Johannes Reuchlin

Johannes Reuchlin (także Johann Reichlin, zgrecyzowane nazwisko Kapnion, Capnio; ur. 29 stycznia 1455 r. w Pforzheim, zm. 30 czerwca 1522 r. w Stuttgarcie, grób znajduje się w kościele Sankt Leonhard)- niemiecki humanista, filozof, hebraista. (wyznania katolickiego)

Johannes Reuchlin - Imagines philologorum
Johannes Reuchlin.
Źródło: Wikimedia Commons

Genealogia

Ojciec Georg, administrator klasztoru kapituły dominikanów w Pforzheim; matka Elisabeth Eck; kawaler[1]; wnuk siostry Reuchlina Elisabeth Reuter z domu ReuchlinFilip Melanchton (Philipp Melanchthon, 1497–1560), reformator, humanista.

Życiorys

Nauka

Po ukończeniu szkoły łacińskiej przy klasztorze dominikanów w Pforzheim w 1470 roku Johannes Reuchlin wstąpił na uniwersytet we Fryburgu (niem. Freiburg), gdzie studiował najpierw gramatykę, filozofię i retorykę.
W 1473 roku towarzyszył jako mentor synowi markgrafa badeńskiego Friedricha von Baden na studiach w Paryżu, a sam studiował tutaj teologię u Johannes Heynlin.
W 1474 roku zapisał się na uniwersytet w Bazylei, gdzie studiował „siedem sztuk wyzwolonych”. W 1475 roku otrzymał tytuł baccalaureusa, a w 1477 magistra artium i zaprzyjaźnił się tutaj z Sebastianem Brantem. W Bazylei napisał pierwsze dzieło słownik języka łacińskiego Vocabularius breviloquus .
Na uniwersytecie w Orleanie studiował od 1479 roku prawo. W semestrze zimowym 1480/81 przeniósł się na uniwersytet w Poitier, gdzie 14 czerwca 1481 roku otrzymał tam dyplom licencjata cesarskiego prawa rzymskiego.
Od grudnia 1481 roku uczył i studiował na uniwersytecie w Tybindze, a w 1484 roku otrzymał tam tytuł doktora prawa.

Na służbie u grafa Eberharda I Wirtemberskiego

Od lutego do kwietnia 1482 roku Johannes Reuchlin towarzyszył grafowi Eberhardowi I Wirtemberskiemu jako drugi orator w podróży do Rzymu, gdzie miał negocjować z papieżem Sykstusem IV m.in. w sprawie personalnego i finansowego odłączenia powstałego uniwersytetu w Tybindze od budowanej kolegiaty Sankt-Georg-Stift. We Florencji na dworze Wawrzyńca Wspaniałego poznał Agnolo Poliziano. Jako zaufany grafa w 1483 roku awansował na radcę w jego służbie dyplomatycznej. Podczas pobytu u cesarza Fryderyka III Habsburga w Wiedniu w 1492 roku za zasługi został podniesiony do rangi szlachcica. Na dworze cesarskim poznał lekarza nadwornego Jacoba ben Jechiela Loansa, który uczył go języka hebrajskiego. Znajomość ta była decydującym etapem na drodze Reuchlina do stania się czołowym niemieckim hebraistą tego okresu. Reuchlin w swoich dziełach wzmiankuje Loansa jako »humanissimus praeceptor meus homo excellens« i uwiecznił go w postaci żydowskiego uczonego Simona w De arte cabalistica. Postawa Reuchlina świadczy o jego wielkiej tolerancji w okresie powszechnie rodzącego i szerzącego się antysemityzmu.

Ucieczka do Heidelberga

Po śmierci księcia Eberharda Brodatego w 1496 roku Reuchlin uciekł przed zemstą Konrada Holzingera doradcą księcia Eberharda II do biskupa Johanna von Dalberga do Heidelbergu. Tutaj wszedł w krąg uczonych takich jak: Jakob Wimpfeling, Dietrich von Plieningen, Conrad Leontorius, Adam Werner von Themar, Jakob Trach.
Po osunięciu od władzy księcia Eberharda II w 1498 roku wrócił do Wirtembergii i w 1502 roku został sędzią Związku Szwabskiego (niem. Schwäbischer Bund). Gdy w styczniu 1513 roku sąd związkowy został przeniesiony z Tybingi do Augsburga zrezygnował z pełnionej funkcji.

