Johann Heinrich Merck

Johann Heinrich Merck (ur. 11 kwietnia 1741 w Darmstadt; zm. 27 czerwca 1791 w Darmstadt) – niemiecki wydawca, redaktor, eseista, przyrodnik i pisarz w dobie oświecenia. (wyznanie ewangelickie)

 200px Johann Heinrich Merck
Johann Heinrich Merck.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Johann Franz (1687–1741), aptekarz w Darmstadt, syn aptekarza Georga Friedricha (1647–1715) i Anny Elisabeth Storck z Darmstadt; matka Elisabeth Katharina (1706–86), córka pastora Johanna Heinricha Kaysera w Bischofsheim i Eleonore Magdalene Greineisen; bracia przyrodni Johann Justus (1727–58), aptekarz w Darmstadt, Franz Christian, lekarz i radca dworu w Alsfeld; – ożenił się w Lonnay w 1766 z Louise Françoise Charbonnier (1743–1810); dzieci 5 synów (3 wcześnie zmarło) i córka.

Życiorys

Johann Heinrich Merck uczęszczał od 1752 r. do Gimnazjum im. Ludwiga-Georga w Darmstadt, a następnie od 17 października 1757 studiował teologię na uniwersytecie w Gießen. W lecie 1759 r. przeniósł się na uniwersytet do Erlangen, gdzie został przyjęty do towarzystwa językowego Deutsche Gesellschaft, którego celem było propagowanie języka niemieckiego i postawienie go na równi z łaciną i językiem francuskim. Nie ukończywszy studiów opuścił Erlangen w 1762 r. i rozpoczął studia w Akademii Sztuki w Dreźnie. Zapoznał się tam z poglądami teoretyka sztuki Christiana Ludwiga von Hagedorna (1712–1780). W 1764 r. wrócił do Darmstadt i zaczął tłumaczyć literaturę angielską. Razem z młodym panem Heinrichem Wilhelmem von Bibra podróżował jako towarzysz i ochmistrz do Szwajcarii, gdzie poznał w Morges swoją przyszłą żonę Louise Françoise Charbonnier, córkę poważanego prawnika. W Darmstadt pozostawał jakiś czas bez zatrudnienia i zależny był od rodziny. Dopiero 30 marca 1767 r. otrzymał nominację na sekretarza w Tajnej Kancelarii (niem. Geheime Kanzlei). Końcem 1768 r. awansował na skarbnika wojskowego (niem. Kriegszahlmeister), a później na radcę wojskowego.

Swoje obowiązki służbowe wykonywał bez satysfakcji. W tym czasie zaczął pisać utrzymane przeważnie w ironicznym tonie bajki. Ważną inspiracją dla niego było spotkanie z Johannem Gottfriedem Herderem (1744–1803), który w drodze do Strasburga w sierpniu 1770 r. przebywał dwa tygodnie w Darmstadt. Zawarty wówczas związek przyjacielski, do którego weszła narzeczona Herdera Maria Karoline Flachsland (1750–1809) uległ stopniowym zakłóceniom i w kolejnych latach doszło między nimi do wrogiego oddalenia. Inaczej rozwinął się stosunek do Christopha Martina Wielanda (1733–1813), który wziął początek w maju 1771 r. podczas jego wizyty z Johannem Wilhelmem Ludwigiem Gleimem (1719–1803). Kontakty z Wielandem pozostały bezproblemowe i od 1775 r. Johann Heinrich Merck pisał recenzje, eseje i prozę do wydawanego przez Wielanda czasopisma Der Teutsche Merkur.

W styczniu 1772 r. razem z Johannem Georgiem Schlosserem (1739–1799) założył czasopismo »Frankfurter Gelehrte Anzeigen« (1772-1790), które stało się organem »burzy i naporu« (Sturm und Drang). W czasie poszukiwania współpracowników poznał końcem grudnia 1771 r. we Frankfurcie nad Menem dzięki pośrednictwu Herdera i Schlossera Johanna Wolfganga von Goethego (1749–1832). Lata 1771–75 stały się okresem najintensywniejszej ich przyjaźni i przede wszystkim wywarły największy wpływ na Goethego. W domu Goethego poznał osobiście pisarkę Sophie von La Roche (1730–1807), z którą już wcześniej korespondował. Już w 1772 r. zaczął korespondować z przedstawicielem berlińskiego oświecenia Friedrichem Nicolai (1733–1811) i napisał liczne recenzje dla jego Allgemeine Deutsche Bibliothek. Krytyczne wnioski Mercka zmierzające coraz bardziej do czystej negacji, do destrukcji przyniosły mu przydomek "Mefistofelesa", który nie bez winy Goethego stał się hasłem jego charakteru. W głębi negował raczej zbyt surowe pojęcia moralne, przez co nie pochwalał postawy Goethego wobec Charlotte Buff (1753–1828).

Od maja do grudnia 1773 r. towarzyszył jako sekretarz landgrafinie Karolinie von Hessen-Darmstadt w podróży do Rosji. Dłuższy pobyt w Poczdamie i Berlinie dał mu sposobność osobistego poznania Nicolai. Po powrocie następował stopniowy rozdźwięk między nim a Goethe czego powodem była szydercza ocena sztuki Goethego Clavigo, co mogło być reakcją Mercka na niewierność małżeńską żony.

