Wilhelm Heinse

Johann Jakob Wilhelm Heinse (właściwie nazywał się Heinze; ur. 15 lutego 1746 roku w Langewiesen k. Ilmenau, zm. 22 czerwca 1803 roku w Aschaffenburgu) - niemiecki poeta, pisarz i bibliotekarz. (wyznania luterańskiego)

Jakob-Wilhelm-Heinse
Portret Wilhelma Heinse wykonany przez Johanna Friedricha Eicha w 1779 roku.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Nikolaus Heintze (1711–82), organista i pisarz miejski, później burmistrz w Langewiesen; matka Barbara Katharina (1718–88), córka burmistrza Johanna Wolfganga Jahna w Langewiesen i Marthy Marii Kieser; kawaler.

Życiorys

Po ukończeniu szkoły w Langewiesen Wilhelm Heinse przeniósł się do gimnazjum w Arnstadt, a później do Schleusingen. W 1766 roku immatrykulował na uniwersytet w Jenie, aby studiować prawo. Od początku zaniedbywał te studia na rzecz swoich zainteresowań literackich. Dwa lata później podążył za swoim nauczycielem Friedrichem Justusem Riedlem na uniwersytet do Erfurtu. Riedel wspierał go podczas studiów, ale korzystał także z jego pomocy przy pisaniu swoich pamfletów.
Dzięki Riedlowi poznał Christopha Martina Wielanda. Za wstawiennictwem Wielanda Johann Wilhelm Ludwig Gleim przyjął go do swojego kręgu poetyckiego Halberstädter Dichterkreis. Po ukończeniu studiów latem 1771 roku towarzyszył dwom oficerom w podróży przez południowe Niemcy. Jednym z nich był pamflecista hrabia Hermann Woldemar von Schmettau. W lecie 1773 roku Heise wrócił do Gleima do Halberstadt.
Dzięki pośrednictwu Gleima otrzymał we wrześniu tego samego roku posadę nauczyciela domowego w rodzinie Massow. Funkcję tę sprawował do końca 1773 roku. W kwietniu 1774 roku został zaangażowany przez braci Johanna Georga Jacobi i Friedricha Heinricha Jacobi jako redaktor do ich pisma dla kobiet Iris. Jako ich współpracownik poznał także Johanna Wolfganga von Goethego, którego bardzo szanował. Był również zaprzyjaźniony z Friedrichem Maximilianem Klingerem i wysoko cenił jego sztukę teatralną Sturm und Drang (Burza i napór).


W latach 1776/77 publikował w Teutsche Merkur swoje listy Über einige Gemälde der Düsseldorfer Galerie co spowodowało jego literacki przełom. W tych listach odwrócił się od Johanna Joachima Winckelmanna i jego poglądów na sztukę.
W czerwcu 1780 roku Wilhelm Heinse udał się w podróż do Włoch, którą w dużej mierze finansowali bracia Jacobi i Gleim. Heinse odbył tę podróż, która prowadziła przez Szwajcarię i południową Francję w dużej części pieszo. W Emmendingen odwiedził szwagra Goethego, Johanna Georga Schlossera. Tylko przez dłuższy czas przebywał w Wenecji, Florencji i Rzymie.
W Rzymie poznał malarza i poetę Friedricha Müllera zwanego Maler Müller, który zaznajomił go ze sztuką i historią miasta. Wrażenia z tej podróży Heinse opisał w powieści Ardinghello, którą wydał w 1786 roku. Dziełem tym otworzył niemieckim czytelnikom nowe spojrzenie na Włochy, gdzie starożytność rzymska została postawiona na równi z renesansem, na trzydzieści lat przed publikacją Goethego Italienischer Reise.