Schyłek życia

Ostatnie lata życia Johannes Reuchlin spędził jako prywatny uczony i radca. W listopadzie 1519 roku zamieszkał w Ingolstadt, w domu Jana Ecka, a w lutym 1520 roku otrzymał posadę profesora hebraistyki na tamtejszym uniwersytecie. W 1521 roku opuścił Ingolstadt (prawdopodobnie z powodu dżumy) i przeniósł się do Stuttgartu, po czym do Tybingi, gdzie również został profesorem hebraistyki, a następnie języka greckiego.
Nie przyłączył się do reformy kościoła przeprowadzanej przez Marcina Lutra. Wkrótce po tym 3 czerwca 1522 roku zachorował na żółtą febrę i zmarł 30 czerwca tegoż roku. Został pochowany w kościele Leonhardskirche w Stuttgarcie, gdzie w prezbiterium znajduje się jego płyta nagrobna.

Znaczenie

Ważnymi jego dziełami są dialogi „De verbo mirifico“ (1494) i „De Arte Cabalistica“ (1517), które zaliczane są do najważniejszych religijno-filozoficznych publikacji okresu przed Reformacją. Pokazują one w sposób najbardziej wyraźny kierunek jego myśli: objawienie języka Boga w języku hebrajskim, zharmonizowanie myśli antyku i chrześcijańskiej nauki Boga w jednym pojęciu Boga. Dla Reuchlina podstawa pojęcia Boga leży w judaizmie, Starym Testamencie, w monoteizmie Mojżesza. Rozmowa o cudownym działaniu słowa IHSVH („Jezus“) prowadzi do pentagramu, co jest uważane jako świadectwo jednakowej świadomości bożej w judaizmie, starożytności i chrześcijaństwie, przy czym zostaje poświadczony poziom przewagi osiągnięty przez chrześcijańską wiarę. Całe życie poświęcił tej tematyce i pragnął ją spopularyzować w pracach teologicznych i dydaktycznych. Poprzez podręcznik „De rudimentis hebraicis“ (1506) i inne mniejsze pisma stworzył chrześcijańską hebraistykę.

Popularyzowanie przez niego języka hebrajskiego i literatury hebrajskiej, doprowadziło do sporu z Johannesem Pfefferkornem  o zniszczenie lub zachowanie „książek żydowskich”. W 1510 roku Reuchlin w swojej opinii dla cesarza Maksymiliana I Habsburga zalecił zachowanie literatury hebrajskiej, aby chrześcijaństwo się nie ośmieszyło i opowiedział się za utworzeniem katedr hebraistyki na uniwersytetach. Swoje orzeczenie argumentował powołując się na panujące prawo i pisał. »Jako mieszkańcy Świętego Cesarstwa Rzymskiego« mają Żydzi prawo do ochrony przez cesarskie prawo: »cesarskie i królewskie prawo jak również inne książęce przepisy przewidują, że nikt nie traci swojej własności przez gwałt.« Także musi »każdy być zabezpieczony w swoich zwyczajach, obyczajach i własności« oraz »tego rodzaju pisma Żydów nigdy jeszcze, ani według kościelnego ani świeckiego prawa nie zostały odrzucone lub potępione«. Było to pierwsze pisemne potwierdzenie prawa Żydów do życia na równych zasadach z chrześcijanami w Świętym Cesarstwie Rzymskim. Natomiast do zwolenników niszczenia hebrajskich tekstów skierował zdanie »Nie palcie, czego nie znacie«, a w opini pisze »Kto znaczenia słów i języka nie zna, ten pochopnie popełnia pomyłkę« i »jeśli [...] żydowskie pisma mogłyby być według naszego poglądu fałszywe, to nie są one takie według ich opinii i wiary.« Konkluzje tej opinii zaliczane są do intelektualnego apogeum literatury XVI wieku. Spór ten był prowadzony przede wszystkim przez teologów uniwersytetu kolońskiego i dominikanów dotarł aż do kurii. W 1520 roku sąd papieski potępił pismo Reuchlina „Augenspiegel“ (1511) jako przyjazne żydom i nakazał mu milczenie i poniesienie kosztów procesu. Współczesne dyskusje intelektualistów uprościły „postawę Reuchlina” do sporu starych scholastycznych sił z nowymi humanistycznymi, ale jeśli głębiej sięgnąć jest to również dobitnie duchowa dyskusja zapowiadająca nadchodzące nowe czasy.

