Hans Magnus Enzensberger

Hans Magnus Enzensberger (pseudonimy: Andreas Thalmayr, Linda Quilt, Elisabeth Ambras, Giorgio Pellizzi, Benedikt Pfaff, Trevisa Buddensiek, Serenus M. Brezengang; ur. 11 listopada 1929 w Kaufbeuren) – niemiecki poeta, pisarz, wydawca, tłumacz i redaktor.

Hans Magnus Enzensberger Tübingen November 2013
Hans Magnus Enzensberger, 2013.
Źródło: Wikimedia Commons

Życiorys i twórczość

Hans Magnus Enzensberger urodził się 11 listopada 1929 roku w Kaufbeuren w Allgäu jako syn inżyniera telekomunikacji i guwernantki Leonore z domu Ledermann (1905–2008). Dzieciństwo spędził razem z trzema młodszymi braćmi w Norymberdze. Między 1942 a 1945 rokiem uczęszczał do gimnazjów w Gunzenhausen i Oettingen. Końcem 1944 wcielono go do oddziału obrony narodowej „Volkssturmu”. Po zakończeniu wojny został tłumaczem i barmanem w Royal Air Force oraz zarabiał na utrzymanie jako szmugler. W 1949 roku zdał maturę w gimnazjum w Nördlingen, po czym studiował literaturoznawstwo, języki obce i filozofię w Erlangen, Fryburgu w Bryzgowi, Hamburgu i Paryżu. W 1955 roku doktoryzował się pracą na temat poezji Clemensa Brentano (1778–1842). Także później zajmował się tym poetą w piśmie Requiem dla romantycznej kobiety. Historia Augusty Bußmann i Clemensa Brentano (Requiem für eine romantische Frau. Die Geschichte von Auguste Bußmann und Clemens Brentano, 1995).

Po promocji pracował od 1955 do 1957 roku jako redaktor u Alfreda Anderscha (1914–1980) w redakcji „Radio Essay” w Süddeutscher Rundfunk w Stuttgarcie i uczył jako docent gościnny w Wyższej Szkole Wzornictwa (Hochschule für Gestaltung) w Ulm. Uczestniczył w kilku posiedzeniach „Grupy 47”.

W 1957 odwiedził Stany Zjednoczone i Meksyk oraz opublikował pierwszy tomik wierszy obrona wilków (die verteidigung der wölfe). Od 1957 roku pracował jako pisarz niezależny w Stranda w Norwegii, w 1959 wyjechał do Lanuvio koło Rzymu, od 1960 był lektorem w wydawnictwie Suhrkamp Verlag we Frankfurcie nad Menem, skąd w następnym roku udał się ponownie do norweskiej miejscowości Tjøme. W 1963 roku otrzymał Nagrodę im. Georga Büchnera (Georg-Büchner-Preis). Trzeci tom wierszy brajl (blindenschrift) opublikowany w 1964 roku odzwierciedla doświadczenia poety z norweskiej „emigracji”.

Hans Magnus Enzensberger był gościnnym docentem poezji na uniwersytecie we Frankfurcie. Po przeprowadzeniu się do Berlina Zachodniego założył w 1965 roku razem z Karlem Markusem Michelem (1929–2000) ważne dla pozaparlamentarnej opozycji i ruchu studenckiego czasopismo „Kursbuch”, którego był wydawcą do 1975 roku. W 1967 roku uczył na Wesleyan University w Connecticut, ale z tamtejszej posady docenta zrezygnował w proteście przeciw amerykańskiej polityce zagranicznej i wyjechał do socjalistycznej Kuby. Po dłuższym pobycie w Nowym Jorku w 1975/75 założył w 1980 razem z Gastónem Salvatore (1941–2015) magazyn kulturalny „TransAtlantik”, którego był współautorem przez dwa lata. Od 1985 do 2004 wydawał razem z Franzem Greno (ur. 1948) serię bibliofilską Die Andere Bibliothek, w której prezentował swoje ulubione książki z światowej literatury i promował takich autorów jak Raoul Schrott (ur. 1964), Irene Dische (ur. 1952), Christoph Ransmayr (ur. 1954) i W. G. Sebald (1944–2001).

