Jakob van Hoddis

Jakob van Hoddis (właściwie Hans Davidsohn; ur. 16 maja 1887 w Berlinie; zm. po 30 kwietnia 1942 w obozie zagłady w Sobiborze) - niemiecki poeta, przedstawiciel literackiego ekspresjonizmu. (wyznanie mojżeszowe, później katolickie)

Jakob van Hoddis (1910). Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Hermann Davidsohn (1842-1909) z Konitz (obecnie Chojnice na Pomorzu), dr medycyny; matka Doris Kempner (ur. 1858), w 1933 emigrowała; ciotka Friederike Kempner (1836-1904), poetka; rodzeństwo Ludwig (zm. 1915), Ernst, Marie, Anna.

Życiorys i twórczość

Jakob van Hoddis urodził się 16 maja 1887 r., a jego brat bliźniak zmarł przy porodzie. Wyrastał z czwórką rodzeństwa w Berlinie. W 1893 r. rozpoczął naukę w tamtejszym »Friedrich-Wilhelm-Gymnasium«. W 1905 r. przerwał naukę w gimnazjum, a w 1906 r. zdał maturę jako eksternista. Już w gimnazjum pisał wiersze. Po maturze rozpoczął studiowanie architektury w Wyższej Szkole Technicznej (niem. Technische Hochschule Charlottenburg) w Berlinie.

W 1908 r. przerwał studia architektoniczne, przeniósł się do Jeny, gdzie zaczął studiować filologię klasyczną i filozofię. Od semestru zimowego kontynuował studia w Berlinie. Jednak i tych studiów nie ukończył, gdyż z powodu braku postępów w nauce został wydalony z uczelni końcem 1911 roku.

W Berlinie wstąpił do »Freie Wissenschaftliche Vereinigung« i poznał tam Kurta Hillera, z którym w 1909 założył klub studentów i młodych artystów »Der Neue Club«, w którym wieczorki literackie określano jako »Neopathetisches Cabaret«. W tym czasie przyjął też pseudonim van Hoddis, który jest anagramem Hans Davidsohn. W klubie recytował swoje wiersze, z których tylko nieliczne opublikował, a część uległa zniszczeniu. Wczesne wiersze Hoddisa wskazują wpływ Stefana George. Wpływ dużego miasta, podobnie jak u wielu innych ekspresjonistów, określił jego tematykę. W swoim najsłynniejszym wierszu »Weltende« (Koniec świata), który ukazał się w 1911 r. w czasopiśmie »Der Demokrat« scharakteryzował dokładnie mieszczaństwo wielkomiejskie swojego czasu. Za ironicznymi wersami ukryty jest afront wobec rodziny, przyjaciół (przede wszystkim Georga Heyma i Kurta Hillera), ale także wobec sobie. Wiersz ten przez wielu krytyków literatury uważany jest za kamień węgielny wczesnego ekspresjonizmu. Tylko mała część jego wierszy ukazała się w czasopismach takich jak: »Der Demokrat« i Franza Pfemferta »Die Aktion«.

W 1912 r. Jakob van Hoddis wyjechał z Berlina do Monachium. Zetknął się z katolickimi kręgami i przeżył pierwszy kryzys psychiczny. We wrześniu tegoż roku udał się dobrowolnie na leczenie do sanatorium w Wolbeck koło Münster. Następnie wrócił do Berlina i po groźbach wobec matki trafił do placówki leczniczej »Waldhaus« w Nikolassee koło Berlina, z której jeszcze w tym samym roku uciekł. W 1913 r. po pobytach w Heidelbergu, Monachium i Paryżu wrócił ponownie do Berlina. W 1914 r. rozstał się z klubem »Der Neue Club«, który w tym samym roku zakończył swoją działalność i zaczął uczestniczyć w wieczorach autorskich organizowanych przez »Aktion«. W tym samym roku zdiagnozowano u niego schizofrenię. W 1915 r. oddał się pod opiekę nauczyciela w Frankenhain w Turyngii. W 1917 r. jego wiersze były deklamowane przez jego przyjaciółkę w Zurychu w »Galerie Dada«. W wyniku tego zostały entuzjastycznie przyjęte przez dadaistów i surrealistów. Jedyna publikacja książkowa jego wierszy ukazała się w 1918 r. pt. »Weltende« w tomie 19 serii »Der Rote Hahn« wydawanej przez Franza Pfemferta, a w 1920 r. część z nich ukazała się w antologii »Menschheitsdämmerung« wydanej przez krytyka literatury Kurta Pinthusa.

W 1922 r. kolejny raz potrzebował opieki i tym razem przebywał u ogrodnika w Tybindze. 15 czerwca 1927 r. po sporze z sąsiadem został umieszczony w uniwersyteckiej klinice dla nerwowo chorych w Tybindze, skąd został przeniesiony do prywatnej kliniki dla nerwowo chorych w Göppingen. Jakob van Hoddis został ubezwłasnowolniony, a kuratelę nad nim objął jego wujek.

Po przejęciu władzy przez nazistów w 1933 r. matka Hoddisa, Doris Davidsohn, razem z córkami Marią i Anną emigrowała do Palestyny, gdzie już w 1922 r. wyjechał jej syn Ernst, a Jakoba van Hoddisa 29 września tegoż roku umieszczono w Bendorf-Sayn koło Koblencji, gdzie od 1940 r. trafiali wszyscy umysłowo chorzy Żydzi. 30 kwietnia 1942 r. deportowano go do Polski, gdzie w maju lub czerwcu został zamordowany w niemieckim obozie zagłady w Sobiborze.

Dzieła (wybór)

• Weltende. 1918.
• Weltende : gesammelte Dichtungen. 1958, wyd. Paul Pörtner (1925-1984).

Literatura

• Udo Reiter: Jakob van Hoddis. Leben und lyrisches Werk. Kümmerle, Göppingen 1970, ISBN 3-87452-025-0.
• Gertraude Wilhelm: van Hoddis, Jacob w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 9, Duncker & Humblot, Berlin 1972, ISBN 3-428-00190-7, s. 297.

Linki

• Jakob van Hoddis w LeMO (DHM und HdG).