorycznych kompozycji figurowych w najważniejszych dziełach, takich jak Trzy etapy życia kobiety (1905), Nadzieja (1907/08), Pocałunek (1907/08), Śmierć i życie (1916), Dziewica (1913), Narzeczona (1917/18, niedokończone), reprezentuje monumentalne przejawy o coraz bardziej malarskim wyrafinowaniu. Takie same znaczenie mają jego liczne portrety wykonywane od 1898 r. i pejzaże, które powstały przeważnie nad jeziorem Attersee, gdzie od 1900 r. spędzał lato. Odrębny gatunek stanowi duża liczba rysunków bez zastosowania ornamentyki.

Gustav Klimt podróżował w 1909 r. do Paryża, Madrytu i Toledo, w 1914 do Brukseli. W 1912 r. został prezydentem Austriackiego Związku Artystów (Bund Österreichischer Künstler).

Gustav Klimt nigdy się nie ożenił, ale intymne związki łączyły go z wieloma kobietami, często z modelkami z wielkomieszczańskich rodzin. Z tych związków miał siedmioro dzieci.

Obrazy (wybór)

Panna, 1913. Źródło: Wikimedia Commons

• Pallas Athene, 1898, 75 × 75 cm, olej na płótnie, Wiedeń
• Nuda Veritas, 1899, 252 × 55,2 cm, olej na płótnie, Österreichisches Theatermuseum, Wiedeń
• Złota rybka (Goldfische), 1901–1902, 181 × 66,5 cm, olej na płótnie, Kunstmuseum Solothurn
• Las bukowy (Buchenwald), 1902, 100 × 100 cm, olej na płótnie, Galerie Neue Meister, Drezno
• Nadzieja (Die Hoffnung I), 1903, 181 × 67 cm olej na płótnie, National Gallery of Canada, Ottawa
• Węże wodne I (Wasserschlangen I), 1904–1907, 50 × 20 cm, technika mieszana z nakładkami złota na pergaminie, Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń
• Trzy etapy życia kobiety (Die drei Lebensalter einer Frau), 1905, 180 × 180 cm, olej na płótnie, Galleria Nazionale d’Arte Moderna, Rzym
• Adele Bloch-Bauer I, 1907, 138 × 138 cm, olej na płótnie, Neue Galerie, Nowy Jork
• Łąka maków (Mohnblumenwiese), 1907, 110 × 110 cm, olej na płótnie, Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń
• Danae (Danaë), 1907, 77 × 83 cm, olej na płótnie, własność prywatna, Wiedeń
• Pocałunek (Der Kuss), 1908–1909, 180 × 180 cm, olej na płótnie, Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń
• Judith II, 1909, 178 × 46 cm, olej na płótnie, Galleria Nazionale d’Arte Moderna, Rzym
• Park (Der Park), 1909/10, 110,5 × 110,5 cm, olej na płótnie, Museum of Modern Art, Nowy Jork
• Panna lub Dziewica (Die Jungfrau), 1913, 200 × 190 cm, olej na płótnie, Galeria Narodowa, Praga
• Kościół w Cassone (Kirche in Cassone), 110 × 110 cm, olej na płótnie
• Adam i Ewa (Adam und Eva, niedokończony), 1917–1918, 173 × 60 cm, olej na płótnie, Österreichische Galerie Belvedere, Wiedeń

Literatura

Kościół w Cassone, 1913. Źródło: Wikimedia Commons

• Fritz Novotny: „Klimt, Gustav” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 12, Duncker & Humblot, Berlin 1980, ISBN 3-428-00193-1, s. 70–73.

Linki

• Obrazy i rysunki Gustava Klimta w Zeno.org.