Jakob Wassermann

Jakob Wassermann (ur. 10 marca 1873 w Fürth, zm. 1 stycznia 1934 w Altaussee) – niemiecki pisarz.

Jakob Wassermann 1934
Jakob Wassermann.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ożenił się: 1) w Wiedniu z Julie Speyer (rozwód 1926), 2) 1926 z Martą Stross z domu Karlweis;
  • Dzieci: z pierwszego 4 i z drugiego małżeństwa syn.

Życiorys

Jakob Wassermann urodził się 10 marca 1873 roku w Fürth (Bawaria) jako syn żydowskiego producenta zabawek i kupca. Uczęszczał do szkoły realnej w Fürth i podobnie jak ojciec miał zostać kupcem. Naukę kupiectwa rozpoczął w Wiedniu u wujka Alfreda Trauba w 1889 roku, ale ją przerwał i poświęcił się pisarstwu. Przebywał w Monachium i Würzburgu, gdzie odbył roczną służbę wojskową. W Norymberdze pracował w 1892 roku w firmie ubezpieczeniowej, a po uzyskaniu pełnoletności złożył wypowiedzenie i przebywał w Schwarzwaldzie i Zurychu.

Następnie w 1894 roku został sekretarzem u Ernsta von Wolzogena i dzięki jego pośrednictwu spotkał w 1896 roku wydawcę Alberta Langena, który zatrudnił go w redakcji czasopisma „Simplicissimus”. Wassermann nawiązał kontakt z takimi autorami jak Thomas Mann czy Rainer Maria Rilke. W wydawnictwie Alberta Langena ukazała się w 1896 roku pierwsza powieść Wassermana Melusine opisująca nieszczęśliwą miłość sieroty do 23-letniego studenta medycyny Vidla Falka. Wielkim sukcesem okazała się także powieść Żydzi z Zirndorf (Die Juden von Zirndorf, 1897), kronika wiejska z XVII stulecia o życiu Szabetaja Cewi (1626–1676) na przykładzie gminy żydowskiej w Fürth, traktująca o zaślepieniu religijnym i poszukiwaniu tożsamości. W 1898 roku Jakob Wassermann był korespondentem teatralnym czasopisma „Frankfurter Zeitung” w Wiedniu, gdzie przyłączył się do ugrupowania literackiego Młody Wiedeń (Jung Wien), poznał tam Richarda Beer-Hofmanna i Arthura Schnitzlera. Wcześniej poznał także w Altaussee Hugo von Hofmannsthala. W następnym roku zaczął Wassermann współpracować z berlińskim wydawnictwem Samuela Fischera (Verlag Samuel Fischer), w którym ukazała się w 1900 roku powieść Historia młodej Renaty Fuchs (Die Geschichte der jungen Renate Fuchs).

Jakob Wassermann 1934
Jakob Wassermann. Rysunek Emila Orlika, 1899.
Źródło: Wikimedia Commons

Pomijając pojedyncze prace eseistyczne, jak Los Żydów (Das Los der Juden, 1904), Sztuka narracji (Die Kunst der Erzählung, 1904), opowiadania i powieść historyczną Kasper Hauser, czyli ociężałość serca (Caspar Hauser oder Die Trägheit des Herzens, 1908), Wassermann ukończył rozpoczętą przed wybuchem I wojny światowej powieść Gęsiarz (Das Gänsemännchen, 1915), która nawiązywała do twórczości Jean Paula i E. T. A. Hoffmanna, jak również była pod silnym wpływem pism Dostojewskiego. Przedstawił w niej filisterskie społeczeństwo i demaskował płytkość oraz ułomności mieszczaństwa.

W 1919 roku wydał dwutomową powieść Christian Wahnschaffe (1919), w której opisał historię miłości syna z rodziny burżuazyjnej, którą zadedykował nowej towarzyszce życia, pisarce Marcie Stross, z którą w tym samym roku zamieszkał w Altaussee. W międzyczasie rozstał się z żoną, z którą rozwiódł się dopiero w 1926 roku. Echo tych nieszczęśliwych wydarzeń pobrzmiewa w powieści o historii małżeńskiej Laudin i jego grono (Laudin und die Seinen, 1924). Marta Stross została w 1926 roku drugą żoną Wassermanna i jego pierwszą biografką. W 1926 roku został członkiem Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych (Preußische Akademie der Künste).

