Johann Adam Hiller

Johann Adam Hiller ( do 1763 Hüller; ur. 25 grudnia 1728 w Wendisch Ossig, obecnie Osiek Łużycki, koło Zgorzelca; zm. 16 czerwca 1804 w Lipsku) był niemieckim kompozytorem, muzykologiem, kapelmistrzem i kantorem w kościele Tomasza (niem. Thomaskirche) w Lipsku. Uważany jest za twórcę śpiewogry, pierwszej formy opery niemieckiej. W licznych operach współpracował z poetą Christianem Felixem Weiße. Jako profesor zachęcał do edukacji muzycznej kobiet. (wyznanie ewangelickie)

Johann Adam Hiller by Geyser 1775
Hiller na rycinie Geysera wdług obrazu Antona Graffa (ok. 1775) .
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Christoph (zm. 1734), nauczyciel i pisarz sądowy; matka N.N. Schicketanz z Drezna; – ożenił się w 1765 z Christianą Eleonorą Gestewitz; miał 3 synów m.in. Friedrich Adam (1768–1812, kompozytor, dyrygent, śpiewak i skrzypek) i 3 córki.

Życiorys

Johann Adam Hiller uczęszczał w latach 1740-45 do gimnazjum w Görlitz i od 1846 r. do Kreuzschule w Dreźnie. Tam pobierał lekcje gry na fortepianie i basu generalnego (basso continuo) u Gottfrieda Augusta Homiliusa. Od 1751 r. studiował prawo i historię na uniwersytecie w Lipsku. Angażował się w tamtejsze życie muzyczne, nauczył się gry prawie na wszystkich instrumentach, śpiewał i skomponował kilka symfonii, kantat kościelnych oraz arii. Opublikował także w 1754 r. esej Abhandlung über die Nachahmung der Natur in der Musik (Rozprawa o naśladowaniu natury w muzyce). W tym samym roku został nauczycielem hrabiego Heinricha Adolpha von Brühla (1744–1778), bratanka ministra Heinricha von Brühla (1700–1763), z którym przebywał w jego rodzinnej posiadłości, następnie w Dreźnie i od 1758 r. w Lipsku. Na usługach hrabiego pozostał do 1760 r., do momentu kiedy powody zdrowotne (depresja) zmusiły go do dymisji.

W Lipsku w 1759 r. Johann Adam Hiller założył pierwsze niemieckie czasopismo muzyczne Der musikalische Zeitvertreib, od 1762 r. organizował koncerty publiczne na wzór paryski, od 1766 do 1770 r. wydawał Wöchentlichen Nachrichten, die Musik betreffend, od 1771 roku prowadził szkołę śpiewu, z której wyszły Corona Schröter (1751–1802) i Elisabeth Mara (1749–1833). W 1775 r. założył Musikübende Gesellschaft (Towarzystwo Praktykujące Muzykę), którego koncerty miały miejsce najpierw w Apelsches Haus (od 1904 Königshaus) w Lipsku, a od 1781 w Leipziger Gewandhaus. Towarzystwo zajmowało się propagowaniem twórczości Georga Friedricha Händla. To doprowadziło go z kolei do organizowania koncertów tzw. Concerts spirituels, które poświęcone były przedstawianiu oratoriów i muzyki religijnej w okresie adwentu i świątecznym. W koncertach tych położył wielkie zasługi dla renesansu muzyki Händla w Niemczech. Od 1781 r. był kapelmistrzem orkiestry Gewandhausorchester. W 1778 r. Hiller otrzymał nominację na dyrektora muzycznego w Kościele Uniwersyteckim Św. Pawła (niem. Universitätskirche St. Pauli), a od 1784 r. podobną funkcję pełnił w kościele Neukirche.