Johannes Reuchlin był tym, który bronił żydowskiej części więzi "żydowsko-chrześcijańskiej", wspólnych korzeni i demograficznej rzeczywistości. Dodał kolejny element łączący nas z naszym dziedzictwem żydowsko-chrześcijańsko-islamskim. Nie powinniśmy nigdy zapomnieć, że arabski był językiem, w którym grecka i łacińska wiedza była strzeżona i zachowana w mrokach średniowiecza przez hebrajskich i islamskich filologów i intelektualistów w Andaluzji. 500 lat po ukazaniu się obrony Reuchlina wciąż znajdują się podżegacze do palenia ksiąg innych wyznań. We wrześniu 2011 roku ksiądz i fundamentalista chrześcijański z Florydy wzywał do spalenia Koranu. Widać zatem, że słowa Reuchlina do dzisiaj nie straciły znaczeniu. Wciąż potrzebujemy kogoś, kto zgasi płomień nienawiści.

Już w swoich czasach Johannes Reuchlin uważany był za dobrego grecystę, a nowożytny język łaciński opanował wyśmienicie w mowie i piśmie. Jego edycje pism Ksenofonta, Ajschylosa, tłumaczenia z języka greckiego na łaciński i z łacińskiego na niemiecki nie zostały jeszcze wszystkie zebrane i ocenione. Jego sztuka wymowy wywołała nawet podziw we Włoszech, a dwie sztuki teatralne pokazują jego umiejętność posługiwania się neołacińskimi idiomami. Podczas gdy pismo „Sergius“ (ok. 1498) z satyryczno-politycznym zamiarem potępienia kultu relikwii i skierowane przeciw jego wrogowi Konradowi Holzinger było trudne do zrozumienia, to komedia „Scaenica Progymnasmata“ (1498) (mylnie tytułowana także jako „Henno“) jest językowym mistrzostwem i głęboką społeczno-polityczną analizą oraz zawiera jego poglądy na prawo i prawość. Obraz Reuchlina w badaniach historycznych w ostatnich latach bardzo się zmienił. Nie jest już interpretowany jako prekursor Reformacji Lutra czy jako wczesne ucieleśnienie oświecenia, także widać dystans wobec chrześcijańskich humanistów Erazma z Rotterdamu i Ulricha von Huttena i ich politycznych zamiarów reformacyjnych. Jego poglądy można porównać z poglądami Rudolfa Agricoli, Sebastiana Branta, Wimpfelinga, Ulricha Zasiusa.

Dzieła (wybór)

  • Vocabularius breviloquus: mit Vorrede an den Leser. Davor: Guarinus : Ars diphthongandi. - Johannes : Dialogus de arte punctandi. - Tractatus de accentu, Basel, 1478.
  • Vocabularius breviloquus, Köln 1479.
  • De Verbo Mirifico, Basel 1494].
  • Oratio ad Alexandrum VI. pontificem maximum pro Philippo Bavariae duce: Rom, 1498.08.07, Venedig, 1498.
  • Vocabularius breviloquus cum arte diphtongandi, punctandi et accentuandi, Argentine, 1501.
  • Scenica Progymnasmata, Basilea 1503.

Literatura

  • Ludwig Geiger: „Reuchlin, Johannes.” W: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Tom 28, Duncker & Humblot, Leipzig 1889, s. 785–799, online.
  • Hans-Gert Roloff: „Reuchlin, Johannes.” W: Neue Deutsche Biographie (NDB). Tom 21, Duncker & Humblot, Berlin 2003, s. 451–453, online.
  • Klaus Kienzler: Reuchlin, Johannes. W: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Tom 8, Bautz, Herzberg 1994, s. 77–80.

Linki

Przypisy

  1. wg NDB i ADB Johannes Reuchlin był kawalerem natomiast wg de.wikipedia.org ożenił się w 1484 roku z zamożną córką lub krewną Hänslin Müllera żyjącą w Ditzingen k. Leonbergu i dzięki jej majątkowi nabył tytuł doktora prawa (legum doctor) na uniwersytecie w Tybindze. W 1496 r. Reuchlin opuścił Wirtembergę i swoją żonę, która zmarła ok. 1500 roku.