Hans Magnus Enzensberger żyje od 1979 roku w Monachium i zaliczany jest do czołowych niemieckich liryków i eseistów okresu powojennego. Odegrał decydującą rolę w kształtowaniu debaty politycznej w latach 60-tych w Niemczech. Obok Güntera Grassa (1927–2015) i Jürgena Habermasa (ur. 1929) należy do tych intelektualistów niemieckich, którzy także poza Niemcami zawsze spotykali się z rezonansem. W Zestawie konstrukcyjnym do teorii mediów (Baukasten zu einer Theorie der Medien, 1970) opowiada się za socjalistyczną teorią mediów. Problem widzi w „represyjnym korzystaniu z mediów” (centralnie sterowany program z nadawcą i wieloma odbiorcami, który czyni konsumenta pasywnym i odpolitycznionym). Specjaliści tworzą treści, ale są jednak kontrolowani przez właściciela lub biurokrację. Natomiast „emancypacyjne wykorzystanie mediów” uczyniłoby z każdego odbiorcy nadawcę. Przez zniesienie barier technicznych nastąpiłaby mobilizacja mas i jej polityczne zintegrowanie.

Hans Magnus Enzensberger jest autorem także użytych w Ach Europa! Postrzeganie z siedmiu krajów (Ach Europa! Wahrnehmungen aus sieben Ländern, 1987) pojęć „Ossie” (mieszkańcy byłej Niemieckiej Republiki Demokratycznej) i „Wessie” (mieszkańcy byłej Republiki Federalnej Niemiec). W fikcyjnym raporcie z podróży po Europie z 2006 roku opisał pokojowo połączone Niemcy, w których nadal występuje wrogość między Ossie i Wessie. W książce Ludzie terroru (Schreckens Männer, 2006) zajął się terrorem islamskim. Podstawy jego widzi w relatywnej bezproduktywności świata islamskiego, co powoduje kompleks niższości wywołujący gniew. Zamachowcy-samobójcy nie widzą przyczyn swoich problemów u siebie, lecz szukają ich w świecie zachodnim, Stanach Zjednoczonych, u Żydów i sprzysiężeniach spiskowych. Widząc analogie między Saddamem Husajnem a Adolfem Hitlerem należał w 2003 roku do nielicznych intelektualistów niemieckich, którzy bronili prowadzoną przez Stany Zjednoczone wojnę z Irakiem. W 2011 roku wypowiedział się krytycznie o Unii Europejskiej, którą opisał jako organizację bez elementów demokratycznych. W wywiadzie dla szwajcarskiego liberalnego magazynu „Schweizer Monat” powiedział o „błędach narodzin tej instytucji”: „Od początku znajduje się tu na czele aspekt technokratyczny: polityka za zamkniętymi drzwiami, otaczanie się tajemniczością, polityka gabinetowa.” Stwierdził, że: „Unia Europejska jako instytucja, która w przeszłości objęła urząd, aby było ją można mierzyć sukcesami gospodarczymi, utraciła swój mandat.”

Hans Magnus Enzensberger otrzymał wiele nagród m.in. Nagrodę Niemieckich Krytyków (1962, 1978), Nagrodę im. Heinricha Bölla (1985), Pokojową Nagrodę im. Ericha Marii Remarque'a (1993), Nagrodę im. Heinricha Heine miasta Düsseldorf (1998), Nagrodę im. Ludwiga Börne (2002) i Nagrodę im. Franka Schirrmachera (2015). Od 1995 jest poza tym doradcą scenicznym w berlińskim Renaissance-Theater.

W 2015 roku poeta przekazał około 100 skrzynek archiwalnych z manuskryptami, dokumentami, materiałami audiowizualnymi, korespondencję, jak również podręczną bibliotekę do Literaturarchiv Marbach.