We wrześniu 1783 roku wrócił do Niemiec. Przypuszczalnie według idei Friedricha Müllera miało powstać czasopismo kulturalne, w którym miał brać także udział kanonik ze Spiry (niem. Speyer) Joseph Anton Siegmund von Beroldingen. Ponieważ ze względu na koszty projekt ten nie udało się zrealizować, Heinse wyjechał do Düsseldorfu. Tam w 1786 roku otrzymał posadę jako lektor arcybiskupa Moguncji, elektora Friedrich Karl Joseph von Erthal. Później awansował na bibliotekarza arcybiskupa.
Elektor nadał mu tytuł radcy dworu i awansował go na profesora. Także następca arcybiskupa Erthala Karl Theodor von Dalberg, zlecił mu zarządzanie swoją prywatną biblioteką. Długoletnia współpraca z tymi arcybiskupami doprowadziła do fałszywego twierdzenia, że Heinse przestąpił na katolicyzm. Jako bibliotekarz był przez kilka lat kolegą Georga Forstera, z którym się nie rozumiał, ponieważ Forster był zagorzałym zwolennikiem rewolucji fracuskiej, podczas gdy Heinse był jej stanowczym przeciwnikiem. W okresie pobytu w Moguncji utrzymywał kontakty przyjacielskie z lekarzem Samuelem Thomasem Soemmerringem i spotykał się z Goethe podczas jego kilku wycieczek do Nadrenii.
W 1792 roku Moguncja została zajęta przez wojska francuskie. Podczas oblężenia Moguncji dwór elektorski uciekł do Aschaffenburga. Pod nadzorem Heisego również prywatną biblioteka arcybiskupa tam zabrana. Do końca życia pracował jako bibliotekarz w Hofbibliothek Aschaffenburg.
Latem 1796 roku przebywał jakiś czas w Kassel i Bad Driburg razem z Friedrichem Hölderlinem i Susette Gontard.
Wilhelm Heinse zmarł w wieku 57 lat w Aschaffenburgu. Jego grób znajduje się tam na cmentarzu Altstadtfriedhof.

Znaczenie

Po napisaniu powieści Laidion Wilhelm Heinse wyszedł z literackiego cienia Gleima. Jego szczytowe dzieło ukazało się 15 lat później jako powieść epistolarna (powieść skonstruowana w formie listów) Ardinghello (1787). To najbardziej jego znane dzieło wywarło bezpośredni wpływ na romantyzm, chociaż ówczesny jej odbiór wydaje się być dość niski.

W swojej dwutomowej powieści epistolarnej Anastasia und das Schachspiel (1803) zastosował analizę włoskiego mistrza szachowego Giambattisty Lolli. Z jego własnych wypowiedzi wynika, że bardzo lubił tę powieść, ponieważ on jako dobry szachista mógł przedstawić swoje poglądy o grze w szachy. Dzisiaj jeszcze ma znaczenie dla historii muzyki jego powieść Hildegard von Hohenthal przedstawiająca historię włoskiej opery. Oprócz szachów i muzyki był także wielbicielem François-André Danicana Philidora.
Obraz Heinsego wśród jemu współczesnych był sprzeczny. Jego charakter pozostał dla wielu nieodkryty. Kilku młodszych pisarzy poruszył mocno czar jego osobowości np. Clemensa Brentano i Friedricha Hölderlina, którzy pośmiertnie sławili go za „dziecinną prostotę” przy „bezgranicznym intelektualnym wykształceniu”. Powszechne tendencje ruchu „Sturm und Drang” pojawiają się u niego w bardzo osobistych oznakach. Z niezależnością swoich uczuć i bezstronnością osądu – jako jeden z pierwszych w XVIII wieku, doświadczył piękna wysokich gór i morza, rozpoznał rolę barwy i pejzażu w malarstwie, zwrócił się przeciw interpretacji antyku przez Johanna Joachima Winckelmanna - wyprzedzając swoją epokę. Po odrzuceniu przez Johanna Wolfanga von Goethego i Friedricha Schillera w różnorodny sposób oddziaływał na romantyzm.

Dzieła (wybór)

  • Begebenheiten des Enkolp. Pierwsze niemieckie tłumaczenie Satyriconu Gajusza Petroniusza. 1773.
  • Aphorismen. 1774-1803.
  • Ardinghello und die glückseligen Inseln. 1787.
  • Laidion oder die Eleusinischen Geheimnisse. 1774.
  • Über einige Gemälde der Düsseldorfer Galerie. 1776.
  • Fiormona oder Briefe aus Italien. 1794.
  • Hildegard von Hohenthal. 1795.
  • Anastasia und das Schachspiel. 1803.

Literatura

  • Hock, Erich, „Heinse, Johann Jakob Wilhelm“, w: Neue Deutsche Biographie tom 8 (1969), strony 438-440 ( online).
  • Kneschke, „Heinse, Johann Jakob Wilhelm“, w: Allgemeine Deutsche Biographie tom 11 (1880), strony 651-653 (online).
  • Hans Nehrkorn: Wilhelm Heinse und sein Einfluss auf die Romantik. Lattmann, Goslar 1904.

Linki