W 1784 r. Hiller pracował przez krótki czas na dworze księcia Kurlandii w Mitawie (niem. Mitau, obecnie Jełgawa), następnie w 1786 r. organizował w Berlinie przedstawienia Mesjasza Georga Friedricha Händla. Wyjeżdżając do Mitawy zrezygnował ze wszystkich pełnionych w Lipsku funkcji, dlatego też, aby zarobić na utrzymanie organizował koncerty. W 1787 r. otrzymał stanowisko dyrektora muzycznego we Wrocławiu, gdzie spędził dwa lata, po czym w 1789 r. wrócił do Lipska, aby objąć stanowisko kantora w kościele Tomasza (niem.Thomaskirche), gdzie działał do 1801 r., do przejścia na emeryturę.

Twórczość

Johann Adam Hiller położył zasługi w reformowaniu i poprawieniu muzyki kościelnej. Należał do owych postępowych i wierzących muzyków epoki filantropijnej, którzy myśl wychowawczą stawiali w centrum swoich dążeń. Jego aktywność ukazała się w jednakowym stopniu w roli dyrygenta, kompozytora, organizatora, pedagoga i pisarza zajmującego się muzyką. Jako kompozytor śpiewogier (Lisuart und Dariolette, 1766; Lottchen am Hofe, 1767; Die Liebe auf dem Lande, 1770; Die Jagd, 1770 i innych) utorował drogę późniejszym operetkom. Pieśni i arie służyły mu zwłaszcza do charakteryzowania osób i stanów. Do najbardziej udanych, późniejszych kompozycji należą msza w D-dur i muzyka do 100 psalmów. Jako wydawca dzieł innych kompozytorów przyczynił się do spopularyzowania utworów fortepianowych.

W podręcznikach do nauki śpiewu (Anweisung zum musikalisch richtigen Gesang, 1774; Anweisung zum musikalisch zierlichen Gesang, 1780) uporządkował jako pierwszy materiał nauczania według nowoczesnego metodycznego punktu widzenia, przy czym włoskie arie di bravura (arie, których głównym zadaniem był popis możliwości wokalnych) uważał za szczyt sztuki śpiewu. Jako pisarz muzyczny stworzył wydając Wöchentliche Nachrichten und Anmerkungen die Musik betreffend (Lipsk 1766–70) pierwsze prawdziwe czasopismo muzyczne, które zyskało dużą popularność, które też stało się wzorem dla innych czasopism tego typu. Większą część artykułów Johann Adam Hiller napisał sam. Wierny swoim ideałom wychowawczym unikał polemiki, ale dawał też często pole krytycznym uwagom.

Jego uczniem był Daniel Gottlob Türk.

Dzieła (wybór)

Pisma

  • Wöchentliche Nachrichten und Anmerkungen die Musik betreffend. 4 tomy, Leipzig 1766–1770.
  • Anweisung zum musikalisch-richtigen Gesange. Leipzig 1774.
  • Anweisung zum musikalisch-zierlichen Gesange. Leipzig 1780.
  • Ueber die Musik und deren Wirkungen. Leipzig 1781.
  • Lebensbeschreibungen berühmter Musikgelehrten und Tonkünstler neuerer Zeit. Leipzig 1784.
  • Kurze und erleichtete Anweisung zum Singen für Schulen in Städten und Dörfern. Leipzig 1792.
  • Anweisung zum Violinspielen, für Schulen, und zum Selbstunterrichte, nebst einem kurzgefaßten Lexicon der fremden Wörter und Benennungen in der Musik. Leipzig(?) 1792.

Kompozycje

Literatura

  • Rochus Freiherr von Liliencron: „Hiller, Johann Adam” Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 12, Duncker & Humblot, Leipzig 1880, s. 420–423.
  • Lothar Hoffmann-Erbrecht: „Hiller, Johann Adam” w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 9, Duncker & Humblot, Berlin 1972, ISBN 3-428-00190-7, s. 154.
  • Georgy Calmus: Die ersten deutschen Singspiele von Standfuss und Hiller. Breitkopf & Härtel, Leipzig 1908 (online).

Linki

Autor: Roman Penkała