Hans Holbein
Hans Holbein (młodszy) (ur. w 1497 lub 1498 w Augsburgu, pochowany 29 listopada 1543 w Londynie) – niemiecki malarz, rysownik i grafik. Zaliczany jest do najwybitniejszych malarzy renesansu. Tworzył portrety, obrazy ołtarzowe, epitafia, dekoracje fasad, malowidła ścienne, miniatury oraz projektował wyroby ze srebra, złota i broń.
 |
| Autoportret, ok. 1542. Źródło: Wikimedia Commons |
Genealogia
- Ojciec: Hans Holbein (starszy) (ok. 1465–ok. 1524);
- Brat: Ambrosius (ok. 1494–po 1519);
- Ożenił się: w Bazylei w 1520 r. z Elisabeth Binzenstock z Ehrenstetten (zm. 1549);
- Dzieci: 2 synów i 2 córki, m.in. Philipp (ok. 1522-ok. 1600), nauczyciel w Paryżu, złotnik w Lizbonie i później w Augsburgu, Jakob (zm. 1552), złotnik w Londynie.
Życiorys
Hans Holbein uczył się malarstwa początkowo w warsztacie ojca w Augsburgu, a od końca 1515 r. razem z bratem był czeladnikiem u malarza Hansa Herbsta (1470–1552) w Bazylei. Pierwszą sygnowaną inicjałami HH pracą Holbeina jest „Portret młodzieńca” z 1515 r. znajdujący się w muzeum w Darmstadt, ale nie jest pewne czy ten obraz powstał już w Bazylei. Pewnym jest, że końcem grudnia razem z bratem Ambosiusem uczył się pisania i języka łacińskiego u Oswalda Myconiusa (1488–1552). Podczas lektury „Pochwały głupoty” Erazma z Rotterdamu (1469–1536) wykonali do niej ryciny, prawdopodobnie z Hansem Herbstem.
W 1516 r. wykonał portret burmistrza Jakoba Meyera i jego żony Dorothei Kannengiesser (oba w Öffentliche Kunstsammlung Basel, Kunstmuseum). W latach 1517–19 razem z ojcem sporządził dekoracje fasady nowego budynku Jakoba Hertensteina w Lucernie i obraz do głównego ołtarza w kościele. Po powrocie w 1519 r. do Bazylei przyjęto go do cechu malarzy „Zum Himmel”. 14 października ukończył portret 24 letniego Bonifaciusa Amerbacha. W następnym roku, po ślubie z Elisabeth Binzenstock, otrzymał prawa obywatela Bazylei. Z tego roku pochodzą też szkice malowideł na domu „zum Tanz” złotnika Balthasara Angelrota. 15 czerwca 1521 r. otrzymał zlecenie na malowidła w nowej sali w ratuszu w Bazylei (dwie ściany zrealizował do końca 1522 r., a pozostałe w latach 1530–31). Między 1521 a 1524 r. namalował „Ciało Chrystusa w grobie”, „Madonnę z Solury (Solothurn)”, „Boże Narodzenie i adorację królów” oraz kilka portretów Erazma z Rotterdamu (1523, National Galery, Londyn; 1523–24, Luwr w Paryżu).
Ponadto w 1522 r. wykonał m.in. ilustracje do „Hortulus Animae” (1522), ozdobił bazylejskie wydanie tłumaczenia Nowego Testamentu Marcina Lutra (1483–1546) i Pięcioksiąg Mojżeszowy (od końca 1523).
Do wielu książek humanistycznych stworzył też ramy tytułowe ze scenami historycznymi i mitologicznymi. W czerwcu 1524 r. Erazm z Rotterdamu napisał do przyjaciela Willibalda Pirckheimera (1470–1530) w Norymberdze, że „dwa portrety bardzo zręcznego artysty wysłał do Anglii, a artysta ten wyjechał do Francji”. Zatem Holbein był we Francji. Jego droga nie prowadziła do Lyonu do wydawcy Johannesa Trechsela, ani do Avignonu do Amerbacha, jak przyjmowano od czasu historyka sztuki Friedricha Salomona Vögelina (1837–1888). Miejsca jego pobytu we Francji można określić na podstawie wykonanych prac: Bourges, gdzie odrysował posągi zmarłego w 1416 r. księcia Jeana de Berri i jego małżonki Jeanne de Boulogne, Blois, którego zamek, widziany od strony miasta, pojawia się na drzeworycie cesarzowej w serii "Śmiertelnych obrazów". Podobno chciał się polecić kochającemu sztukę królowi Franciszkowi I; ale plan ten, jeśli istniał, nie powiódł się i Holbein wrócił do Bazylei. Podczas tych prac zastosował pierwszy raz kolorową kredę. Potem powstały w Bazylei: szkic do witrażu „Pasja Chrystusa”, rysunki do „Obrazów śmierci” (1525/26 nazywane też Tańcem śmierci), ilustracje biblijne oraz pierwsza wersja „Madonny z Darmstadt”. Wzrastający ruch reformacyjny w Bazylei zmienił dotychczasową sytuację. Dla nowowierców stworzył drzeworyt „Chrystus prawdziwe światło”, przypuszczalnie w 1524 r. dla Guillaume'a Farela (1489–1565) i „Handel odpustami”.
