Jacobus Probst

Jacobus Probst (także Propst, Praepositus, Praepositi, urodzony jako Jacob Spreng; ur. 1486 r. w Ypern; zm. 30 czerwca 1562 r. w Bremie) niemiecki teolog luterański i pierwszy superintendent Bremy.

Jacobus Probst. Źródło: Herzog August Bibliothek

Życiorys

O jego rodzicach i młodości nie ma informacji, a także trudno udowodnić prawdziwość informacji, że Jacobus Probst był w Erfurcie bratem zakonnym Marcina Lutra. Pewne jest, że wcześnie wstąpił do zakonu augustianów i już przed 1519 r. był uczniem Lutra w Wittenberdze. Od 1519 r. był przeorem w Antwerpii. Tutaj prowadził w sposób umiarkowany kazania w sensie reformacyjnym. W 1521 r. ponownie przebywał w Wittenberdze, gdzie kontynuował studia i otrzymał tytuł bakalaureata i magistra teologii.

Po powrocie do Antwerpii został uwięziony, przesłuchany przez inkwizycję oraz zmuszony do publicznego odwołania głoszonych nauk, czego dokonał 9 lutego 1522 r. w kościele Gödelekirche w Brukseli. Jego przeciwnicy tryumfowali i rozpowszechnili jego wyrzeczenie się nowej nauki. Wkrótce przeniesiono go do jego rodzinnego miasta Ypern i pozostawiono go tam w klasztorze augustianów pod nadzorem franciszkańskiego mnicha. Probst dręczony wyrzutami sumienia ponownie zaczął głosić Ewangelię, za co został pojmany w maju 1522 r. i w Brukseli skazany na karę śmierci przez spalenie na stosie. Zamknięto go w ciemnym lochu, a plotka o jego śmierci wypełniła serca przyjaciół głębokim smutkiem, o czym pisał Luter w swoich różnych listach. Jednak była to tylko plotka, gdyż przy pomocy braci klasztornych został uratowany i uciekł do Wittenbergi. Tutaj spotkał się z serdecznym przyjęciem przez reformatorów, którym później pomagał. W mieście Lutra napisał historię swojego uwięzienia Eine schöne und klägliche Historie an gemeine fromme Christenheit von beiden Gefängnissen, która była bolesnym wyznaniem i świadectwem jego odstępstwa od nowej wiary. W 1523 r. czasie ożenił się z młodą kobietą zaprzyjaźnioną z domem Lutra.

Od listopada 1522 r. w Bremie działał przyjaciel Lutra Heinrich von Zütphen, do którego w 1524 r. dołączył Probst, gdzie w maju został kaznodzieją w kościele Liebfrauenkirche (Kirche Unser Lieben Frauen). Przybycie jego do Bremy pozwoliło odejść Heinrichowi von Zütphen do kraju Dithmarschen, aby tam głosić Ewangelię, przy czym von Zütphen stał się tam męczennikiem. Wiadomość o jego śmierci znalazła odzwierciedlenie w piśmie Probsta do Lutra, w którym prosił go o słowa pociechy dla obywateli Bremy. Luter zareagował na to pismem do mieszkańców, w którym gorąco polecił im ich duszpasterza Probsta (1525). Probst napisał ewangelicki porządek nabożeństwa, pod jego auspicjami zreformowano szkolnictwo i instytucje dla ubogich. W 1525 r. przybył mu z pomocą Johann Timann, który został kaznodzieją w kościele Martinikirche. Nowe zmiany przyczyniły się zapewne w 1530 r. do wybuchu rewolucji społecznej, w której lud domagał się też większych praw od władz miasta oraz wypędził katolickich duchownych z katedry. Wiosną 1532 r., gdy fala protestacyjnego ruchu wzrosła, obaj ewangeliccy duchowni również opuścili miasto, po tym jak rewoltę nazwali »dziełem szatana« i wrócili do niego dopiero jesienią. Nowa sytuacja społeczna wymagała nowych regulacji, czego efektem w Kościele był nowy porządek kościelny z 1534 r. napisany przez Johanna Timanna.

W 1532 r. Jacobus Probst został superintendentem Bremy i wygłosił pierwsze ewangelickie kazanie w dotychczas katolickiej katedrze. Do jego obowiązków należało wygłoszenie kilku kazań tygodniowo, do tego jedno szczególnie dla biednych, w szkole uczył katechizmu, trzy razy w tygodniu prowadził wykład dla uczonych w języku łacińskim itd. W jego życiu ważna była też korespondencja z Marcinem Lutrem, z której zachowało się 12 listów z okresu 1527-1546. W jednym z nich Marcin Luter prosił go, aby został chrzestnym jego córki Margarethe. Probst prowadził także korespondencję z Filipem Melanchtonem. W 1549 r. ożenił się ponownie.

Po wojnie szmalkaldzkiej do Bremy przybył Albert Hardenberg. Początkowo ich współpraca dobrze się układała, ale Hardenberg pod wpływem Jana Łaskiego przyjął koncepcję Ulricha Zwingliego o Wieczerzy Pańskiej. Od 1555 r. rozpoczął się spór o omniprezencję (wszechobecność) i Komunię Świętą. Wówczas już 70-letni Probst nie angażował się bezpośrednio w ten spór, ale stał po stronie Timanna, który był głównym adwersarzem Hardenberga. W tym czasie Probstowi zalecono też przekazanie kierowanie Kościołem Bremy w ręce kogoś młodszego, ostatecznie funkcję tą objął Simon Musäus z Brunszwiku. W ten sposób Probst złożył sprawowany dotychczas urząd i z honorem się wycofał. Oczywiście musiał jeszcze przeżyć zwycięstwo luteran i wypędzenie Hardenberga (18 lutego 1561), ale już w krótkim czasie, bo w styczniu 1562 r. nastąpiło wypędzenie wszystkich księży luterańskich i rady miasta, a władzę przejęli zwolennicy Hardenberga. Jacobus Probst wprawdzie nie był zadowolony z tych zmian, ale musiał się do nich dostosować i pozostał w mieście, gdzie zmarł 30 czerwca 1562 r. i został pochowany w prezbiterium kościoła Liebfrauenkirche.

Dzieła (wybór)

• Jacobs Brobsts Widerrufung seiner Artikel zu Brüssel anno 1522 , 1522.
• Eine schöne und klägliche Historie an gemeine fromme Christenheit von beiden Gefängnissen, 1524.
• Ain erschrockliche geschicht wie etliche Ditmarschen den Christlichen prediger Haynrich von Zutfeld neulich so jemerlich vmb gebracht haben/ in einem Sendbrieff Doctor Martino Luther zůgeschriben im jar: M D XXV:, 1525.

Literatura

• Johann Friedrich Iken: "Probst, Jakob", w: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 26, Duncker & Humblot, Leipzig 1888, s. 614-617, online.
• Ernst Pulsfort: Probst, Jakob. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 7, Bautz, Herzberg 1994, ISBN 3-88309-048-4, s. 966-968.