Dzieła (wybór)

Tomiki wierszy

  • obrona wilków (verteidigung der wölfe, 1957),
  • język krajowy (landessprache, 1960),
  • Wiersze. Powstanie wiersza (Gedichte. Die Entstehung eines Gedichts, 1962),
  • breil (blindenschrift, 1964),
  • Mauzoleum. 37 ballad z historii postępu (Mausoleum. 37 Balladen aus der Geschichte des Fortschritts, 1975),
  • Zagłada Titanica. Komedia (Der Untergang der Titanic. Eine Komödie, 1978),
  • Furia zniknięcia. Wiersze (Die Furie des Verschwindens. Gedichte, 1980),
  • Muzyka przyszłości (Zukunftsmusik, 1991),
  • Kiosk. Nowe wiersze (Kiosk. Neue Gedichte, 1995),
  • Lżejsza od powietrza. Wiersze moralne (Leichter als Luft. Moralische Gedichte, 1999),
  • Historia chmur. 99 medytacji (Die Geschichte der Wolken. 99 Meditationen, 2003),
  • Rebus (2009),
  • Niebieski. Wycieczka w trójkę (Blauwärts. Ein Ausflug zu dritt, 2013).

Eseje

  • Poetyka Brentano (Brentanos Poetik, 1961, drukowana wersja dysertacji w Erlangen w 1955),
  • Detale (Einzelheiten, 1962),
  • Polityka i zbrodnia (Politik und Verbrechen, 1964),
  • Niemcy, Niemcy między innymi. Wypowiedzi dotyczące polityki (Deutschland, Deutschland unter anderm. Äußerungen zur Politik, 1967),
  • Gadanina. Rozważania polityczne 1967–1973 (Palaver. Politische Überlegungen 1967–1973, 1974),
  • Ach Europa! Postrzeganie z siedmiu krajów (Ach Europa! Wahrnehmungen aus sieben Ländern, 1987),
  • Wielka wędrówka (Die Große Wanderung, 1992),
  • Perspektywy na wojnę domową (Aussichten auf den Bürgerkrieg, 1993),
  • Zygzak (Zickzack, 1997),
  • pod pseudonimem Andreas Thalmayr: Liryka denerwuje! Pierwsza pomoc dla zestresowanych czytelników, 2004),
  • W labiryncie inteligencji. Przywódca idiotyczny (Im Irrgarten der Intelligenz. Ein Idiotenführer, 2006),
  • Fortuna i kalkulacja. Dwie zabawy matematyczme (Fortuna und Kalkül – Zwei mathematische Belustigungen, 2009),
  • Łagodny potwór z Brukseli, albo ubezwłasnowolnienie Europy (Sanftes Monster Brüssel oder Die Entmündigung Europas, 2011),
  • pod pseudonimem Andreas Thalmayr: Pisanie dla wiecznie początkujących. Krótki kurs (Schreiben für ewige Anfänger. Ein kurzer Lehrgang., 2018).

Proza

  • Krótkie lato anarchii. Życie i śmierć Buenaventury Durruti (Der kurze Sommer der Anarchie. Buenaventura Durrutis Leben und Tod, powieść, 1972),
  • pod pseudonimem Elisabeth Ambras: Gorąco i zimno. Opowiadania erotyczne (Heiss & Kalt. Erotische Erzählungen, 1987),
  • Requiem dla romantycznej kobiety. Historia Augusty Bußmann i Clemensa Brentano (Requiem für eine romantische Frau: Die Geschichte von Auguste Bußmann und Clemens Brentano, 1995),
  • Józefina i ja. Opowiadanie (Josefine und ich – Eine Erzählung, 2006),
  • Hammerstein, czyli upór. Niemiecka historia. Biografia (Hammerstein oder der Eigensinn. Eine deutsche Geschichte. Biographie, 2008)
  • Tumult (2014).

Literatura