Jesienią 1526 r. Hans Holbein wyjechał do Anglii. Dzięki listom polecającym Erazma z Rotterdamu i Petrusa Aegidiusa (1486–1533) mógł zatrzymać się w Antwerpii i 18 grudnia dotarł do Anglii, gdzie przyjął go Thomas Morus (1478–1535). Tutaj namalował cały krąg przyjaciół Morusa, a także nadwornego astronoma Nikolausa Kratzera (1487–1550). Dla Thomasa Morusa stworzył w 1527 r. pierwszy w historii sztuki portret grupowy, który znany jest tylko z kopii (Nostell Priory). W 1528 r. wrócił do Bazylei. W tym czasie powstał też znany obraz przedstawiający żonę artysty z dziećmi Filipem i Katarzyną. W 1529 r. był świadkiem niszczenia znajdujących się w kościołach obrazów, wśród których sporo było jego autorstwa. Od lata 1530 do lata 1531 r. wykonał resztę malowideł ściennych w sali ratuszowej. Z pracy tej zachowały się jedynie szkice i kilka fragmentów malowideł.
Z tego okresu pochodzą też ilustracje do Starego Testamentu, który wydany został w 1538 roku u Johannesa Trechsela w Lyonie. W latach 1531–32 tworzył też liczne rysunki do publikacji naukowych: instrumenty, zegary słoneczne, znaki zodiaku dla Sebastiana Münstera (1488–1552) i mapę Ziemi dla Simona Grynaeusa (1493–1541). We Fryburgu w Bryzgowi, gdzie zamieszkał Erazm z Rotterdamu namalował małe okrągłe obrazy uczonych. Dla drukarza Hieronymusa Frobena (1501–1563) narysował dwa projekty drzeworytów, jeden przedstawiał Erazma z Rotterdamu, a drugi Marcina Lutra według obrazu Lucasa Cranacha (1472–1553).
W 1532 r. wyjechał ponownie do Anglii. Jednak i tutaj sytuacja się zasadniczo zmieniła, przyjaciele Erazma częściowo wymarli. W 1532 i 1533 r. Holbein wykonał kilka portretów kupców, a dla londyńskiego Stahlhofu dekorację ścienną „Alegoryczny korowód triumfalny ubóstwa i bogactwa” (utracony). W 1533 r. wykonał portret Roberta Chesemana (1485–1547) i spotkał francuskiego posła Jean de Dinteville (1504–1555) i Georges de Selve (1508–1541), których przedstawił na jednym obrazie. Dzięki tym kontaktom rozpoczął w 1536 r. służbę u króla Henryka VIII. W 1537 r. wykonał dekoracje kominkowe w Whitehall z królewskimi portretami. Po śmierci królowej, podróżował w maju 1538 r. do Brukseli, aby wykonać tam portret 16 letniej Krystyny Duńskiej (1521–1590), co uczynił w trzy godziny. Ponieważ projekt małżeństwa Henryka VIII nie powiódł się, wyjechał 3 czerwca do Le Havru, Joinville i Nancy, aby zjednać dla króla jedną z księżniczek lotaryńskich. Podróże te wykorzystał także, aby odwiedzić Bazyleę, gdzie zaproponowano mu, aby został tam na stałe na co się nie zgodził. 16 października opuścił razem z synem Filipem Bazyleę, aby zawieźć go do Paryża, do bazylejskiego złotnika Jacoba Davida.
W lecie 1539 r. król Henryk VIII posłał go do Düren, aby namalował tam portret księżniczki Anny von Cleve. Dla króla projektował także wartościowe naczynia, biżuterię i broń.
W październiku 1543 r. wybuchła w Londynie dżuma lub „angielskie poty”. 7 października Hans Holbein spisał testament, w którym rozdysponował swoje rzeczy i zapewnił opiekę dwojgu nieślubnym dzieciom. Hans Holbein zmarł 29 listopada 1543 roku.
Dzieła (wybór)
Ambasadorowie (z lewej Jean de Dinteville i z prawej Georges de Selve), 1533.
Źródło: Wikimedia Commons
- Portret Jacoba Meyera zum Hasen, 1516, Muzeum Sztuki w Bazylei.
- Portret Bonifaciusa Amerbacha, 1516, Muzeum Sztuki w Bazylei.
- Ciało Chrystus w grobie,1521/22, Muzeum Sztuki w Bazylei.
- Piszący Erazm z Rotterdamu, 1523, Luwr w Paryżu.
- Wenus i Amor, 1526, Muzeum Sztuki w Bazylei.
- Portret Thomasa Morusa, 1527, Frick Collection w Nowym Jorku.
- Ambasadorowie znany także jako „Podwójny portret posłów”,1533, National Gallery w Londynie.
- Portret Henryka VIII, 1536/37, Museo Thyssen-Bornemisza, Madryt.
- Portret Anny von Cleve, 1538/1539, Luwr w Paryżu.
Literatura
- Eduard His: Holbein, Hans der Jüngere w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 12, Duncker & Humblot, Leipzig 1880, s. 715–724.
- Hans Holbein: Die Holbeiner. Ein Überblick über eine 700-jährige bürgerliche Familiengeschichte mit Stammbäumen. Seemann, Leipzig 1905. (online).
- Christian Müller, Stephan Kemperdick (wydawcy): „Hans Holbein der Jüngere. Die Jahre in Basel 1515–1532.” Prestel, München 2006, ISBN 3-7913-3581-2.
- Hans Reinhardt: Holbein, Hans der Jüngere w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 9, Duncker & Humblot, Berlin 1972, ISBN 3-428-00190-7, s. 515–520.
Linki
- Prace Hansa Holbeina i o nim w Deutsche Digitale Bibliothek (online).
- Taniec śmierci 33 ryciny.
- Oskar Bätschmann: Holbein, Hans (der Jüngere) w Sikart.
- Alberto de Andrés, Stefan Hess: Holbein, Hans (der Jüngere) w Historisches Lexikon der Schweiz.