Johann Heermann

Johann Heermann (także Johannes Heermann; ur. 11 października 1585 w Rudnej k. Lubina, Księstwo Głogowskie, zm. 17 lutego 1647 w Lesznie) – śląski poeta, pisarz, pastor luterański, autor pieśni kościelnych w okresie baroku. Obok Paula Gerhardta i Johanna Rista uważany jest za jednego z najwybitniejszych pieśniarzy ewangelickich XVII wieku.

Johann Heermann2
Johann Heermann.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

  • Ojciec : Johannes, mistrz kuśnierski w Rudnej;
  • Matka: Anna Kramer;
  • Ożenił się: 1) w Chobieni 28 litego 1612 z Dorotheą z domu Feige (zm. 1617), 2) w Górze 16 lipca 1618 z Anną z domu Teichmann (1600–80);
  • Dzieci: 3 synów i córka z drugiego małżeństwa.

Życiorys

Początkowo Johann Heermann kształcił się w szkołach łacińskich w Rudnej i Wołowie. W 1602 roku został we Wschowie sekretarzem i pisarzem u teologa luterańskiego Valeriusa Herbergera. Rektor tamtejszej szkoły Johann Brachmann wprowadził go w tajniki poezji łacińskiej. Przez rok uczył się w Gimnazjum Elżbietańskim we Wrocławiu, a w latach 1604–09 naukę kontynuował w szkole książęcej w Brzegu, gdzie jednocześnie usługiwał uczniom z szlacheckich rodzin. Od 1605 roku drukował swoje łacińskie mowy i wiersze. W 1607 roku należał do senatu szkoły, a w roku następnym wybrano go jego przewodniczącym.

Oratorskie oraz poetyckie dokonania, w tym dwa wiersze pochwalne ku chwale cesarza Rudolfa II, zjednały mu wpływowych protektorów i 8 października 1608 roku za zgodą cesarskiego palatyna wrocławski lekarz i poeta Caspar Cunrad nadał mu tytuł poeta laureatus. Wkrótce po tym opuścił gimnazjum w Brzegu. W 1609 roku udał się z synami swojego patrona Wenzela von Rothkircha do Lipska, Jeny i Strasburga, ale w 1610 roku musiał wrócić do domu z powodu choroby oczu.

W 1611 roku został pastorem w Chobieni, gdzie zasłynął jako wyśmienity mówca. Śmierć żony w 1617, wojenne plądrowania w 1633 i 1634, pożar miasta, dżuma, kontrreformacja, działania jezuitów spowodowały, że już w 1638 musiał opuścić Chobienię i udać się do polskiego Leszna, gdzie schronienie znaleźli liczni protestanci ze Śląska i Czech. Po wieloletniej chorobie Johann Heermann zmarł w Lesznie 17 lutego 1647 roku.

Martin Opitz i Andreas Gryphius chwalili go i jego dzieła w wierszach. Tylko w wierszach okolicznościowych zajmował się tematyką świecką. Pozostała twórczość Johanna Heermanna związana jest z kazaniami, religijnymi sentencjami i pieśniami, których napisał ok. 400. Pieśni Heermanna posiadają jeszcze wiele surowości, obiektywizmu i epickości poprzedniej epoki, jednocześnie mają charakter niemal pouczający i formę powstającej pierwszej śląskiej szkoły poetyckiej. Formalnie wpływ Martina Opitza w wersyfikacji Heermanna ukazuje się od 1630 roku. W opracowaniach zbiorów pieśni Schließ-Glöcklein (Ostatni dzwoneczek), Devoti musica cordis (Muzyka pobożnego serca) i Exercitium pietatis (Doskonalenie pobożności) starał się stosować zalecenia językowe i metryczne zawarte w książce Buch von der deutschen Poeterey (Księga o poetyce niemieckiej) Opitza. Preferowanie aleksandrynu (O Gott, du frommer Gott [O Panie, Boże mój]) i strofy safickiej (Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen [Jezu mój miły, w czymżeś tak przewinił]) nie miało większego wpływu na śpiew zboru.

Wiele pieśni Heermanna jest odzwierciedleniem własnych cierpień (Ach Gott, ich muß in Traurigkeit, Der Tod klopft itzund bei mir an), jak również problemów ówczesnego okresu (Tränenlieder). Nawołują one do pokuty, ofiarują pociechę, poświęcone są kontemplacji cierpienia i odkupienia przez śmierć Chrystusa. Z tego też powodu opisywano go jako „pieśniarza zgryzoty i walki o niezłomnej sile wiary”. W wielu pieśniach modlitewnych korzystał z modlitw zawartych w Meditationes sanetorum Patrum (1597) Martina Mollera i Paradiesgärtlein (1612) Johanna Arndta. Chociaż Johann Heermann miał skłonność do religijności uczuciowej i w wielu przypadkach postrzegany jest jako prekursor pietyzmu, to pozostał w swoich uwagach wierny czystej nauce luteran. Muzykę do jego pieśni tworzył m.in. Johann Crüger, a inni kompozytorzy wykorzystali je przy tworzeniu kantat, oratoriów i pasji.

Dzieła (wybór)

  • Parva parvo in arvo natis & [et] collectis aliquot metagramma tum flosculis contexta coronula ..., Oleśnica 1605.
  • Lemmatum symbolicorum Joannis Heermanni... libellus primus ..., Oleśnica 1606.
  • Aulaeum familiae Schickfusianae, Oleśnica 1608.
  • Epigrammatum Joannis Heermanni... noviter elaboratorum eicosidyas, Oleśnica 1608.
  • Das liebliche und selige Schlaffgaenglein aller fromen Kinder Gottes, bey dem... Begraebnuess der... Frawen Annae, gebornen Haugwitzin, des... Herrn Johansen von Dyhrn... Haussfrawen, welche... den 18. April. des 1614. Jahres... im Herrn entschlaffen, und den 13. Maii... in ihr RuhKaemmerlein zu GrossOsten auff der Niebe geleget worden, erklaeret..., Głogów 1614.
  • New umbgegossenes und verbessertes Schliess-Gloecklein, Wrocław 1632.

Pieśni w Śpiewniku Ewangelickim wydawnictwa Augustana w Bielsku–Białej:

  • Jezu mój miły, w czymżeś tak przewinił (Herzliebster Jesu, was hast du verbrochen, 1630), nr 126;
  • Kiedy rankiem słońce wschodzi (Frühmorgens, da die Sonn aufgeht, 1630), nr 180;
  • Jakem żywy, tak Bóg twierdzi („So wahr ich lebe”, spricht dein Gott, 1630), nr 422;
  • O Panie, Boże mój (O Gott, du frommer Gott, 1630), nr 873.

Literatura

  • Palm, Hermann, "Heermann, Johannes" w: Allgemeine Deutsche Biographie 11 (1880), s. 247-249 unter Heermann, Johann; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11870950X.html#adbcontent
  • Elschenbroich, Adalbert, "Heermann, Johannes" w: Neue Deutsche Biographie 8 (1969), s. 198 f.; URL: https://www.deutsche-biographie.de/pnd11870950X.html#ndbcontent

Linki