Jakob Wassermann napisał esej autobiograficzny Moja droga jako Niemca i Żyda (Mein Weg als Deutscher und Jude, 1921), w którym określił swoje stanowisko jako niemiecko-żydowski pisarz. Jednak największą sławę przyniosła mu powieść Sprawa Mauriziusa (Der Fall Maurizius, 1928), która była zwierciadłem ówczesnych nowych czasów powojenny. Sukces powieści skłonił autora do napisania kolejnych dwóch części Etzel Andergast (1931) i Trzecia egzystencja Józefa Kerkhovena (Joseph Kerkhovens dritte Existenz, pośmiertnie 1934). W 1929 roku opublikował biografię Krzysztof Kolumb (Christoph Columbus).

Villa Wassermann Altaussee 1802-5
Willa Jakoba Wassermanna w Altaussee.
Źródło: Wikimedia Commons

Po dojściu do władzy nazistów wykluczono Jakoba Wassermanna z Pruskiej Akademii Sztuk Pięknych, jego książki zostały zakazane, co dla znanego autora na świeci stanowiło nie tylko ruinę materialną, lecz przede wszystkim załamanie żywionej przez całe życie nadziei na powstanie humanitarnego świata. W 1933 roku wstąpił jeszcze do honorowego prezydium Związku Kulturalnego Niemieckich Żydów (Kulturbund der Deutschen Juden). Zubożały i psychicznie złamany Jakob Wassermann zmarł 1 stycznia 1934 w Altaussee i został pochowany na tamtejszym cmentarzu.

Dzieła (wybór)

  • Meluzyna (Melusine,powieść), 1896.
  • Żydzi z Zirndorf (Die Juden von Zirndorf, powieść), 1897.
  • Konduktorka (Die Schaffnerin, nowela), 1898.
  • Historia młodej Renaty Fuchs (Die Geschichte der jungen Renate Fuchs, powieść), 1900.
  • Der Moloch (powieść), 1902.
  • Usta nigdy niecałowane (Der nie geküsste Mund, opowiadania), 1903.
  • Sztuka narracji (Die Kunst der Erzählung, esej), 1904.
  • Aleksander w Babilonie (Alexander in Babylon, powieść), 1905.
  • Engelhart Ratgeber (powieść), 1905, pierwsza publikacja w Deutsche Romanbibliothek 1907, jako książka pośmiertnie w 1973.
  • Siostry (Die Schwestern, trzy opowiadania), 1906.
  • Dziecię Europy czyli Kacper Hauser (Caspar Hauser oder Die Trägheit des Herzens, powieść), 1908.
  • Geronimo de Aguilar (opowiadanie), 1911.
  • Faustina, 1912.
  • Czterdziestoletni mężczyzna (Der Mann von vierzig Jahren, powieść), 1913.
  • Christian Wahnschaffe (powieść), 1919, 2 tomy.
  • Moja droga jako Niemca i Żyda (Mein Weg als Deutscher und Jude, autobiografia), 1921.
  • Ulrike Woytich (powieść), 1923.
  • Faber czyli stracone lata (Faber oder die verlorenen Jahre, powieść), 1924.
  • Laudin i jego grono (Laudin und die Seinen, powieść), 1925.
  • Krzysztof Kolumb. Biografia (Christoph Columbus. Eine Biographie ), 1929.
  • Autorefleksje (Selbstbetrachtungen), 1931.
  • Trylogia:
    • Sprawa Mauriziusa (Der Fall Maurizius), 1928.
    • Etzel Andergast, 1931.
    • Trzecia egzystencja Józefa Kerkhoven (Joseph Kerkhovens dritte Existenz), 1934.

Literatura

  • Marta Wassermann-Karlweis: Jakob Wassermann. Bild, Kampf und Werk. Geleitwort Thomas Mann. Amsterdam 1935.
  • Erwin Poeschel: Jakob Wassermann, w: Juden in der deutschen Literatur. Welt-Verlag Berlin 1922, s. 76–100.
  • Martin Neubauer: Jakob Wassermann. Ein Schriftsteller im Urteil seiner Zeitgenossen. Lang, Frankfurt 1994.

Linki

Autor: Roman Penkała