Dopiero we wrześniu 1777 r. spotkał się pierwszy raz z Goethe i spędzili razem kilka dni na zamku w Wartburgu. W tym czasie poznał księcia Karola Augusta Sachsen-Weimar-Eisenach (1757–1828), którego stał się doradcą w kwestiach zagospodarowania ziem. Z księciem i jego matką Anną Amalią (1739–1807), której towarzyszył w lecie 1778 r. w podróży do braci Johanna Georga (1740–1814) i Friedricha Heinricha Jacobi (1743–1819) do Düsseldorf jako przewodnik artystyczny, pozostał w kontakcie listowym. Przez 6 tygodni podczas lata 1779 r. był gościem w Ettersburgu i Weimarze.

W 1780 r. Johann Heinrich Merck odegrał pewną rolę w obaleniu prezydenta Friedricha Karla von Mosera (1723–1798). Po zwolnieniu Mosera nie zaprzestał ataków na niego i w zimie 1782/83 napisał przeciw niemu pamflet Anti-Necker. Pismo jednak nie zostało wydrukowane.

W latach 80-tych wzrastała w nim niechęć wobec wszelkiej literatury pięknej. Zwrócił się ku naukom przyrodniczym, najpierw mineralogii (Mineralogische Spaziergänge, 1781), a później prawie wyłącznie osteologii i paleontologii. Znalezione w tym czasie resztki szkieletów kopalnych ssaków w Hessen-Darmstadt zrodziły w nim pasję kolekcjonowania. Swoje pierwsze wyniki przedstawił w 1782 r. w Lettre à M. de Cruse sur les os fossiles d'éléphants et de rhinocéros, qui se trouvent dans le pays de Hessen-Darmstadt, po czym napisał w latach 1784 i 1786 kolejne dwa pisma, z których ostatnie zadedykował badaczowi historii naturalnej Johannowi Reinholdowi Forsterowi (1729–1798). Więcej esejów na ten sam temat napisał dla Hessische Beiträge zur Gelehrsamkeit und Kunst. W 1784 i 1785 r. podróżował do Holandii, aby poznać osobiście holenderskiego lekarza, anatoma i przyrodnika Petrusa Campera (1722–1789), z którym wcześniej już korespondował. Zwłaszcza dzięki niemu zastosował anatomię porównawczą do studiowania skamieniałych znalezisk. Opierając się na naturalnej teorii francuskiego filozofa i przyrodnika Georges'a-Louis'a Leclerca, Comte de Buffon (1707–1788) zbliżył się do ewolucyjnego i funkcjonalnego sposobu wyjaśnienia różnorodnej budowy fizycznej zwierząt.

W 1786 r. Johann Heinrich Merck został członkiem Akademii Nauk w Lozannie. Zachęcony przez księcia dziedzicznego założył wiosną 1787 r. przędzalnię bawełny i fabrykę perkalu, w której rzekomo miałyby pracować dzieci sieroty i inwalidzi. Oba przedsięwzięcia stały się kompletnymi niepowodzeniami. Nie posiadając finansowego zabezpieczenia popadł w wielkie długi, które na przełomie lipca i sierpnia 1788 r. doprowadziły do upadku przedsięwzięć. Zrozpaczony zwrócił się o pomoc do Goethego, który nakłonił księcia Karla Augusta do udzielenia mu poręczenia. Także książę dziedziczny wziął na siebie część jego długu. Towary z magazynu mógł sprzedać w Amsterdamie.

W zimie 1789/90 poprawił się na tyle jego stan zdrowia, że w styczniu 1791 r. odbył podróż do Paryża. Brał udział w posiedzeniach Zgromadzenia Narodowego, uczęszczał na wystawiane sztuki rewolucyjne i dzięki pośrednictwu malarza Jacques'a-Louis'a Davida (1748–1825) został przyjęty do klubu jakobinów. Krótka paryska euforia została po powrocie do Niemiec przyćmiona nową depresją, która doprowadziła ostatecznie do samobójstwa, którego dokonał strzałem z pistoletu.

Niemiecka Akademia Języka i Poezji (niem. Deutsche Akademie für Sprache und Dichtung) w Darmstadt nadaje od 1964 r. nagrodę Johann-Heinrich-Merck-Preis für literarische Kritik und Essay.

Dzieła (wybór)

  • Rhapsodie, 1773.
  • Pätus und Arria : eine Künstler-Romanze, 1775.
  • Lettre sur les os fossiles d'éléphans et de rhinocéros qui se trouvent dans le pays de Hesse-Darmstadt, 3 części, 1782–1786.

Literatura

  • Georg Zimmermann: Johann Heinrich Merck, seine Umgebung und Zeit. Sauerländer, Frankfurt a. M. 1871.
  • Helmut Prang: Johann Heinrich Merck. Ein Leben für andere. Insel, Wiesbaden 1949.
  • Walter Schübler: Johann Heinrich Merck (1741–1791). Biographie. Hermann Böhlaus Nachfolger, Weimar 2001.
  • Adalbert Elschenbroich: Merck, Johann Heinrich w Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 17, Duncker & Humblot, Berlin 1994, s. 117–120.
  • Franz Muncker: Merck, Johann Heinrich w Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 21, Duncker & Humblot, Leipzig 1885, s. 400–404.

Linki